σαπηκά: κακόν προηγούμενον, ήτοι πλημμέλημα ή έγκλημα παρελθόν, δι ό κατεδιώχθη τις άλλοτε ποινικώς και ετιμωρήθη
σαπηκαλή: ο έχων κακά προηγούμενα, ήτοι ο ένεκα πλημμελήματος ή κακουργήματος καταδιωχθείς άλλοτε ποινικώς και τιμωρηθείς/ εστιγματισμένος
(Α. ΜΑΛΙΑΚΑ, Λεξικόν τουρκο-ελληνικόν, 1876)
Δημήτρη, συμπάθα με αλλά θα πρέπει να σε διορθώσω. Μην πάρεις στραβά τα παρακάτω. Το ηχητικό δείγμα που παραθέτεις δεν είναι καλό. Βασικά, είναι πάρα πολύ κακό. Συχνοτικά είναι «σφαγμένο» και δεν πρέπει επ’ ουδενί να χρησιμοποιείται ως πηγή αναφοράς για να διαπιστωθεί τι πραγματικά ακούγεται στην ηχογράφηση. Δεν μπορώ να ξέρω ποια ψηφιοποίηση χρησιμοποίησες και άρα σε τι επεξεργασία είχε ήδη υποβληθεί, αλλά εφόσον λες ότι το επεξεργάστηκες και επειδή δεν έχω συναντήσει το τραγούδι σε τόσο κακή κατάσταση ξανά, μπορώ να πω με μεγάλη βεβαιότητα ότι η ηχητική σου επεξεργασία δεν αποκάλυψε κάποια κρυμμένη σωστή προφορά, όπως πιστεύεις και όπως τελείως εσφαλμένα οδηγήθηκαν να πιστέψουν όλοι οι επόμενοι του θέματος, αλλά αντιθέτως είναι αυτή που δημιούργησε μια ψευδή εικόνα για το τι ακούγεται, είμαι σίγουρος άθελά σου.
Αυτό εδώ είναι πέρα για πέρα λάθος. Επέμβαση σε συγκεκριμένες συχνότητες μπορεί να προκαλέσει αλλοιώσεις σε αυτό που αντιλαμβάνουμε ως εκφορά συγκεκριμένων γραμμάτων. Μια κλασική αλλοίωση είναι όταν ένα σίγμα σε μια ηχογράφηση «μετατρέπεται» σε θήτα ύστερα από συγκεκριμένη επεξεργασία. Για του λόγου το αληθές, ας αναλογιστούμε ένα δημοφιλές plug-in, το DeEsser. Το DeΕsser χρησιμοποιείται κατά τη διάρκεια της μίξης για να μειωθεί ο υπερτονισμός των συριστικών συμφώνων, κυρίως του σίγμα θα έλεγα. Όταν ο τραγουδιστής/ομιλητής προφέρει έντονα το σίγμα ή γενικώς τα συριστικά σύμφωνα, αυτό μπορεί να γίνει ενοχλητικό στον ακροατή. Ειδικά άπαξ και το προσέξεις μία φορά, μετά δεν μπορείς να σταματήσεις να το προσέχεις. Για να διορθωθεί αυτό, υπάρχει το DeΕsser το οποίο λειτουργεί κόβοντας συχνότητες στην περιοχή των 2-10 kHz. Αν το παρακάνεις με το DeΕsser, το σίγμα ή το ζήτα μπορεί να γίνει πολύ άνετα θήτα ενώ και άλλα γράμματα έχουν ανάλογες τύχες. Παρόμοια ατυχή αποτελέσματα μπορεί να δημιουργηθούν και χωρίς DeEsser αν απλά επέμβεις άγαρμπα σε αυτές τις συχνότητες. Επίσης, προγράμματα που καθαρίζουν αυτόματα τον ήχο από ξένα σώματα λειτουργούν με παρόμοιο τρόπο ή έχουν λειτουργίες που μπορούν να παράξουν παρόμοια artifacts αν το παρακάνει κανείς ή αν δεν ξέρει όλο το εύρος των πιθανών επιπτώσεων.
