Συζήτηση για τη λέξη μοσχόμαγκας

Ρεμπέτικο γλωσσάρι Συζήτηση για το Ρεμπέτικο Γλωσσάρι
21
  • Στην εποχή της Ελληνικής Επανάστασης, αυτοί που στρατολογούνταν από τους οπλαρχηγούς, διαιρούντο σε δυο Σώματα: κάθε Σώμα ονομαζόταν «Μάγκα» και ο αρχηγός της «Μάγκατζης». Ο Κωλέττης στρατολογούσε κάθε κακοποιό στοιχείο φτιάχνοντας μια δράκα κακοποιών, που προκαλούσαν επεισόδια ακόμα και ληστείες! Οι υπόλοιποι Μάγκες των άλλων οπλαρχηγών ονόμασαν – περοπαικτικά - τους Μάγκες του Κωλέττη «Μοσχόμαγκες»

Πηγή: Εκλογές στην Ελλάδα: Ψήφιζαν επί 4 μήνες - Οι Μοσχόμαγκες, οι πρώτοι τραμπούκοι. Ποια οικογένεια μπήκε στη Βουλή το 1844 κι ακόμα εκπροσωπείται | Έθνος

“Ο Κωλέττης στρατολογούσε κάθε άτακτο στοιχείο κι’ έτσι δημιούργησε ένα μπουλούκι από κακοποιούς, που έκαναν τόσες αταξίες και κλεψιές, ώστε οι άλλοι Μάγκες των διαφόρων οπλαρχηγών ονόμασαν – κατ’ ευφημισμό — τους Μάγκες του Κωλέττη «Μοσχόμαγκες». ΄Ετσι, όλοι οι οπαδοί του Κωλεττικού κόμματος πήραν τ’ όνομα Μοσχόμαγκες και το κόμμα του Μοσχομαγκιτικό.”
“Στο Ναύπλιο έλεγαν τότε, Μοσχόμαγγες, άνδρες νεαρής κυρίως ηλικίας, εξαθλιωμένους από την πείνα, τις κακουχίες και τις επιδημίες που εξασφάλιζαν ένα ξεροκόματο κάνοντας τους αχθοφόρους των αποσκευών των ξένων που έφταναν στον προμαχώνα «του Μόσχου». Ο προμαχώνας είχε αυτή την ονομασία προς τιμή του Δημητρίου Νικολάου ή Μοσχονησιώτη (λόγω καταγωγής από τα Μοσχονήσια) ή Μόσχου, ο οποίος απελευθέρωσε μαζί με το Σταϊκόπουλο το Παλαμήδι από τους Τούρκους, το 1822.
Μ’ αυτό λοιπόν, το εξευτελιστικό όνομα φώναζαν τους Γαλλόφιλους οπαδούς του Κωλέττη.”
“Αυτοί πάλι για να μετριάσουν το καταφρονεμένο τους όνομα, έλεγαν πως τους το κόλλησαν, γιατί η Γαλλική πρεσβεία στ’ Ανάπλι—το νοικιασμένο αρχοντικό του Σ.Τρικούπη—ήταν κοντά στην ντάπια του Μόσχου.”

Πηγή: Ο «Κόντε Νάπα» - Οι Ναπαίοι, οι Μπαρλαίοι και οι Μοσχόμαγκες του Ναυπλίου (της Μαρίας Βασιλείου)

3 «Μου αρέσει»
22

Κάτι δεν πάει καλά εδώ:

Η μάγκα = το σώμα
Ο μάγκατζης = ο αρχηγός του σώματος
Ο μάγκας = ??? (το μέλος του σώματος, βάσει συμφραζομένου, αλλά ισχύει;)

Κι ακόμη:

Δύο σώματα-μάγκες. Η μία ήταν του Κωλέττη, με τα φιντάνια. Άρα πρέπει να υπήρχε άλλη μία. Όλες οι υπόλοιπες μάγκες όμως που αναφέρονται…???

