Σαμπαή είναι το σαμπάχ; κάποιο συγκεκριμένο σαμπάχ, θα μου πείτε όλα τα σαμπάχ ίδια είναι. Το ξανάδαμε πιο παλιά, π.χ.
Ο Κοσμάς Μαδυτινός (1897) το θεωρεί μικτό εναρμόνιο ήχο, κατατασσόμενο στους χρόες (βλ. σελ. 28-29):
Πάμε πάλι το λινκ, γιατί μόνο εξώφυλλο βλέπω.
Δεν ξέρω τι σημαίνει μικτός εναρμόνιος ώστε να επιβεβαιώσω αν είναι το σαμπάχ που ξέρουμε, αλλά ο χαρακτηρισμός του ως χρόας («η» χρόα, νόμιζα) ταιριάζει. Απλώς χρόες υπάρχουν πολλές.
Νομίζω οι Τούρκοι προφέρουν κάτι σαν <<σαμπά>> χωρίς το έντονο χι το δικό μας. Ίσως θα μπορούσε να έχει περάσει στα ελλ. και ως <<σαμπάι>>; Σε αυτήν την περίπτωση το σαμπάι/σαμπάχ θα πρέπει όντως να έχει και άλλη έννοια εκτός από την τεχνική (=ο δρόμος/τρόπος σαμπάχ), δηλ. να αναφέρεται σε κάποιο σκοπό με τις παραλλαγές του, ή σε κάποια ομάδα σκοπών με οποιαδήποτε κοινά χαρακτηριστικά. Υπέρ μιας τέτοιας χρήσης συνηγορεί και το σαμπαχαδάκι που έλεγε η Γιωργία η τρανή, δεν νομίζω πολύ πιθανό να χρησιμοποιείτο μια λέξη που θα ήταν αμιγώς τεχνική και γνωστή μόνο σε μουσικούς. Νομίζω πως είναι και η μόνη αναφορά δρόμου σε στίχο στο ρεπερτόριο, μαζί με το <<Μινόρε της αυγής>> του <<Περιστέρη>>, όπου κι εδώ βέβαια αναφέρεται σε κομμάτι/κομμάτια και όχι στο δρόμο <<μινόρε>> (δηλ. εδώ θα εννοούσε νιαβέντ δηλ. νεβεσερ).
1 «Μου αρέσει»
Ευχαριστώ Άνθιμε,
για να το έχουμε και πρόχειρο
Ξεκινώντας από κάτω προς τα πάνω (αλφαβητική σειρα, Γα Δη κΕ Ζω νΗ πΑ Βου Γα) έχουμε Η, 3Η, Η, Τ, Τ, Τ-, Η+
6 = ημιτόνιο, 18 τριημιτόνιο, 12 τόνος, 10 μικρός τόνος, 8 μεγάλο ημιτόνιο. Αυτό δεν είναι σαμπάχ, εκτός κι αν κατάλαβα κάτι λάθος.
Ευχαριστώ @alko101 ! Λοιπόν, με κάθε επιφύλαξη:
Ναι, δεν είναι. Αλλά το λογικά αναμενόμενο θα ήταν να ξεκίναγε το Σαμπάχ από το Πα. Η κλίμακα του σχήματος, ξεκινώντας από το Πα, βγάζει: 10 (μικρός τόνος), 8 (μεγ. ημιτόνιο), 6 (μικρό ημιτόνιο), 18 (τριημ.), 6 (μικρό ημ.), 12 (μεγ. τόνος), 12 (μεγ. τόνος) = Ρε, Μιd, Φα, Σολb, Λα, Σιb, Ντο, Ρε. Σχετικώς ταιριάζει με το Σαμπάχ, αν και νομίζω ότι το χρωματικό 5χ Φα-Ντο είναι μαλακό, δηλαδή με μεγαλύτερα τα ημιτόνια και μικρότερο το τριημιτόνιο.