Εξάλλου, το απείραχτο ηχητικό του δίσκου δεν είναι σε τόσο κακή κατάσταση που χρειάζεται καθαρισμό για να αποκαλύψει το σωστό σύμφωνο. Αυτό που χρειάζεται είναι να ακούσει κανείς το τραγούδι από καλή ψηφιοποίηση σε χώρο με καλή ακουστική και με καλά ηχεία, χωρίς να έχει μεσολαβήσει άλλη επεξεργασία. Η μόνη αποδεκτή επεξεργασία θα ήταν αυτή ενός επαγγελματία στην ηχητική αποκατάσταση που θα αντιμετώπιζε πολύ προσεκτικά το ηχητικό αλλά και πάλι, όπως είπα, δεν θα προσέφερε και πολλά. Επειδή όμως κάτι τέτοιο δεν είναι εφικτό στο θέμα μας, το πιο σωστό αντικειμενικά είναι να ακούσουμε ένα clean transfer. Το δείγμα που ανέβασα είναι ακριβώς αυτό: μια προσεκτική ψηφιοποίηση από καθαρό δίσκο του Charles Howard, χωρίς άλλη επεξεργασία, το οποίο ανέβασα σε υψηλή ανάλυση. Το ίδιο ηχητικό αλλά επεξεργασμένο (ευτυχώς σωστά και χωρίς να προκαλούνται τέτοιες αλλοιώσεις) εκδόθηκε το 2012 στο τρίτο CD της συλλογής Rembetika 8 σε επιμέλεια του ίδιου. Αυτή είναι για μένα η καλύτερη, εμπορικά διαθέσιμη, εκδοχή του τραγουδιού. Δεν μου αρέσει η επεξεργασία της εκδοχής στη συλλογή του Κουνάδη, θεωρώ ότι έχουν αλλοιωθεί χροιές. Δώστε βάση στη φωνή του Περπινιάδη, όσοι έχετε και τα δύο ηχητικά για να συγκρίνετε. Πάντως και στις δύο αυτές εκδοχές ακούγεται ξεκάθαρα «ξεφορτώνουν» και «σαμπουκάδες». Θα τις ανεβάσω ευθύς αμέσως για να το διαπιστώσουν όλοι. Άλλωστε, ένα μικρό απόσπασμα για ερευνητικούς λόγους δεν παραβιάζει copyright.
Όσο καθαρίζεις τον ήχο χωρίς να ξέρεις, τόσο απομακρύνεσαι από την αλήθεια. Έπειτα, οι ηχογραφήσεις του τότε δεν είναι απαραίτητα χειρότερες από αρκετές σημερινές ούτε το ξεχωριστό μικρόφωνο εξασφαλίζει ευκρίνεια. Είναι η γνώση του ηχολήπτη πρωτίστως αυτή που κάνει τη μεγαλύτερη διαφορά. Και οι μηχανικοί ήχου του τότε (recording experts λεγόντουσαν) είχαν προχωρημένες γνώσεις φυσικής, ακουστικής, μαθηματικών και συνήθως ήταν ενήμεροι για τις τελευταίες εξελίξεις στο χώρο τους. Για όλα αυτά υπάρχουν ντοκουμέντα του Strötbaum και άλλων που έχουν αποκαλύψει το πόσο γνώστες ήταν, πολύ περισσότερο από σημερινούς πιτσιρικάδες που κάνουν μίξη και παραγωγή σε ποπ δίσκους και δεν ξέρουν που πάν’ τα τέσσερα.