23

Λάθος θυμόμουν άρα ότι οι μοσχόμαγκες έχουν ετυμολογηθεί έτσι από Μόσχο μάγκατζη.

24

«Ο κατὰ τὴν ἀρκτικὴν τοῦ Ναυπλίου πλευρὰν προμαχών, ὅστις ἀπὸ τοῦ 1866 δὲν ὑφίσταται πλέον κατεδαφισθείς, ἀποβαίνει ἄγνωστον πότε καὶ πόθεν ἔλαβε τὴν ἐπωνυμίαν «τοῦ Μόσχου». Κατά τινα παράδοσιν, ἀδέσποτον ὅμως, ἡ ἐπωνυμία αὕτη ἐδόθη εἰς τὸν προμαχῶνα ἐκ τοῦ μετὰ τὴν ἅλωσιν πρώτου Διοικητοῦ αὐτοῦ, τοῦ ἐκ Μοσχονησίων καταγομένου Δημητρίου Νικολάου ἢ Μοσχονησιώτου, ὅστις κοινῶς καὶ Μόσχος ἐκαλεῖτο κατὰ συγκοπήν. Οπωσδήποτε ὅμως ἐκ τῆς ἐπωνυμίας τοῦ προμαχῶνος τούτου τοῦ Μόσχου ὠνομάσθησαν ἐν Ναυπλίῳ καὶ οἱ ὑπ’ αὐτὸν διαιτώμενοι ἀγυιόπαιδες, οἵτινες ἀπεκόμιζον τὰς ἐν τῇ ἐγγὺς ἀποβάθρᾳ ἀποβιβαζομένας ἀποσκευὰς τῶν ἐπιβατῶν, «Μάγκαι τοῦ Μόσχου» ή «Μοσχομάγκα».

Ἡ ἐπωνυμία αὕτη μετεδόθη βραδύτερον καὶ εἰς τὴν ἑτέραν τῶν τριῶν τότε πολιτικῶν μερίδων, τὴν Γαλλικήν, εἴτε ἐκ τῆς ζωηρότητος τῶν ἀποτελούντων αὐτὴν μελῶν, ἢ πιθανότερον ἐκ τῆς γειτνιάσεως τοῦ μεγάρου τῆς Γαλλικῆς Πρεσβείας (τῆς οἰκίας Σ. Τρικούπη) πρὸς τὸν προμαχῶνα τοῦ Μόσχου. Γνωστὸν ὅτι οἱ ἀποτελοῦντες τὸ φιλογαλλικών πολιτικὸν κόμμα ἐκαλοῦντο τότε «Μοσχομαγκῖται ή Μοσχομάγκαι»

(Μ. Λαμπρυνίδου, Η Ναυπλία από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι των καθ’ ημάς, 1898)

3 «Μου αρέσει»
25

" Η Μάγκα ήταν ομάδα ή μονάδα άτακτου στρατού κατά την επανάσταση του 1821.

Το όνομα φέρεται ως αλβανικής προέλευσης που σήμαινε ομάδα οπλοφόρων, απροσδιόριστου αριθμού. Επί τουρκοκρατίας η αλβανική μάγκα σήμαινε σώμα οπλοφόρων που δεν την αποτελούσαν μέλη της ίδιας οικογένειας, όπως αντίθετα ήταν η “φάρα”. Με την ονομασία αυτή και τον χαρακτήρα η μάγκα ήταν διαδεδομένη σε όλη την επικράτεια της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Έτσι, κατ΄ απομίμηση αυτής, με την έκρηξη της Ελληνικής Επανάστασης και πριν τη σύσταση του τακτικού στρατού, τα άτακτα συγκροτημένα στρατιωτικά σώματα των Ελλήνων αρχηγών δημιούργησαν ιδιαίτερο στρατιωτικό οργανισμό με βάση τη μάγκα ως κατώτερη συγκρότηση των μονάδων τους που αργότερα ονομάσθηκαν «δεκανείες».
Δύο ή τρεις το πολύ «μάγκες» αποτελούσαν το μπουλούκι (Εικοσιπενταρχία). Ό αρχηγός της κάθε «μάγκας» ονομαζόταν «μαγκατζής» και ήταν υπαξιωματικός, ενώ ο αρχηγός του «Μπουλούκι» ονομαζόταν «Μπουλουκτσής» και θεωρούνταν Αξιωματικός. Πολλές τέτοιες μονάδες αποτελούσαν ανεξάρτητο άτακτο στρατό το «Καπετανάτο» με αρχηγό τον «Καπετάνο».

