Να θυμίσω κι αυτό, που είναι παρεμφερές. Δεν διδάχτηκα τέτοια κλίμακα γιατί βεβαίως δεν υπάρχει τέτοια κλίμακα. Την επενόησε ο εκ Μαδύτων Κοσμάς αλλά φαίνεται ότι δεν έπεισε κανέναν.
Αν κάνουμε τρίτη το ζω, όθεν γίνεται χιτζάζ, και θεωρήσουμε ότι αυτή χαμηλώνει λίγο παίζοντας από πα, ή ότι νη και πα ψηλώνουν λίγο (κάνοντας και τον προσαγωγέα σωστό τόνο);
Πρέπει να υπήρχε κάτι συγκεκριμένο όμως πίσω από αυτούς τους όρους, όπως το σαρκί ή ο αμανές είναι συγκεκριμένο υποείδος και όχι γενικά «ανατολική μουσική».
Βεβαίως και υπήρχαν συγκεκριμένα πράγματα που συνδέονταν με όλους τους μουσικούς όρους, και υπάρχουν ακόμα. Στην παραπάνω ανάρτησή μου όμως μίλαγα για το τί ήξεραν και τί δεν ήξεραν οι Έλληνες λόγιοι του 19ου αιώνα από τους όρους αυτούς. Είναι πλέον ή βέβαιον ότι δεν ήξεραν σχεδόν τίποτα, πέρα απ’ το ότι είχαν σχέση με την ανατολική μουσική, που οι ίδιοι την απεχθάνονταν μετά βδελυγμίας.
Έλα όμως που πλέον ξέρουμε τι είναι το σαρκί και ο αμανές. Ο αμανές συγκεκριμένα δεν έπαψε ποτέ να αναφέρεται με την ίδια ονομασία. Το σαρκί, για να πω την αλήθεια, δεν ξέρω πώς έσφτασε σήμερα να είναι γνωστό (μάλλον από τους Έλληνες μουσικούς που σπούδααν στην Τουρκία).
Το σαμπαΐ όμως είναι όρος γνωστός μόνο από παλιούς συγγραφείς που, αν έχετε δίκιο, δεν είχαν ιδέα τι είναι (κι αν πάλι δεν έχετε δίκιο και ήξεραν, πάντως δεν το εξηγούν). Άρα, όρος άγνωστης σημασίας…
Ένα σχόλιο για το συγκεκριμένο σημείο περί “σαμπαή” του εκ Μαδύτων Κοσμά:
“Στην πραγματικότητα ο μητροπολίτης ενέτασσε στις εναρμόνιες κλίμακες τις κλίμακες που προκύπτουν από τη χρήση των τριών χροών, της σπάθης (χισάρ - κλίμακα Σεμπαή), του ζυγού (μουσταάρ) και του κλιτόν (νισαμπούρ).”
Και μια αποτίμηση της θεωρητικής διδασκαλίας του γενικότερα:
“ο μητροπολίτης διέθετε καλή θεωρητική κατάρτιση στην Εκκλησιαστική Μουσική, ενώ παράλληλα διαπιστώνεται ότι είχε γνώσεις τόσο της ευρωπαϊκής όσο και της οθωμανικής ή εξωτερικής μουσικής. Επίσης, τα όσα περιέλαβε στην θεωρητική πραγματεία του, πλην ολίγων περιπτώσεων, συμφωνούσαν τόσο με τα όσα είχαν διδάξει οι τρείς δάσκαλοι – εισηγητές του νέου συστήματος βυζαντινής σημειογραφίας, όσο και με τα πορίσματα της μουσικής επιτροπής του 1881. Επιπλέον, φαίνεται ότι ενστερνιζόταν και εφάρμοζε τις προτάσεις της μουσικής επιτροπής του 1888, της οποίας υπήρξε μέλος.”