Αυτό εδώ είναι πράγματι σωστό, έχεις δίκιο, και σκεφτόμουν να το γράψω. Είτε λέει χούι είτε πούφι, είτε σε φορτώνουν είτε ξεφορτώνουν, είναι κάτι διαφορετικό από την κινητήριο έμπνευση η οποία δηλώνεται από σοβαρές πηγές, δηλαδή την Αγγέλα και τον Γιώργη. Ακόμα και αντιπαράθεση λουλά και τσιγάρου να συμβαίνει στο τραγούδι, αυτό δεν απαγορεύει το να απευθύνεται σε μια κοπέλα που είχε μπλέξει με σκληρά ναρκωτικά αφού παραμένει ένα τραγούδι που παινεύει το χασίς.
Θα παρακαλούσα θερμά να ακριβολογείς, να διαβάζεις τι γράφουμε, και να μην τσουβαλιάζεις “όλους τους επόμενους”…
Δεν προσάπτω μομφή σε κανέναν. Εννοώ κυριολεκτικά ότι αν κάποιος βασίστηκε σε ένα κακό ηχητικό για να βγάλει ένα συμπέρασμα, τότε δεν φταίει αυτός αν δεν γνωρίζει ότι η επεξεργασία μπορεί να αλλοιώσει το τι αντιλαμβάνεται. Χαλάρωσε, δεν τα γράφω επιθετικά. Προσπαθώ να πληροφορήσω.
Αφήνω εδώ τα σύντομα ηχητικά δείγματα που έλεγα.
Εσύ χρειάζεσαι χαλάρωση γιατί σε βλέπω κάπως οργίλο από την αρχή αρχή.
Να ακριβολογείς σε παρακαλώ όταν καταπιάνεσαι με το τι γράφω εγώ τουλάχιστον.
Κώστα, δεν παίρνω τίποτα στραβά.
Σε ότι αφορά την επεξεργασία, έγινε τέτοια ώστε να κοπεί το φύσημα και να “περάσουν” τα όργανα αρκετά πίσω απ’ τη φωνή. Δεν έγινε για να ανέβει ποιοτικά. Έγινε για να απομονωθεί η φωνή. Πράγμα που ναι, πέτυχε.
Παρόμοιες επεξεργασίες έχω κάνει άπειρες, κυρίως προπολεμικά δημοτικά, ώστε
να ακούσω τις λέξεις. Και πίστεψέ με, ξέρω ακριβώς τι κάνω.
Από κει κι ύστερα δεν έχω καμία πρεμούρα να αποδείξω ότι έχω δίκιο. Μπορώ να ζήσω και χωρίς το -πσ.
Δε νομίζω να κάνω λάθος. Αυτά που αναφέρεις δεν ακυρώνουν αυτά που είπα. Είναι άλλα. Εγώ μίλησα για προσθαφαίρεση γραμμάτων κι εσύ μιλάς για αλλοίωση αυτών. Δεν είναι το ίδιο και ασφαλώς, δεν έχω αντίρρηση.
Μπορείς όμως, να ηχογραφήσεις το -σ και να το πειράξεις όσο νομίζεις και θες κάνοντάς το να ακούγεται -πσ 
υ.γ. Το -ξ είναι ξεκάθαρο και στα 2 δείγματα που έβαλες. Το -σ είναι πολύ περίεργο!
Βασική προϋπόθεση του διαλόγου είναι η έλλειψη προσωπικών χαρακτηρισμών και η καλόπιστη διάθεση και από τις δύο μεριές.
Δεν χρειάζεται να μπαίνουμε σε αντιπαραθέσεις. Ας διατηρήσουμε το καλό κλίμα που έχουμε και κρατάει τη συζήτηση παραγωγική.