Σε κάθε Μάγκα υπήρχαν 1 ή 2 «ψυχογιοί» (παίδες στρατού) οι οποίοι ήσαν επιφορτισμένοι με τη σημερινή όπως λέγεται διοικητική μέριμνα δηλαδή τη τροφοδοσία των μαχητών, ακόμα και μέσα στη μάχη, με εφόδια και τροφή, το ζύμωμα του ψωμιού, και άλλων περιορισμένων καθηκόντων.

Με το οργανωτικό διάταγμα της 14 Μαρτίου 1833, με το οποίο ιδρύθηκαν τα δέκα τάγματα άτακτων ακροβολιστών, η μάγκα μετονομάστηκε σε λόχο και ορίστηκαν οι άνδρες σε αυτόν να είναι 50.
Πηγή: Μάγκα (στρατός) - Βικιπαίδεια

2 «Μου αρέσει»
26

Δεν ήταν μόνο δύο οι μάγκες ως σώματα.
Για την ακρίβεια ήταν οι εξής τρεις (3):
1. Ανδρέας Μεταξάς - Ρωσικό κόμμα (Ναπαίοι - από κάποιον Κερκυραίο κόντε Νάπα, φανατικό υποστηρικτή του Καποδίστρια): 55 έδρες.
2. Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος - Αγγλικό κόμμα (Μπαρλαίοι - από τον Βασίλη Μπαρλά, κάποτε πληρεξούσιο και φανατικό φίλο του Μαυροκορδάτου): 28 έδρες.
3. Ιωάννης Κωλέττης - Γαλλικό κόμμα (Μοσχομαγκίτες - Μάγκες* του Κωλέττη): 20 έδρες."
Άρα οι μάγκες σώματα - τραμπούκοι πολιτικών ήταν τρεις.
Οι Ναπαίοι, οι Μπαρλαίοι και οι Μοσχόμαγκες.

Επίσης βρίσκω και αυτό:
"Από πού ετυμολογείται η μάγκα; Όλοι δέχονται ότι η ελληνική μάγκα είναι δάνειο από το τουρκ. manga, ενδεχομένως μέσω του αλβανικού mangë. Τα πράγματα μπλέκονται όμως ως προς την ετυμολογία της τουρκικής λέξης.

Ο Μπαμπινιώτης ξεκινάει από το βενετσιάνικο banco, τον πάγκο όπου κάθονταν οι κωπηλάτες στη γαλέρα, που έδωσε στα τουρκικά τύπους όπως manka, manga, και πήρε και σημασίες όπως «ομάδα ναυτών που συγκεντρώνονται για το συσσίτιο». Από εκεί, πέρασε στη στρατιωτική ορολογία δηλώνοντας «ομάδα στρατιωτών».

Ο Κ. Καραποτόσογλου όμως, στο άρθρο που προανέφερα, παράγει την τουρκική λέξη από το ισπανικό manga, «ομάδα οπλοφόρων», που καταγράφεται στα ισπανικά από το 1600 και που έχει την αρχή της, σύμφωνα με τον Meyer-Lübke, στην αυλική συνήθεια να δίνονται ως δώρο στους ιππότες τα μακριά μανίκια των κυριών, από το λατινικό λοιπόν manica, το μανίκι.

