Εύα,
Ευχαριστώ για το ενδιαφέρον σου. Μου τα΄στειλε η Ελένη και αυτά που μου ανέφερες.
Αν κάποιος άλλος θέλει να προσθέσει κάτι παραπάνω, ευπρόσδεκτα …
Γιάννης.
Πολλα τα ποστ περι αμανε και ομολογω οτι δεν τα διαβασα εξ ολοκληρου ολα αλλα τα “κορφολογησα” ενω τα αγγλικα της Ευας καλο θα ειναι να τα μεταφραζει (εστω το νοημα) γιατι ειναι λιγο κουραστικο να κανουμε και τη μεταφραση μια και ειναι καπως ακαδημαικα τα γραφομενα.
Δεν εχουμε τιποτα να αποδειξουμε εδω περι αμανε τα πραγματα ομολογουν οτι τιποτα δεν ειναι σιγουρο για την πατροτητα του αρα το αφηνουμε ετσι να υπαρχει. Το καλο στην ανατολη αλλα και στον τροπο συμβιωσης ολων αυτων των εθνοτητων πριν και μετα την αλωση -τον καιρο που οι Ευρωπαιοι εξορμουσαν για την Αμερικη- εναι οτι σε ενα βαθμο υπαρχει μια αλληλοκαλυψη των εθιμων και των ηθων οπου πραγματικα δε βγαζεις ακρη.
Πρεπει ομως να σημειωσουμε οτι οι Ελληνες αλλα φανταζομαι και αλλοι λαοι στην παραδοσιακη τους μουσικη ειχαν παντοτε τη Μονωδία με ποικιλα θεματα στιχου και μουσικης.
Ειναι γνωστα τα συγκαθιστικά, τα ριζιτικα, τα πενεματα, της ταβλας, της στρατας, του γαμου, τα μοιρολογια, τα κλεφτικα, τα ακριτικα κ.α. που οι μελωδιες τους χανονται στα βαθη των αιωνων και η θεματολογια τους ποικιλει !! Ολα αυτα κυριως στο ελλαδικο εννοουμενο σημερα χωρο επεκτεινομενο λιγο προς βορεια και βορειοανατολικα σε σχεση με τα σημερινα συνορα ενω προς ανατολας το παντρεμα με την εξ ανατολων μουσικη ειναι σιγουρο και εκει η μονωδια που υιοθετει ο ελληνας της Ιωνιας, Καππαδοκιας κλπ
ειναι προφανως ο αμανες και χωρις κανενα ενδοιασμο ισως και απο μια αλληλοπεριχωρηση ή αλληλοϋποχωρηση …Εδω πρεπει να ξανα-αναφερω το βυζαντινο χρωμα που δινουν οι δικοι μας τραγουδιστες του αμανε σε σχεση με τους Τουρκικους και Αραβικους αμανεδες που ειναι γεματοι λαρυγγισμους και περιπαθη ανεβοακατεβασματα και τεχνικες δικες τους.
Ωστοσο μετα τη μετατροπη της ΑΘηνας σε πρωτευουσα του ελληνικου κρατους, που εφτανε ως τη Λαρισα καλα-καλα και την “επικοιση” απο το 1850 χοντρικα και μετα και καθως οργανωνεται σε μια μητροπολη πια με τον κοσμο και τον υποκοσμο της, μπαινει στην καθημερινοτητα του ελευθερου πια Ελληνα το ζητημα της διασκεδασης και των απαραιτητων κεντρων, που για την εποχη ειναι
τα καφε-σανταν και τα διαφορα καπηλεια ενω σταδιακα εμφανιζονται τα καφε-αμαν που ειναι
η αντιστιξη των καφε-σανταν απο το 1870 και μετα και μεχρι το 1922 ο τιτλος αυτος και ο τροπος διασκεδασης καθιερωνεται. Γυρω στα 1890 πρεπει να κανουν την εμφανιση τους οι “Μπυρες” (μπυραριες) που κι αυτες ως ενα βαθμο θυμιζουν τα καφε-αμαν. Απο γραπτα ντοκουμεντα ξερουμε οτι σε αυτα τα καφε-αμαν παιζοταν ελληνικη λαϊκη μουσικη και συγκεκριμενα κλεφτικα, αμανεδες, τσιφτετελια, συρτα, καλαματιανα, ζειμπεκικα διαφορων μορφων και οτιδηποτε αλλο …
Στα κεντρα αυτα που τα κατακλυζουν στην κυριολεξια τα λαϊκα στρωματα συλληβδην, αλλα τα συντηρουν ασφαλως οι μαγκες, οι κουτσαβακηδες και ο υποκοσμος της εποχης χωρις να λειπουν και οι προυχοντες της εποχης -ακομα και ο Μακρυγιαννης λεει κατι σχετικο στα Απομνημονευματα του - παιζουν μουσικοι ντοπιοι αλλα συνηθεστατα καλουνται Σμυρνιοι και Πολιτες
διασημοι καλλιτεχνες και επωνυμοι τραγουδιστες και τραγουδιστριες που θεωρουνται οι καλυτεροι του ειδους ενω ειναι γνωστο οτι οι “απαραιτητες” χορευτριες ηταν επι το πλειστον Αρμενισες !!