(διδακτορική διατριβή Ε. Ξυνάδα, Κοσμάς Ευμορφόπουλος Μητροπολίτης. Εκκλησιαστική και εθνική δράση. Η συμβολή του στην εκαπιδευτική δραστηριότητα και την ψαλτική τέχνη, ΑΠΘ 2012)
1 «Μου αρέσει»
Μάλιστα. Το Σεμπαή είναι κλίμακα που προκύπτει από τη χρήση της χρόας που λέγεται σπάθη ή χισάρ. Τι είναι η σπάθη; Διαβάζω εδώ:
η Σπάθη μπαίνει στον φθόγγο ΚΕ και ζητά τον ΖΩ με ύφεση και τον ΔΙ με δίεση, αντίστοιχα μπαίνει και στον φθόγγο ΓΑ και ενεργεί με τον ίδιο τρόπο
Είναι λοιπόν ένα σημάδι που, όταν μπει σε κάποιον φθόγγο, έλκει τις δύο γειτονικές νότες προς αυτόν. Αν μπει στο Γα (=Φα), θα έχουμε δίεση στο Βου (Μι) και ύφεση στο Δι (Σολ).
Δίεση στο Μι; Μα θα συμπέσει με το Φα. Ίσως εννοούν δίεση ολίγων μορίων, που απλώς στενεύει το ημιτόνιο Μι-Φα. Η ύφεση όμως στο Σολ είναι ακριβώς το αναγνωρίσιμο χαρακτηριστικό του Σαμπάχ. Στη θεωρία μακάμ δεν αναφέρεται καμιά αλλοίωση στο Μι του Σαμπάχ, εφόσον όμως το Φα είναι δεσπόζων φθόγγος είναι φυσικό να έλκει την υποκείμενη βαθμίδα ακόμη κι αν αυτό δεν αποτυπώνεται στη γραφή ή τη θεωρία.
Επομένως αρχίζει να βγάζει νόημα η ταύτιση του Σεμπαή με το γνωστό Σαμπάχ.
Αν ξαναγυρίσουμε στο σχεδιάγραμμα του Κοσμά, το Δι (Σολ) είναι πράγματι με ύφεση κι έρχεται πολύ κοντά στο Γα (Φα), μάλιστα, μπορώ να πω, πιο κοντά απ’ ό,τι στο μακάμ Σαμπά (όπου, αν δεν απατώμαι, το ημιτόνιο Φα-Σολ ύφεση είναι αρκετά μαλακό, σωστά; - επιβεβαιώστε). Αλλά το Βου είναι στη θέση του. Ολόκληρη η κλίμακα που τιτλοφορείται Σεμπαή δεν ξέρω τι είναι (4χ σκληρό χρωματικό και 5χ μαλακό διατονικό) - ίσως κάποια από τις μορφές που παίρνει το Χιτζαζκιάρ;- αλλά, όπως ξαναείπα, στο Πα σχηματίζεται μια δομή που θυμίζει αρκετά Σαμπάχ.
Η θεωρία περί χροών δεν προσδιορίζει σε ποιου ήχου την κλίμακα μπαίνει η σπάθη. Και πουθενά δεν είδα ότι θα πρέπει να είναι σε κλίμακα με βάση το Πα.
Απ’ όλα αυτά τείνω να συμπεράνω ότι μιλάμε για μια δομή παρόμοια με το Σαμπάχ, όχι όμως ολόιδια (πιο σκληρή ως προς τα ημιτόνια που περιτριγυρίζουν το Γα-Φα), η οποία δεν αποτελεί βασική υπομονάδα ξεχωριστού ήχου (αυτό μάς το είπε ήδη ο Νίκος Π.) αλλά εμφανίζεται σε ενδιάμεσο σημείο άλλων κλιμάκων (εδώ ο Νίκος δεν είπε το ίδιο).
Ότι δηλαδή οι βυζαντινοί δεν έχουν Σαμπάχ, και δανείζονται το όνομά του για κάτι παραπλήσιο που έχουν: όχι ακριβώς τα ίδια διαστήματα, όχι στη βάση κάποιου τρόπου, αλλά με παρόμοιο ακουστικό εφέ.
Στέκει τίποτε απ’ όλα αυτά ή λέω μπούρδες;
Βγάζεις πολλά συμπεράσματα, Περικλή, τα περισσότερα απ’ τα οποία είναι λογικά. Η πραγματικότητα όμως είναι ότι η θεωρητική μουσική δεν μαθαίνεται μέσω πληκτρολογίου, αξιοποιώντας σκόρπιες πληροφορίες που τυχαία βρέθηκαν μπροστά μας ενώ άλλες, απαραίτητες, δεν τις αναζητήσαμε. Η οργανωμένη φοίτηση σε κατάλληλη δομή είναι απαραίτητη…
Μα δεν προσπαθώ να μάθω μουσική, ούτε ο ίδιος εγώ ούτε, πόσο μάλλον, στους άλλους!