Στην πρόσφατη απάντησή μου δεν καταπιάστηκα με σένα και αυτά που γράφεις. Το μόνο που σε αφορά έμμεσα είναι το ότι έκανες αναφορά στο ηχητικό από Κουνάδη αλλά στην απάντησή μου δεν σε εμπλέκω γιατί το σχόλιό μου αφορά καθαρά την αισθητική μου προτίμηση για τον καθαρισμό του τραγουδιού, ένα πράγμα δηλαδή που δεν έχει να κάνει μαζί σου γιατί δεν είχες ρόλο στον καθαρισμό. Είμαι τόσα χρόνια στο φόρουμ, δεν έχω τσακωθεί με κανέναν και όλα μου τα σχόλια είναι κόσμια, χωρίς ποτέ να χαρακτηρίσω ή να με χαρακτηρίσουν. Δεν πρόκειται να το κάνω τώρα.
Από τη στιγμή που δεν υφίσταται ως λέξη το «ψαμπουκάδες», προσανατολιζόμαστε είτε σε προβληματική ηχητική επεξεργασία είτε σε κακή εκφορά του λόγου, τη στιγμή της ηχογράφησης.
Με την ευκαιρία, ας ρωτήσω και για το «λέφα» [«λέφα μη γυρεύεις» από το «Κάτω στα λεμονάδικα»] που ακούγεται σε μερικές εκτελέσεις.
Να σημειωθεί ότι στο 3ο βιβλίο, στο συγκεκριμένο στίχο, δίνονται 3 παραλλαγές: λόγια / ρέφα / ρέστα.
Καμιά από τις 3 δεν ακολουθείται…
Αλλά, τι να σημαίνει, όσο και αν έχω ψάξει, δεν έχω βρει κάτι που να δένει και με τα συμφραζόμενα.
Το μόνο που έχω βρει είναι να αποδίδονται με αυτή τη λέξη συμπτώματα ασθενειών όπως «εσωτερική αιμορραγία» και εγκεφαλικό. Λογική συνάφεια με τους υπόλοιπουςστίχους, δεν βλέπω να υπάρχει.
Μήπως εσύ, Κώστα, που έχεις ασχοληθεί με το έργο του Βαγγέλη, γνωρίζεις κάτι περισσότερο;
Ή κάποιος άλλος;
Νομίζω έχουμε ανοίξει συζήτηση για πολλές λέξεις.
Μήπως να κάνουμε μιαν ανακεφαλαίωση των συμπερασμάτων μέχρις στιγμής και να δούμε αν χρειάζεται να “σπάσει” το θέμα;
Ελένη, λέφα (το) σημαινει αυτό όντως που λες στα λευκαδίτικα. Μία όμως εξήγηση που βρήκα για το επώνυμο Λέφας είναι η εξής. Το επώνυμο Λέφας βγαίνει από την τούρκικη λέξη “lef” που σημαίνει “η κύκλωση, η εσώκλειση, η παγίδευση”…
Πηγή: https://www.periergos.gr/erotiseis/apo-poy-bgike-epitheto-lefas
Ίσως εδώ να έχει την έννοια της παγίδευσης για τους λαχανάδες.
Αν και πρέπει να πω ότι μου φαίνεται αρκετά τραβηγμένο.
Το να «απομονωθεί» ως ένα σημείο ένα όργανο, μια φωνή, είναι σχετικά εύκολο. Το θέμα είναι με τι τίμημα. Αυτό που λέω είναι ότι στην πορεία συμπαρασύρθηκαν συχνότητες που είναι απαραίτητες για να μην ακούμε «ψ» εκεί που δεν υπάρχει. Και φυσικά δεν είπα ότι το έκανες επίτηδες, αλίμονο. Θα ήθελες να ανεβάσεις το ηχητικό που χρησιμοποίησες χωρίς να έχει υποστεί επεξεργασία για να έχουμε πλήρη εικόνα; Αλήθεια, από ποια έκδοση το πήρες; Να ακούσουμε δηλαδή σε τι κατάσταση ήταν αρχικά και τι φαίνεται στον καθένα ότι λέγεται στο επίμαχο σημείο.