Εν πολλοις ειναι μυθος οτι ξαφνικα η Ελλαδα ξυπνησε το 1922-'23 και ανακαλυψε τα Σμυρνεικα και τα ζειμπεκικα, απλως μετα το '22 η Ελλαδα σχεδον διπλασιαζεται με τον ερχομο των προσφυγων και η πολιτιστικη μεταγγιση ειναι πλεον αναποφευκτη και αυτη ακριβως δημιουργησε αυτο που λεμε σημερα ρεμπετικο, τιτλος δανεικος ενδεχομενως απο ενα ειδος που μαλλον δεν εκπροσωπουσε απαραιτητα τα λαϊκα στρωματα γι αυτο ισως και πολλοι πραγματικοι (εμεις τους λεμε ετσι) ρεμπετες αποποιουνται τον ορο “ρεμπετης”. Ειναι επισης αξιοσημειωτο οτι το πολιτισμικο αισθητηριο (αν θα μπορουσαμε να το ονοματισουμε ετσι) του Ελληνα εξοβέλισε σταδιακα τα κανταδορικα, και δυτικοτροπα επιθεωρησιακα και αλλα τραγουδια πιστευω λογω της ταξικης τους προελευσης και της αισθητικης τους διαφορας απο τα τραγουδια της ψυχης τους που ηταν τα αλλα που εξεφραζαν οχι μονο την Ελληνικοτητα αλλα και τη συμπνοια των λαικων στρωματων απεναντι σε μια ευρωλιγουρικη χλιδιαρικη θεωρηση των πραγματων και της ζωης συν την πολιτικη χειραγωγηση που προσπαθουσαν να καθιερωσουν και γιατι οχι επιβαλλουν οι δυτικοσπουδαγμενοι και το παλατι.
(συνεχιζεται)
Συμφωνα με τα παραπανω :
α. Ειναι ΑΔΥΝΑΤΟ το σεναριο ο αμανες ή μανες να δημιουργηθηκε ή εστω να ονματιστηκε ετσι απο το Μανε του Γιοβανίκα ή Γιαγκου Βλαχου οπως ισχυριζεται ο Κ.Φερρης.
Αλλωστε ο Γιοβανικας σε φωτογραφια των αρχων του αιωνα που τον απεικονιζει φαινεται γυρω 50 χρονων ενω ξερουμε οτι τα πρωτα καφε-αμαν στην Αθηνα ανοιξαν στις οχθες του Ιλισου γυρω στο 1860 ισως και νωριτερα οποτε ο Γιοβανικας θα ηταν μικρο παιδι (;
β. Αν ο αμανες ή μανες προεκυψε απο τα γκαζελ τα Τουρκικα αυτο ειναι κατι που ενημερωμενοι ερευνητες ισως και καποιοι καλα διαβασμενοι απο εμας θα μπορουσαν να αποδειξουν και τεκμηριωσουν και να μας το πουν υπευθυνα κι εμας να το μαθουμε επιτελους !! Συν να μας ενημερωσουν τις ομοιοτητες και διαφορες τους οπως και τι ειναι τα “σαρκιά” που μας αρεσει να παραμυθιαζομαστε
λες και ειναι η πεμπτουσια της παγκοσμιας μουσικης ενω φανταζομαι ειναι καποια τραγουδια με αρχη μεση και τελος …
(βεβαια κραταω μια επιφυλαξη μπορει οντως να ειναι κλασεις ανωτερα και απο τα λαμεντς, τα λιντερ, τα γκοσπελς, τα γουωρκ-σονγκς, τα μοιρολογια, τις κοντυλιες κλπ)
γ. Ισως η Νικολουλη να μπορουσε να ανακαλυψει κατι για το Μανερωτα παντως σαν παραμυθι ειναι καλουλι …
Γιάννη αν ψάχνεις για την αντιμετώπιση του μανέ από την πολιτεία να βρεις στοιχεία του τύπου “με βάση το άρθρο …τάδε του …τάδε νόμου απαγορεύεται…”, θα βρεις ελάχιστα. Πολλοί από τους μεγαλύτερους διωγμούς στην Ιστορία δε βασίστηκαν σε καμιά νομοθεσία.