Τι να πω, δεν ξέρω πώς τα έβλεπαν το 1897…
Πάντως η λέξη sabah σημαίνει αυγή, οπότε θα μπορούσε να αναφέρεται και σε τραγούδι (τουρκόφωνο) μ’ αυτή τη λέξη στον στίχο.
Κάθε διόρθωση ή διευκρίνιση δεκτή.
1 «Μου αρέσει»
Με τη λέξη “Σαμπαή” (ή οτιδήποτε άλλο θυμίζει σαμπά χωρίς να είναι) υπονοείται το σαμπά για μη επαΐοντες. Ο «Ήχος Νάος» των βυζαντινών (αυτό είναι το όνομά του σαμπά), παράγεται από τον πλάγιο του πρώτου (διατονικός ήχος) με χρώση μιας συγκεκριμένης ακολουθίας διαστημάτων του, λεγόμενη χρόα. Ευρύτατα διαδεδομένη ήταν, κάποια χρόνια νωρίτερα, η απόδοση «Σαμπάχ» από την οποία, σήμερα, έχει απαλειφθεί το χ αφού δεν ακούγεται στην τουρκική εκφορά.
Η θεωρία του Κοσμά Μαδυτινού έχει οριστικά ξεπεραστεί, ο νάος είναι καθαρότατα χρωματικός ήχος, όχι εναρμόνιος. Και δεν είναι δρόμος, είναι απλά φθορά του ουσσάκ, δηλαδή του Πλαγίου του Πρώτου.
Εντάξει, αλλά αυτό που περιγράφει -έστω με ξεπερασμένη θεώρηση- και που δείχνει στο σχήμα, υπάρχει τρόπος να αναγνωσθεί ως Σαμπάχ, ή πρόκειται απλώς για λάθος όνομα σε λάθος τρόπο;
(Γενικά Σαμπάχ λένε όσοι το 'χουν μάθει ως δρόμο μέσω ρεμπέτικης γραμμής, και Σαμπά όσοι το ξέρουν ως μακάμι μέσω Τουρκίας. Με βάση τη σημερινή τούρκικη προφορά, το Σαμπά είναι το σωστό. Προσωπικά λέω Σαμπάχ και για τον δρόμο, γιατί έτσι μας παραδόθηκε το όνομά του, και για το μακάμι γιατί απλώς δεν μπορώ να αλλάζω αυτή τη λεπτομέρεια μόλις μετακινηθούμε δυο πόντους πιο πέρα, από το ένα τροπικό σύστημα στο άλλο. Ακριβώς τα ίδια δε και με το Σεγκιά - Σεγκιάχ.)
Συγνώμη Περικλή μου, αλλά δεν θα καθήσω τώρα να ψάξω το βιβλίο και να ανατρέξω στις αντίστοιχες σελίδες να δώ πώς ακριβώς τεκμηριώνει την άποψή του ο άνθρωπος.
Πάντως, βλέποντας την ανάρτηση στο #419, βλέπω να έχει επινοήσει μία κλίμακα με χρόα σκληρού χρώματος στο δεύτερο τετράχορδο και ήχου πρώτου στο πρώτο. Τέτοια κλίμακα εγώ, στου Καρά, δεν διδάχτηκα.
Σιγά μην ψάξεις όλο το βιβλίο Νίκο! Άλλο εννοώ:
Αυτό στο σχήμα, αν το διαβάσουμε από Πα προς Πα (ενώ είναι γραμμένο από Γα προς Γα), φέρνει ελαφρώς προς Σαμπάχ. Δες και το #420. Καθώς ξέρω λίγο από μακάμια και καθόλου από βυζαντινά, η ερώτησή μου προς όποιον τα ξέρει καλύτερα από μένα είναι: πρώτον, υπάρχει περίπτωση μια κλίμακα να καταλήγει πρακτικά σε άλλη νότα από αυτήν που μοιάζει να είναι η θεωρητική τονική της; (Στα μακάμια όχι, μήπως όμως στα βυζαντινά συμβαίνει;) Δεύτερον, ταιριάζει το χρωματικό τμήμα της κλίμακας μ’ εκείνο του Σαμπάχ;
Αν το πρώτο ΗΜ κουνάει και γίνεται Τ σε αναδική;
Όχι. Θα έπρεπε να κουνηθούν και τα επόμενα.