Ψάχνουμε τη σημασία ενός συγκεκριμένου όρου, του σαμπαή (σεβαή κλπ.). Η λέξη μοιάζει με το σαμπάχ, στη θεωρητική περιγραφή είναι δυνατόν να βρεθούν κάποια κοινά σημεία με το σαμπάχ, και περισσεύουν και κάποιες απορίες. Τις παρουσιάζω για να δούμε μήπως βρεθεί κάποιος που ξέρει την απάντηση.
Η οποία θα μπορούσε κάλλιστα να είναι του τύπου: «εκείνο > ΝΑΙ» / «εκείνο > ΟΧΙ».
[(Ο Κοσμάς Μαδυτινός (1897) το θεωρεί μικτό εναρμόνιο ήχο, κατατασσόμενο στους χρόες (βλ. σελ. 28-29)
ειναι στο τεύχος 1]
1897 [ΤΡΙΤΟΜΟΣ] ΕΝ ΑΘΗΝΑΙΣ ΕΚ ΤΟΥ ΤΥΠΟΓΡΑΦΕΙΟΥ ΤΩΝ ΚΑΤΑΣΤΗΜΑΤΩΝ ΣΠΥΡΙΔΩΝΟΣ ΚΟΥΣΟΥΛΙΝΟΥ ΚΟΣΜΑ ΤΟΥ ΕΚ ΜΑΔΥΤΩΝ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΟΥ ΠΕΛΑΓΩΝΙΑΣ
τεύχος 1
τεύχος 2
τεύχος 3
1 «Μου αρέσει»
Υποθετικά μιλωντας, όλα αυτα τα φαινόμενα τσουβαλιαζονται μαζί γιατί έχουν αυτό που δυτικά θα περιγράφαμε ως 2 γειτονικά ημιτόνια.
Οι 3 δομές μάλλον έχουν λάθη συμφωνα με την σύγχρονη μακαμιστικη θεωρια τουλαχιστον
Αυτο το σαμπάη θα μπορούσε να ήταν η δομή σαμπαχ απο την τρίτη βαθμίδα, δηλαδη χιτζαζ αλλα έχει λάθος στην ψηλη περιοχή γιατι όπως ανεφερε ο κ.Νικος δεν 7φωνεί. το Σαμπά παντως έχει τα 2 κοντινα διαστήματα μεταξυ 2ρης κ 4ης βαθμίδας.
Το χισαρ μπουσελίκ έχει ιδια δομη με το νεβεσέρ άρα και αυτό εχει αυτο το φαινομενο μεταξύ 4-6 βαθμίδας. Ετσι οπως ειναι γραμμένο νομίζω το αναγνωρίζω αλλα δεν θα πρεπει να ναι απο ντουγκια(πα);.
η τελευταία δομη δειχνει σαν ατζεμασιραν ή μαχουρ αλλα με ημιτόνιο πανω απ την 8βα, σχηματίζοντας περίπου το ίδιο φαινομενο με 3κοντινές νοτες
δε βγαζω απόλυτα άκρη
το πιο περίεργο είναι η κλιμακοκεντρική προσεγγιση, χωρίς να ασχολείται με δομές (4χ 5χ)
Δηλαδή, οκ τις κλίμακες ας πούμε δεν τις αναγνωρίζουμε.Αν μας έδειχνε δομές πιθανών να πιαναμε κάτι. Αν και μάλλον έχει λάθη και ασάφειες.