Κατά την επιβολή της Επιτροπής Λογοκρισίας από το Μεταξά, δε βγήκε κάποιος γενικός νόμος περί μουσικής. Δε φαντάζομαι να υπήρξε νομοθέτημα με μουσικούς όρους που να λέει π.χ. “Οταν παίζουμε κιουρντί από RE, δεν επιτρέπεται μετά το SOL να βάζουμε δίεση, αλλά πηγαίνουμε κατευθείαν στο LA”.
Στο ζήτημα του μανέ επίσης δε φαντάζομαι ότι υπήρξε κάτι ανάλογο. Δε βγήκε κανείς να πει π.χ. “Απαγορεύεται να τραγουδάς εκτός χρόνου, κατά βούληση”. Απλά η εξουσία δημιουργεί ένα απαγορευτικό κλίμα. Κάνει τις διώξεις της με βάση άλλες αφορμές που βρίσκει ή κατασκευάζει. Για το “πέρασμα” της απαγόρευσης στην πράξη, το ρόλο της “Εφημερίδας της Κυβερνήσεως” τον παίζουν οι συνεργάτες της εξουσίας, δηλαδή οι κεφαλαιοκράτες, οι οποίοι είναι αυτοί που ουσιαστικά ρυθμίζουν-καθιστούν την ίδια την εξουσία.
Στη μουσική το ρόλο αυτό τον ανέλαβαν οι εταιρίες. Πέφτει λοιπόν η γραμμή που λέει: “Τέρμα οι μανέδες”. Οπου την “παίρνει” την εταιρία, η απαγόρευση είναι καθολική. Οπου δεν την “παίρνει” την εταιρία -γιατί υπάρχουν πάντα κάποιοι που δεν μπορείς να τους αντιμετωπίσεις με μια διαταγή, πάει το θέμα λάου-λάου.
Δεν μπορεί να πάει εύκολα ο ιδιοκτήτης της δισκογραφικής και να πει στο μαέστρο Κώστα Σκαρβέλη “σου απαγορεύω”. Θα του πει “μείωσέ το” ή “ν’ αλλάξουμε κλίμα” ή “να εκσυγχρονιστούμε” ή …δεν ξέρω τι άλλο. Ο Σκαρβέλης θα σεβαστεί την άποψη της εταιρίας -στα πλαίσια της καλής τους συνεργασίας- και θα φροντίσει να “συμμορφωθεί προς τας υποδείξεις”, όχι όμως με τη “στρατιωτική” έννοια της διαταγής. Γι’ αυτό και όποτε γουστάρει (αραιά πάντα) θα παραβεί τις υποδείξεις. Το τραγούδι “Κανείς δε βρέθηκε γιατρός”, με τη φανταστική συνύπαρξη Χατζηχρήστου και Κάβουρα, είναι ένα τέτοιο παράδειγμα. Ένας συρτός, όπως αυτοί που παίζονταν στην Πόλη, στη Σμύρνη και στα νησιά του Αιγαίου, με ένα περίφημο μανεδάκι στη δεύτερη στροφή από τον Κάβουρα. Χρονιά ηχογράφησης: 1940! Τρία χρόνια μετά την επιβολή της λογοκρισίας.
Αν ψάξουμε θα βρούμε κι άλλα τέτοια σκόρπια παραδείγματα, που αποδεικνύουν ότι ρητή επίσημη απαγόρευση δεν υπήρξε. Ομως δημιουργήθηκε το απαραίτητο κλίμα και ασκήθηκαν οι ενδεδειγμένες πιέσεις, ώστε να μπει ο μανές στην άκρη.
Στην περίπτωση του μανέ τα πράγματα για τους διώκτες του ήταν εύκολα, γιατί ήταν η “ακραία” μορφή μιας άποψης που πολεμήθηκε στο σύνολό της: Ηταν “ανατολικότερος” των ανατολίτικων. Στη βάση λοιπόν του εξευρωπαϊσμού της χώρας, ήταν ο πρώτος που τον πήρε η μπάλα.
Προς ΑΝΠ και Αγάπιο,
Το έχει όλο το βιβλίο σε HTML εδώ: http://www.bartleby.com/196/
έπεσα πάνω του ψάχνοντας για… χωροταξία-πολεοδομία.
ΝΕΑ ΕΦΗΜΕΡΙΣ
27.5.1889
« Εν τω κήπω του Γερανίου, τω δρόσερώ και εν μέσω της πόλεως κέντρω, ο περίφημος Γιοβανίκας, το πρώτο βιολί της Ανατολής, με το απαραίτητο σαντούρι, ην αηδονολαλούσαν γνωστήν κ. Κατίναν και έναν άλλον τραγουδιστήν ονομαστόν εις τους αμανέδες και το σαμπαή, εγκαινιάζουσι απόψε τας θελκτικάς συναυλίας των της αισθηματικής και εκ των μυχίων μετά τόσης περιπαθείας απηχούσης ανατολικής μουσικής. Θα είναι εκεί ένα κομμάτι Ανατολής, μία γωνία Σμύρνης, όπου θα ξεχειλίζη το πάθος της κιορ Κατίνας και θα στενάζει αχ ! καμίνι το βιολί του Γιοβανίκα».