Κοιτάζω και τα άλλα δύο σχήματα: Χισάρ μπουσελίκ και Νισαμπούρ.
Το Χισάρ μπουσελίκ δεν ξέρω ποιο μακάμι είναι, αλλά η κλίμακα ταιριάζει μ’ αυτήν που στα ρεμπέτικα τη λέμε Νιαβέντ, αν και θα το περίμενα μάλλον από Νη (με τα ίδια διαστήματα στην ίδια σειρά). Το Νισαμπούρ επίσης δεν ξέρω ποιο είναι, αλλά εδώ κάτι δεν πάει καλά. Πρώτον, το άθροισμα των κομμάτων είναι ό,τι να 'ναι: 12+10+8+12+13+6+6=67, ενώ θέλουμε 72: μας λείπουν 5! Ύστερα, τα διαδοχικά ημιτόνια 6+6 στην κορυφή, τι δηλούν; Διαδοχικά ημιτόνια (πέρα από παροδικές έλξεις) δεν ξέρω να έχουμε σε άλλες περιπτώσεις εκτός εκείνες όπου μια υπομονάδα (4χ / 5χ) καταλήγει με ημιτόνιο στην κορυφή και η επόμενη αρχίζει ξανά με ημιτόνιο, όπως στο ακριβώς διπλανό σχήμα, το Χισάρ Μπουσελίκ.
Κι αν ακόμη υποθέσουμε ότι η κλίμακα δε συμπληρώνει πλήρη οκτάβα αλλά ελαττωμένη (που δεν απαγορεύεται), και ακόμη ότι τα διαδοχικά ημιτόνια εξηγούνται με κάποιον τρόπο που αγνοώ, και πάλι το διάστημα 13 με παραξενεύει. Τι είναι αυτό, τόνος ελαφρά αυξημένος; δεν τον έχω ξαναδεί.
Άρα, μήπως απλώς το βιβλίο έχει λάθη;
Στα κείμενα του 19ου αιώνα όπου παραπέμπει το σπουδαίο βιβλίο του Χατζηπανταζή (Της ασιάτιδος μούσης ερασταί, 1986) το σαμπαή/σεμπαή/σαμπαΐ/σαβαΐ/σαμπαχί φαίνεται σαν κάτι ξεχωριστό και αυτόνομο (ως κλίμακα; ως κάτι άλλο;):
«και ακούωσι τσαρκιά και σαμπαχί και αμανέδες και γιαρέ περιπαθέστατα» (σ. 46)
«τραγουδιστήν ονομαστόν εις τους αμανέδες και το σαμπαή» (σ. 65)
«εναλλάσσει το τουρκικόν σαβαΐ προς το βαρύ και παθητικόν μέλος δημοτικού τινος άσματος» (σ. 120)
«ίνα τελείως αποσκορακισθή το βασίλειον του τουρκολατρισμού, των ελφαξιέ, του σαμπαΐ, του σμυρναίικου και των σαρκιών!» (σ. 136)
«η ορχήστρα ήρχιζε ν’ ανακρούη τα σεμπαή της, τους αμανέδες της, τους γοργούς της τώρα σκοπούς και την μονότονον και περιπαθή ψαλμωδίαν της έπειτα» (σ. 147)
1 «Μου αρέσει»
1 «Μου αρέσει»
Μια και είναι χρόνια και ζαμάνια εξαντλημένο, εδώ αξίζει κανείς να το “τσιμπήσει” για 15 ευρώ:
https://www.kougeasbooks.gr/site/bkdetails/20898
2 «Μου αρέσει»
Μήπως σημαίνει κάτι το εωθινό; Κάποιο είδος σκοπού της αυγής; Είπαμε, σαμπά(χ) είναι η αυγή, και ειδικές μουσικές για την αυγή υπάρχουν σε πολλές επιμέρους κουλτούρες. Να θυμίσω ότι κι οι ίδιες οι λέξεις μαντινάδα και πατινάδα, ασχέτως της τελικής τους κατάληξης, αρχικά αυτό εσήμαιναν (matinada = πρωινή).