Έχει προταθεί και ετυμολογία από το λατ. mango = σωματέμπορος, που όμως είναι μάλλον απίθανη.

Αβέβαιη λοιπόν η ετυμολογία της μάγκας, άρα και του μάγκα. Η ίδια η λέξη, μάγκα, δεν έπαψε να ακούγεται αμέσως μετά που μετονομάστηκαν οι μάγκες σε λόχους, το 1833. "
Πηγή: Οι μάγκες δεν υπάρχουν πια « Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία

3 «Μου αρέσει»
27

Κοντολογής: Άκρη δεν βγήκε, στην πρόσφατη αυτή αναζωπύρωση της συζήτησης. Υποθέσεις μόνο. Και μάλλον δεν θα φτάσουμε κάπου.

28

Νομίζω ότι μέχρι αυτό το σημείο ήταν γνωστά αυτά. Δε θυμάμαι με βεβαιότητα αν τα έχω δει εδώ στο φόρουμ ή αλλού, ούτε αν τα έχω δει όλα ή μόνο κάποια, αλλά γενικά μου φαίνονται κάπως οικεία. Επειδή σε προσωπικό επίπεδο, καθαρά για πάρτη μου, δεν έχω ταλανιστεί και τόσο από την απορία από πού βγαίνει ο «μάγκας», γι’ αυτό και δεν έχω συγκρατήσει τις λεπτομέρειες. Άλλος όμως μπορεί να τις θυμάται.

Πάντως στο #22, που έλεγα «κάτι δεν πάει καλά εδώ», απλώς εννοούσα ότι το κείμενο παρουσιάζει και εξηγεί τις λέξεις «μάγκα» (θηλυκό) και «μάγκατζης», αλλά στη συνέχεια κάνει λόγο για «μάγκες» (αρσενικό) σαν να τους είχε εξηγήσει κι αυτούς και εφεξής ο αναγνώστης να ξέρει τη λέξη, ενώ δεν τους έχει εξηγήσει και ο αναγνώστης δεν ξέρει παρά την έννοια που ήξερε κι από πριν, την κλασική, κι όχι την ειδική εδώ στο συγκεκριμένο πλαίσιο, η οποία μάλιστα είναι και κεντρικής σημασίας για τη διερεύνηση της ιστορίας της λέξης και των σημασιών της.

(Και εννοούσα επίσης και κάτι άλλο, το οποίο όμως καλύφθηκε από επόμενα σχόλια: αν οι μάγκες (θηλ.) ήταν δύο ή περισσότερες.)

Μα τι λες τώρα Νίκο! Αν ήμουνα στη θέση του Μπαμπινιώτη ή του Καραποτόσογλου, και έφτανα στο σημείο «υπάρχουν τέσσερις (λέμε) ενδεχόμενες ετυμολογίες, έχω μπορέσει να τις βάλω σε σειρά από την πιθανότερη στην πιο απίθανη, και μένω με δύο πιθανότερες αλλά δεν μπορώ να προκρίνω τη μία ή την άλλη», ξέρεις τι πανηγυρισμούς θα έκανα;

Είναι πολύ σημαντικό βήμα. Κεράστε όλο το κατάστημα! :champagne: :champagne: :champagne: :clinking_glasses:

Κι αν όχι πανηγυρισμούς και κεράσματα, πάντως θα ένιωθα απολύτως έτοιμος να γράψω άρθρο: «βρήκαμε αυτά, μας λείπουν εκείνα, η πρόοδος έχει φτάσει στο σημείο τάδε, σας το κοινοποιώ αγαπητοί σύνεδροι ώστε ο επόμενος που θα θέλει να βοηθήσει στο ψάξιμο να έχει όλα τα δεδομένα στη διάθεσή του».

(Μόνο που όλο αυτό αφορά τη λέξη μάγκας. Στον μοσχομάγκα θα εξυπηρετούσε να περιοριστούμε στις αναζητήσεις σχετικα με το «μοσχο-».)

2 «Μου αρέσει»