«ΝΕΑ ΕΦΗΜΕΡΙΣ» 6.7.1882
Εις τον κήπον των Μουσών, ο φιλόκαλος κ. Ζούνης εγκατέστησεν, αντί εννέα Μουσών, τέσσαρας μονάχα, τέσσαραις Αρμένισσαις. Εγκατέστησε ντερνέκι ! Και μεταξύ αυτών Σμυρναία Ελληνίς, Σουλτάνα καλουμένη, ως Σουλτάνα κάθηται, ρεμβώδης την μορφήν και χουζουρλούδισσα περιπαθής το άσμα.Αι δε άλλαι, περί αυτήν νωχελώς καθήμεναι, σχεδόν εξαπλωμέναι, και με πασουμάκια, αναπαριστώσιν ηδυπαθές χαρέμιον. Και ένα αρμενάκι παρέκει, ψάλλει με φωνήν γλυκείαν και κρούει το ντέφι του. Με δοξαριάν γλυκόφθογκον δυό βιολιντζήδες και με λαγούτον εύηχον και φωνήν εκ βάθους καρδίας, λαγουτιέρης ανατολίτης βαθύς, συνοδεύουσι το άσμα το περιπαθές των Αρμενίων αοιδών και της Σμυρναίας Σουλτάνας…
ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ «ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ» 25.8.1891
Εκ των εντυπώσεων των νυχτερινών κέντρων μία κραυγή εξέρχεται του στήθους αποθαρρυντική, ότι ο Πειραιεύς Ανατολίζει, ενώ καθ’ όλα τα’ άλλα, ως πόλις, ως λιμήν Αμερικανίζει. Απόδειξις τούτων το δημοκρατικότερον του Πειραιώς κέντρον, η Μουνιχία.
Εις την ανατολική της Μουνιχίας πτέρυγα, όπου μικρόν καφενείον, συγκεντρούται εν συμφυρμώ καταπνικτικώ ο χύδην όχλος ενωρίτατα και διέρχεται τας ώρας του απολαμβάνων της νυκτερινής δρόσου εν τη μακαριώτέρα νωχελεία. Ώ αυτά τα ανατολικά άσματα και οι χοροί !
Ως θεάματα χυδαία, ως ακούσματα χυδαιότερα. Μια εταιρία ανατολιτών εκ Σμύρνης, έχους στήσει εκεί την σκηνήν των καθ’ όλον το θέρος και με τα σαρκιά των, με τους αμανέδες των, με τα σαντούρια των κατορθώνουν να προσελκύουν πλήθος άπειρον εκ της εργατικής τάξηεως, καταλαμβανούσης ενωρίς συν γυναιξί και τέκνοις τον ευρύν αυτόν χώρον και παρακολουθούσης, με θέρμην και ενθουσιασμόν τα των τραγουδιστών διαρκή αναστενάγματα ‘Αμάν Μέμο ! Γιαγκίν Μέμο ! Κουτσούκ Μέμο ! Σεκέρ Μέμο !», ενώ ως επωδός προσαρμόζονται εκ μέρους των ακροατών τα: Αχ. Βαχ, Αμαν, Οϊμέ, και τα τούτοις όμοια σχετλιαστικά επιφωνήματα. Και άλλος με τον ναργιλλέν του, άλλος με το χασίς ή το σιγάρον του αναλύεται, αποκαρδιούται, απογοητεύεται με τους απαίσιους στόνους και τους ειδεχθείς των τούρκικων ασμάτων στεναγμούς.
Πόσον άγριαν επίθεση επί της ψυχής προσδίδει αυτή η μουσική. Δεν σε μεθύει, ούτε σε εξαίρει, ουδέ σε εμπνέει,αλλά σε υποβιβάζει, σε ναρκώνει, σε χαυνώνει,σε καθιστα δούλο των παθών, των ποταπών παθών, της ύλης, των αισθητικών απολαύσεων. ΄Ω, πότε θα έλθουν οι ευτυχείς εκείνοι χρόνοι, οι της εξημερώσεως δηλαδή των ελληνικών πληθυσμών, ίνα τελείως αποσκορακισθεί το βασίλειον του τουρκολατρισμού, των ελφαξιέ, του σαμπάϊ, του Σμυρναίϊκου και των σαρκιών.