1 «Μου αρέσει»
Το πολίτικό μου λαούτο (περντέδες μετακινήσιμοι) είναι, κανονικά, ρυθμισμένο για διατονικό ασυγκέραστο παίξιμο. Όταν λοιπόν θέλω να παίξω το φθόγγο σαμπά με τονική το ρε (= κε), πάντα φέρνω στο μυαλό μου την παρατήρηση του δασκάλου μου, αείμνηστου Βασίλη Νόνη: Προσέξτε το πα! Χωρίς σωστό πα, χάθηκε το σαμπά, έγινε διατονικό. Και έρχεται στο νου μου και η σχετική απομνημευμένη στο μυαλό μου διαστηματική ακολουθία που μας είχε τραγουδήσει ο δάσκαλος: Δη κε! Δη κε ζω νη πα νη ζω νη ζω κε! Για σωστό πα σπρώχνω τον περντέ της σολ 1 1/2 μόρια προς το οξύ. Όταν θελήσω να ξαναεπιστρέψω σε διατονικά κομμάτια, επαναφέρω τον μπερντέ αυτόν στην προηγούμενη θέση του. Δεν γίνεται, και την πίτα γερή και το σκύλο χορτάτο…
(υ.γ. Ο Νόνης μας δίδασκε φωνητικά, όχι με όργανα)
γίνεται να βάλουμε αλλο ενα περντεδακι όμως 
Όχι, δεν χωράει με τίποτα. Η απόσταση μεταξύ των δύο θέσεων είναι 3 χιλιοστά. Πού θα χωρέσει το δάχτυλο, να πατήσει;
Άρα Νίκο μάς λες ότι το διάστημα 3ης προς 4η, που στο σχήμα του Κοσμά είναι 6 μόρια, δεν ταιριάζει στο Σαμπάχ. Σωστά;
Κρίμα… Γιατί αν ταίριαζε, θα ήταν εύκολο να πούμε «ωραία, άρα το Σαμπαή τού Κοσμά είναι Σαμπάχ». Τώρα δεν ξέρουμε: είναι κάτι άλλο, ή είναι και πάλι Σαμπάχ αλλά γραμμένο με λάθη;
(Το ότι στο Σαμπάχ η οκτάβα είναι ελαττωμένη ενώ στο σχήμα όχι δεν το θεωρώ κατ’ ανάγκην αντινομία. Νομίζω ότι θα μπορούσαν να βρεθούν θεωρητικοί τρόποι να στηρίξει κανείς ότι έτσι το γράφουμε σε έκταση οκτάβας αλλά στην πράξη δεν το δουλεύουμε ανά οκτάβες…)
Ακριβώς, και πρέπει να μειωθεί κατά 2 και κάτι μόρια. Αλλά η κλίμακα που παρουσιάζεται ως «σαμπαή» στο σχήμα, δεν είναι διατονική. Δημιουργείται από δύο συνημμένα τετράχορδα το βαρύτερο χρωματικό και το οξύτερο διατονικό, συν τον προσλαμβανόμενο τόνο, οπότε τα διαστήματα δεν ταιριάζουν με τη «δική μου» περίπτωση. Και βεβαίως, μιλάμε για κλίμακα με βάση το κε (άρα το δη, προσαγωγέας)
φυσικά χωραει!
η απόσταση ειναι 1/9 του τόνου οπως και οι προηγούμενοι περντεδες που προφανως χωρανε
ο περντες που λείπει είναι ο χιτζαζ σε σουπουρντέ. η απόσταση του απο τον προηγούμενο (νιμ χιτζαζ) ειναι 1/9 του τονου.
αν παίξουμε απο μι τους εχουμε και τους 2.
Αν παίξουμε απο ρε, ε πανε όλα ενα περντέ παραπέρα, that’s all. δέστε αλλον 1
Εντάξει Αλέξανδρέ μου, την επόμενη φορά που θα βρεθούμε θα φέρω και τη λάφτα. Αν εσύ καταφέρεις να πιάσεις, έναν έναν, και τους τρεις περντέδες που θα ήταν (γιατί δεν θα είναι) κοντά κοντά…
(ελπίζω να μιλάμε και οι δύο για την ίδια απόσταση από τον καβαλάρη, γιατί ως γνωστόν οι αποστάσεις μικραίνουν όσο οξύνεται το διάστημα ημιτονίου)
μα πως οι επόμενοι (πιο κοντα στην τρύπα) χωρανε στην ίδια τονικη απόσταση και αυτός δε θα χωρέσει κ.Νικο; η απόσταση που θελουμε είναι 1 κομμα. δεστε τον κ κουρδίστε τον με το αυτί στην ψηλή λα (οι υπόλοιπες χορδές πιθανων να παίζουν λίγο χαμηλότερα πατημένες)
Η απόσταση μεταξύ υψωμένου πα και φυσικού πα είναι περίπου 2,5 - 3 χιλιοστά, το ξανάγραψα. Δεν πιάνει δάχτυλο τον οξύτερο απ’ τους δύο περντέδες, αν δέσω και περντέ φυσικού πα. ΄Ή θα μου χαλάσει το δάχτυλο απ’ την υπερβολική πίεση, ή θα έχω τρίξιμο.