Μισό. Έφερες ως επιχείρημα στον Νίκο Πολίτη ότι οι κομμένες συχνότητες δεν προσθαφαιρούν γράμματα στη φωνή (με εξαίρεση το τελικό σίγμα). Ναι, τυπικά δεν κάνουν αφαίρεση φθόγγων και αντικατάσταση με άλλους. Για κάτι τέτοιο έπρεπε να κάνει κανείς μοντάζ. Ωστόσο, κομμένες ή υπερτονισμένες συχνότητες μπορεί να δώσουν ισοδύναμο αποτέλεσμα. Να μετατρέψουν το άκουσμα ενός γράμματος σε κάτι άλλο. Το παλιό παύει να ακούγεται και στη θέση του ακούγεται κάτι άλλο. Με άλλα λόγια, δεν μπορούμε να λέμε ότι αποκλείεται να είναι «πσ» επειδή απλά κόπηκαν συχνότητες γιατί ακριβώς αυτό αρκεί για να αλλοιωθεί το «σ» σε «ψ». Αυτό λέω. Τώρα αν κατάλαβα ότι λες άλλο, πάω πάσο.
Δυστυχώς, δεν γνωρίζω προς τι το λάμδα. Μία υποψία που έχω είναι ότι μπορεί απλά να είναι εναλλακτική προφορά της λέξης «ρέφα», ίσως μάγκικης καταβολής. Ο Βαγγέλης είχε τέτοιες χαριτωμένες περιέργειες με τη γλώσσα. Για παράδειγμα, στη Ντερβίσαινα είχε δώσει συγκεκριμένη οδηγία στην Αγγέλα να τραγουδάει «ντεβρίση» και «ντεβρίσαινα». Αυτή η αντιμετάθεση συμφώνων συμβαίνει σε ντοπιολαλιές, όπως το αδρεφός που και αυτό το λέει ο Βαγγέλης. Μήπως και η λέφα είναι στοιχείο κάποιας ντοπιολαλιάς;
Κοίτα τι γίνεται εδώ. Ο Γιώργης δεν δίνει 3 παραλλαγές. Λέει ότι ο Βαγγέλης έγραψε «λόγια», όπως φαίνεται και στην παρτιτούρα, και πώς κανείς δεν τραγουδά αυτό αφού άλλοι λένε ρέφα κι άλλοι ρέστα. Τα ρέστα που λέει ο Γιώργης τα συναντούμε πράγματι σε πολύ κατοπινές επανεκτελέσεις, όπως αυτή του Ζαγοραίου και άλλων. Οι επανεκτελέσεις του τραγουδιού είναι πάρα πολλές. Όσο για τη ρέφα, αναφέρεται στις πρώτες εκτελέσεις της εποχής αφού αυτό πιστεύει ότι ακούει, όπως και όλοι μέχρι σήμερα (είπαμε, με εξαίρεση τα Πολιτάκια που λένε ρέφα).
Δεν νομίζω ότι ο αναγραμματισμός αδρεφός είναι χαρακτηριστικό της σμυρναίικης ντοπιολαλιάς, που δεν είναι πολύ μακριά από εκείνες γειτονικών νησιών. Μάλλον έλλειψη επίσημης παιδείας προδίδει, αλλά ο Παπάζογλου είχε σίγουρα αποφοιτήσει από καλό ελληνικό σχολείο. Ίσως του άρεσαν τέτοια χαρακτηριστικά που βρίσκεις σε αμόρφωτους ανθρώπους που, κατά έναν τρόπο, ίσως να και τους ζήλευε. Τον τύπο λέφα πάντως, δεν τον έχω δεί σε καμμίαν απολύτως διάλεκτο, ντοπιολαλιά κλπ.