Αυτά τα λίγα, όχι μόνο γιά να πληροφορηθείς πως ο Γιοβανίκας ήταν διάσημος ήδη από το 1870, αλλά και πως τα “Καφέ Αμάν” δεν ήσαν “ναοί της μουσικής” και “του αμανέ”.
ΕΧΕΙ ΣΥΝΕΧΕΙΑ
1 «Μου αρέσει»
Τώρα, αυτά που οι Ελλαδίτες θαύμαζαν ως Σμυρνέϊκα “Καφέ Αμάν”, και που οι Σμυρνιοί κατασκεύαζαν ως είδη προς εξαγωγήν, ο οριαντα΄λισμός δηλαδή από την ανάποδη:
ΑΓΓΕΛΑ ΠΑΠΑΖΟΓΛΟΥ “Τα χαϊρια μας εδώ”
Ντέλ-μπεντέ, τράβα κόρη τον μπερντέ….
Βάζανε πολλά λόγια τούρκικα μέσα, ο υπόκοσμος. Νόμιζε πως το τργούδι του έτσι θα γίνει πιο βαρύ.
Γινόταν το ένα με τους Τούρκους. Θέλανε τούρκικα γούστα. Γι’ αυτό κι’ όσες δουλεύανε σ’ αυτά τα καφενεία, τα παράμερα, ντυνούντουστε και σαν Τουρκάλες του χαρεμιού. Με φερετζέδες και τέτοια. Και κει μέσα πια…Ξεγελούσανε τον εαυτό τους τα κατακάθια οι μόρτες και νομίζανε πως ήτανε πασάδες, αγάδες καϊμάκηδες και διατάζανε. Και βγάζανε αυτές το φερετζέ να φχαριστηθούνε οι αφέντες τους. Όλοι σκύλοι μια γενιά. Λέγανε σχεδόν μόνο τούρκικα τραγούδια και χοροί εκεί μέσα. Τι θα λέγανε; Τζιβαέρι; ΄Οποιος ήθελε ν’ ακούσει τζιβαέρι ερχούντανε σε μας και τ’ άκουε όμορφα- όμορφα με δόξα και τιμή.
Αυτές που τα κάνανε αυτά τουρκόγουστα τα πράματα, τις τραβούσανε φωτογραφίες και μας τις φέρνανε και τις βλέπαμε στο πάλκο και τα κοροϊδεύαμε… Καμιά απ’αυτέ που δουλεύανε σ’ αυτά τα καφενεία δεν ήτανε καθ’ εαυτού Σμυρνιά. Κι’ ύστερα ήρθανε δω, όλος αυτός ο συρφετός κι’ η τουρκολαϊκούρα, τους κρεμάσανε και μια ταμπέλα απάνω τους, πως είναι Σμυρνιοί, και τους γυρίζανε στα παλκοσένικα σα σπάνιο πράμα, όπως οι τσιγγάνοι τσι μαϊμούδες κι’ ηματζεύανε λεπτα.
Κραγγέλα και πάλι:
ΤΙ ΠΑΙΖΑΝΕ ΣΤΗ ΣΜΥΡΝΗ
Παίζαμε από ρεμπέτικα μέχρι όλα τα ευρωπαϊκά. Όλες τσι οπερέττες, δημοτικά, κλέφτικα, κρητικά, καλαματιανά, φυσούνια, θρακιώτικα, γιαννιώτικα, κοντσέρτα με καβαλλερίες, με βαλς, με χορούς του Μπραμς, με σερενάτες… Όλα τα παίζαμε. Κι’ από όπερες κάτι μέρη. Ξέραμε αναγκαστικά και ένα τραγούδι από κάθε μελέτι για να ευχαριστούμε τους πελάτες. Κι’ εβραϊκό παίζαμε, και αρμένικο και αράπικο. Ήμαστε κοσμοπολίτες εμείς. Αγαπούσαμε όλο τον κόσμο και μας αγαπούσανε. Δεν είχε συμφέροντα κανείς στο τραγούδι. Τραγουδούσες, χορεύες, ήσουνα λεύτερος να κάνεις ό,τι θέλει η καρδιά σου και η σειρά σου.