Αυτά τα ευρήματα δε θα μας βοηθήσουν βέβαια. Είναι κάπως άδηλα, άλλο συμπέρασμα δε βγάζουν εκτός ότι με κάποιαν έννοια σημαίνουν μουσικό είδος. Και οπωσδήποτε ανατολίτικου ήθους και -έστω για κάποιους- τουρκοπρεπές ή και τούρκικο.
Μοιαζει να αποκτά νόημα και το γεγονός ότι, μ’ όσους διαφορετικούς τρόπους κι αν αποδίδεται στα ελληνικά η τούρκικη λέξη, πάντοτε υπάρχει μια κατάληξη που δεν υπάρχει στο σκέτο όνομα του μακαμιού (=στο σκέτο ουσιαστικό).
Περικλή, ακριβώς επειδή δεν ξέρεις τα της βυζαντινής μουσικής, επικεντρώνεις στα ονόματα των φθόγγων που βλέπεις και είναι το μόνο που σου είναι οικείο, και από εκεί και πέρα προσπαθείς να βγάλεις συμπεράσματα για κλίμακα κλπ. Τα σχήματα αυτά, σκοπό έχουν να καταδείξουν τα διαστήματα των παρατιθεμένων κλιμάκων καθώς και την από δύο τετράχορδα με τόνο συνημμένο ή διαζευγνύοντα σύνθεσή τους, οι δε ονομασίες των φθόγγων παρατίθενται και αυτές απλά και μόνο για ευκρίνεια. Το ζουμί είναι τα σχηματιζόμενα τετράχορδα, όχι οι ακολουθίες των φθόγγων.
Είναι πλέον ή βέβαιον ότι για τους λογίους του ύστερου 19ου, όροι όπως σαμπαή/σεμπαή/σαμπαΐ/σαβαΐ/σαμπαχίκ.τ.τ. απλά και μόνο παρέπεμπαν στην ανατολική μουσική, χωρίς οι γράφοντες τα κείμενα να είναι σε θέση να αναλύσουν μουσικολογικά, σε βαθμό αναγνώρισης των ιδιοτήτων, ρόλων κλπ. τους όρους αυτούς.
Μα κάθε τρόπου η κλίμακα δεν έχει συγκεκριμένη βάση; Το Σαμπάχ δε θα έπρεπε να είναι στο Πα; Δεν καταλαβαίνω τι δουλειά έχει στο Γα, και σίγουρα τα 5χ/4χ που βλέπω δεν έχουν σχέση με το Σαμπάχ. Ωστόσο αν πάμε στο Πα, σύμφωνα πάντα με το διάγραμμα, έχουμε διαστήματα που χοντρά-χοντρά αντιστοιχουν σε Τ, Η, Η, 3Η, Η, Τ, Τ. Γι’ αυτό και ρώτησα: μπορούμε να κλείνουμε στο Πα αλλά, για κάποιον θεωρητικό λόγο, να ορίζουμε ως βάση το Γα;
Κλίμακα σαμπά δεν υπάρχει, Περικλή, και υπάρχει και το γνωστό παράξενο φαινόμενο όπου όταν στην συγκερασμένη κλίμακα παίζουμε από βάση σαμπά, η κλίμακα δεν τελειώνει στην οκτάβα. Σαμπά είναι μία φθορά που λέγεται Ήχος Νάος και τροποποιεί σε σαμπά ένα τετράηχο του πρώτου (αν θυμάμαι καλά) ήχου. Ο Ήχος Νάος δεν συμπεριλαμβάνεται στην Οκτάηχο.