Το «αδρεφός», «αδρεφάκι μου» το λέει συστηματικά ο Σταύρακας. Πρέπει να ήταν πραγματικό μάγκικο. Θα μπορούσε και να προέρχεται από κάποια ντοπιολαλιά. Θυμίζω ότι η εναλλαγή «περβάζι - πρεβάζι» είναι κοινή, ακούγονται και τα δύο από ανθρώπους που ούτε ντοπιολαλιά μιλάνε ούτε κάτι άλλο πολύ ιδιαίτερο έχει η ομιλία τους. Όπως άλλωστε και το «αδελφός - αδερφός»: ακόμη κοινότερο, συνήθως οι ίδιοι άνθρωποι λένε και τα δύο, απλώς σε πιο τυπικές περιστάσεις λέμε «αδελφός».
Ενώ όμως το λ στο τέλος συλλαβής τρέπεται συστηματικά σε ρ (πρβλ. ήλθα - ήρθα), στην αρχή της συλλαβής (ρέφα - λέφα) δεν το έχω ξανακούσει.
Ναι, είχε. Έπαιζε με τις λέξεις. Το Πέντε χρόνια δικασμένος έχει από την αρχή μέχρι το τέλος μία μόνη ομοιοκαταληξία, η Μπαμπέσα επαναλαμβάνει την ίδια λέξη (μπαμπέσα, μπαμπέσικα) μέχρι σημείο να σε πιάνον τα γέλια. Το Αίνιγμα και το Της το βγάλανε στηρίζονται σε λογοπαίγνια. (Όπως έχω γράψει παλιότερα, δεν τα βρίσκω πάντα πετυχημένα όλα αυτά, αλλά ότι τα έκανε, τα έκανε.)
Λέφα: η έμεσις αίματος
(Αραβαντινού, «Ηπειρωτικόν Γλωσσάριον»)
Αν πρόκειται για αυτό στην περίπτωση του Παπάζογλου, ενδεχομένως να μπορεί κανείς να το εκλάβει και μεταφορικά ως «ξέρασμα» (κάρφωμα, ρουφιανιά)
…………………………………………………….
Σε σημερινή χρήση πάντως λέγεται, βλέπω, με την έννοια της αθέμιτης κονόμας:
«από το παλιό ΠΑΣΟΚ της λέφας και της κομπίνας»
«αναστησατε τα ζομπι της οπισθοδρόμησης και της λεφας που διεκδικουν την επανοδο στον Δημο»
«παίζουν και όλοι όσοι δεν χόρτασαν από τις λέφες του 2004»
«δεν φτανει που παίρνει φανερα 10.000 ασε τις λεφες»
«οι απατεώνες είσαστε απρόβλεπτοι από τις λέφες και τις κομπίνες»
Το “Θα κάνω ντου βρε πονηρή” με τον Τάκη Μπίνη (και γενικά ο Μπίνης) είναι δείγμα ότι τέτοια μαγκοπαιχνίδια με την προφορά ίσως γινόντουσαν… (νταξ μιλάμε για πολλά χρόνια μετά, αλλά η μαγκιά μαγκιά)
“αν σε τρακάρω πουθελά μ’ αυτόν τον άνθρωπο ξαλά”
και στο ίδιο μουσικό σημείο
“δυο τρεις μου την καρφώσαλε πως πάλι σε τσακώσαλε”
Εντυπωσιακή πράγματι συλλογή, Άνθιμε! Εγώ πάντως, από χρόνια έχω πλέον καθιερώσει το «και λόγια μη γυρεύεις», και όταν με το καλό ξαναρχίσουμε να παίζουμε, θα φροντίσω να ΄χω πάντα μαζί μου μια φωτοτυπία της σχετικής ιδιόγραφης πάρτας.
Μάλλον από το ουλεφές προέκυψε το λεφές που σημαίνει μισθός / πληρωμή.
Στην Κύπρο, λεφές είναι τα δεδουλευμένα, ο μισθός.
Ετυμολογείται από το ulufe / ulefe (; ) στα τούρκικα, με την ίδια σημασία.