***
Δεν είχανε δικά τους τραγούδια οι Σμυρνιοί οι χασικλήδες, δεν τους καταλάβαινες απ’ τα τραγούδια τως. Μινοράκια παραγγέλνανε, ταμπαχανιώτικα παραγγέλνανε, τζιβαέρια, γαλάτες… Εκείνο το τραγούδι που λέει :
Δεν μου λέτε δε μου λέτε
Το χασίσι που πουλιέται,
Στους απάνω μαχαλάδες
Το πουλάνε οι ντερβισάδες
Δεν ήθελες τιποτ’ άλλο από μινόρε. Το μινόρε τραγουδούσαμε και στη χαρά μας και στον πόνο μας. Κι’ άμα ήρχαμ’ εδώ, για τη φωτιά τση Σμύρνης και την καταστροφή, πάλι το μινόρε τραγουδήσαμε. Το μινόρε βγήκε παλληκάρι. Σήκωσε πάνω του όλον το καμό. Τα μικρά μας βάσανε εμείς τα λέγαμε με τα δημοτικά και τα Σμυρνέϊκα καθ’ αυτού. Δεν μπορείς να κλαίς την μοίρα σου με τσάρλεστον, ούτε με λαϊκά. Τα μεγάλα μας βάσανα τα ρωμέϊκα τα λέγαμε με το τζιβαέρι και το μινόρε εμείς. Πρώτα το ταμπαχανιώτικο, μετά κάνεις τζιβαέρι κι από πίσω μπουρνοβαλιό. Ήτανε ντροπή να τα πεις μοναχά. Να κοροϊδέψεις τον κόσμο.Άσε που εδώ δε μας ζητούσανε μινόρε. Εδώ δεν αρχίζαμε με μινόρε… δεν τελειώναμε με μινόρε δε μας το παραγγέλνανε συνέχεια όπως στη Σμύρνη που τόχανε καμάρι να το ξανακούνε, όπως στην εκκλησιά που ανάβει ο καθένας το δικό του κερί… με το μινόρε τραγουδούσαμε τον πόνο μας, με το μινόρε δεν το ξεχνούσαμε…θέλαμε να θυμόμαστε….
Μόνο μια ώρα χαίρομαι όταν γλυκοχαράζει,
Που αναπαύεται η καρδιά και δεν αναστενάζει….
1 «Μου αρέσει»
Πολυ ωραια τα αποσπασματα και οι περιγραφες !!
Ολα αυτα που περιγραφει η κυρ Αγγελα τα ξεχωριζει σε Τουρκικα τραγουδια και σε
ελληνικα οπως Τζιβαερι, Ταμπαχανιωτικο κλπ. Στις ετικετες των δισκων τοτε ωστοσο εγραφαν : Μανες Μπουρνοβαλιό, Τζιβαερι Μανες, Χετζαζ μανες, Μανες Κιουρντου, Μινορε μανες κ.ο.κ. και τα τραγουδησαν πριν και μετα την καταστροφη τραγουδιστες που ηταν και ψαλτες οπως Νουρος, Σωφρονιου κ.α.
Δυστυχως το βιβλιο δεν το εχω και εχω απλως διαβασει σκορπια αποσπασματα απο δω κι απο κει.
Οι σκηνες που περιγραφονται ωραια απο τις εφημεριδες ειναι απο τα 1882-'92 στην ακμη των καφε-αμαν που κι εγω αναφερω πρωτυτερα και εχω υπόψη μου παρομοιες, η τελευταια μαλιστα πρεπει να ειναι του Μιχ.Μητσακη … Επιβεβαιωνεται λοιπον η περιρρεουσα ατμοσφαιρα των καφε-αμαν συν οτι δεν ελειπαν και οι οικογενειες καμμια φορα …
αλλα και το ρεπερτοριο. Ο Γιοβανικας αναφερεται στο 1889 και οχι γυρω στο 1860 που εχουμε αναφορα για καφε-αμαν στην Αθηνα. Καφε-αμαν σημαινει και αμανες αρα πως ο Γιοβανικας ειναι υπαιτιος για τη “γενεση” του Αμανε-Μανες με το μινορε του ;; Θα επρεπε σε ηλικα 20 χρονων να ειχε βγαλει το Μανε και να τον ειχε καθιερωσει και κατοπιν αμεσα να εγιναν τα καφε-αμαν.
Ασε που αλλο Μινορε μανες και αλλο Μινορε του Γιοβανικα που προφανως θα ηταν σολο μελωδια στο βιολι ή ο μανες ο προυπαρχων (λεω εγω) σε οργανικη εκτελεση με βιολι.
(Το μήνυμα τροποποιήθηκε από τον/ην yiorgosv 19 Φεβρουάριος, 2006)
Θέλω να πω μ’ αυτά, πως χαίρομαι που τον τελευταίο καιρό μαζεύτηκαν στο Φόρουμ πολλοί μουσικοί ή-και άνθρωποι που ενδιαφέρονται γιά τις μουσικές διαστάσεις του ρεμπέτικου, και λυπάμε γιατί εμείς οι “παλιοί” δεν ασχοληθήκαμε (αλλά μόνο ενίοτε και πρόχειρα) με τις μουσικές διαδρομές.
Έτσι, σήμερα, οι νεώτεροι βρίσκονται υποχρεωμένοι να το ψάξουν από την αρχή, και να κάνουν διαδρομές με πολλά πλανερά παραστρατήματα, γιά πράγματα που πολλοί από μας τα έχομε λύσει.
Και το χειρότερο είναι πως βρίσκονται παγιδευμένοι ανάμεσα στις μυθολογίες που πολλοί από μας σκόρπισαν εν συγχίσει, όπως:
Ο Μάρκος ήξερε τα μακάμια.
Του τάμαθε ο Γιοβάν Τσούς.
Το μινόρε είναι το νιαβέντι.
Στον αμανέ πηγάζει το ρεμπέτικο.
Με τον όρο “ρεμπέτικο” εννούσαν πάντα το “περιθωριακό”.
Ο Μεταξάς απαγόρευσε τα μπουζούκια!
Το γαζέλι είναι κάτι σαν το σαρκί, και το σαρκί είναι κάτι σαν αμανές.
Οι τεκέδες ήσαν… μπουζουξίδικα.
και πολλά άλλα παρόμοια, που είναι ορθά κοφτά μπούρδες!
Στο θέμα που συζητάμε τώρα, υπάρχει μία καταλυτική βιβλιογραφία που φωτίζει πλήρως τη Σμυρνέϊκη (προ 22) σκηνή. Είναι τα βιβλία των:
Δημήτρη Αρχιγένη
Λαίλιου Καρακάση
Επιφανίου-Πετράκη
Κοσμά Πολίτη
Αγγέλα Παπάζογλου
και 3-4 ακόμα που δε θυμάμαι αυτή τη στιγμή.
Κατά τα άλλα, εκτός από την απομυθοποίηση των Καφέ Αμάν που κάνει η Αγγέλα, στον Καλυβιώτη προκύπτει πως ο όρος “Εστουδιαντίνα”, είναι τεχνητός, και δημιουργείται γιά να μπει μία επωνυμία στις ηχογραφήσεις των Γαλλικών δισκογραφικόν Εταιριών.
Και φυσικά, τότε (όπως και στην Αμερική άλλωστε) δεν ήσαν δίσκοι, αλλά κίλυνδροι.
Τέλος, θα παρατηρίσω πως ο όρος “Μανές”, που αναφέρεται στη δισκογραφία, συνήθως σημαίνει “μινόρε μανές” και σπανίως “σαμπάχ μανές” (και υπενθυμίζω πως το Ελληνικό σαμπάχ δεν είναι το αραβοπερσικό “σεμπά” στο οποίο αναφέρεται). Τώρα όμως, βλέπεις, πως γιά τους δικούς τους αυτοσχεδιασμούς με βάση το δίστιχο και τις λέξεις “Άχ” ή “Αμάν” ή "Αντάμ’ Αμάν, η Κυραγγέλα πουθενά δε λέει μανές ή αμανές. Λέει Μινόρε, και τα απ’ αυτό προκύψαντα Μπουρνοβαλιό, Ταμπαχανιώτικο, Τζιβαέρι κ.λ. που πηγάζουν ΟΛΑ στο Γιοβανίκειο Μινόρε της Αυγής. Και μάλιστα, στην ηχογραφημένη συνέντευξη στον Σπύρο Παπαϊωάννου, ΤΟ ΤΡΑΓΟΥΔΑΕΙ ΚΙΟΛΑΣ Α ΚΑΠΕΛΑ, και είναι ίδιο κι απαράλλαχτο (κάνει και το βιολί με τη φωνή της) με το αρχετυπικό μεγαλειώδες ΜΙΝΟΡΕ.
Μερικές δεκαετίες αργότερα, ο Ιωάννης Χαλκιάς (αν δεν προϋπήρξε άλλος άγνωστος) "διασκεύασε αυτό το ίδιο μινόρε, κι έφτιαξε το ΚΑΛΩΣ ΣΥΓΚΕΡΑΣΜΕΝΟ ΜΙΝΟΡΕ ΓΙΑ ΜΠΟΥΖΟΥΚΙ ΚΑΙ ΚΙΘΑΡΑ, αφαιρώντας του όλες τις μονοφωνικές μνήμες του ναχαουέντ.
Εξ αυτού προκύπτει ένα μεγάλο ερωτηματικό, που είναι σχετικό και με τον Μεταξά (προηγούνται ο Πλάτων, ο Δημοσθένης, οι Βυζαντινοί, οι Φαναριώτες, οι Αθηναίοι και όλοι οι εχθροί πότε των Ανατολίτικων “επιρροών”, και πότε των Δυτικών τοιούτων: Τι υπερασπιζόμαστε, όταν υπερασπιζόμαστε το ρεμπέτικο τραγούδι; Τον Ανατολίτικο χαρακτήρα του; Ή τον Δυτικό;
Βρε Γιώργο, μην ανυπομονείς και βγάζεις συμπεράσματα… Εκτίθεσαι. Διάβασε πρώτα όλα αυτά τα βιβλία που σου αναφέρω, ξαναδιάβασε προσεκτικά και τον Χατζηπανταζή, και θα καταλάβεις. Και προσοχή:
ΚΥΚΛΟΦΟΡΕΙ ΠΟΛΛΗ ΣΥΓΧΙΣΗ, ΚΑΙ ΠΟΛΛΟΙ ΜΥΘΟΙ.
Μιά και τον άνέφερες, νάτος:
ΜΙΧΑΗΛ ΜΗΤΣΑΚΗΣ
Εστία 24/5/1887
ΘΕΑΜΑΤΑ ΣΤΟΥ ΨΥΡΡΗ
Εκ του στενού, ως τούρκικης πόλεως, δρομίσκου του Ψυρρή, συρφετός διέρχεται, ποικίλος, άνθρωπο και κτήνη, παιδία και γυναίκες, νοικοκυραίοι και εργάται, λαϊκόν πλήθος, πηγαίνον ή ερχόμενον, διαφοροτρόπως ενδεδυμένον, ως εν απόκρεω προχείρω πληρούν βόμβου την μικράν οδόν. Κορασίδες, φέρουσι τας στάμνας των εις χείρας, διευθύνονται συχνά, προς την πλησίον βρύσιν της πλατείας, δια να τας γεμίσουν, μαθηταί επιστρέφοντες εκ του σχολείου, οψοκομισταί, λούστροι, πλύστρες, μοδιστρούλες, εμποροϋπάλληλοι, δικηγόροι ενίοτε με την δικογραφίαν υπό μάλης, εξερχόμενοι εκ του κοντινού κακουργοδικείου, ρασοφόροι κάποτε, βρακάδες που και που, στρατιωτών πηλίκια και αρβύλαι, εμφανίζονται, κινούνται, σπεύδουν, βραδυπορούν, διασχίζουν τον δρομίσκον, βυθίζονται εις τας λοιπάς της συνοικίας ατραπούς. ΄Αμαξαι και κάρρα παταγούν περιοδικώς, κυλίονται με προσοχήν, μόλις χωρούντα να περάσουν, καταλαμβάνοντα όλον το πλάτος του σοκακιού, με τους τροχούς των συμπιεζομένους από τα εκατέρωθεν λιθόστρωτα. Πλανώδιοι οπωροπώλαι, οδηγούν αργά-αργά τα βασταγούδια των φορτωμένα με σταφύλια ιδίως. Από του ενός μέρους εις το άλλο διαμείβονται συνομιλίαι, διάλογοι συνάπτονται, αστεία πολλάκις απευθύνονται, ανταλάσσονται φωναί και επικλήσεις, θορυβώδεις, εύθυμοι, κραυγαστικαί συνήθως εν οικειότητι ως οικογενειακή. Δύο κουτσαβάκηδες διήλασαν αρτίως, περιπλέγδην, ως μεθυσμένοι, την ρεπούπλικαν στραβά, κάτω τους γύρους, τρικλίζοντες προσποιητά και επιδεικτικώς, τραγουδώντες διά λάρυγγος βραγχώδους, οιδαλέου, δημώδες άσμα αρτίτοκον γέννημα των ρυακίων του Ψυρρή:
Βάρα με με το στιλλέτο
Κι’ όσο αίμα τρέξει πιέτο !..
ΕΔΩ ΟΜΩΣ Ο ΜΗΤΣΑΚΗΣ δεν αναφέρεται στα “Καφέ Αμάν”, ούτε στο Σμυρνέϊκο Μινόρε, αλλά στην άλλη μεγάλη κολώνα του ρεμπέτικου, που λέγονταν κουτσαβάκικο, γιουρούτικο, μουρμούρικο, μάγκικο, και από μουσικο-κοινωνική άποψη ΝΤΟΥΖΕΝΙ.
Το πως τώρα, το Ντουζένι συγχωνεύτηκε με το Μινόρε και προέκυψε από το 1930 και πέρα το νέο ρεμπέτικο, αυτό είναι μία πολύ μεγάλη ιστορία και δε χωράει σε μηνύματα.
Συγνώμη που πάλι ρωτάω (αλλά μπερδεύομαι) μέ όλ’ αυτά…
Παρατήρησα ότι πολλά αμανέδες έχουν τ’ όνομα ένος ντόπο (το μινόρε της Σμύρνης, ταμπαχανιώτικα, Γαλατά μανές…). Πιστεύω, οι άνθρωποι ταυτίζονταν με το σχετικό κομμάτι. Νομίζω ότι το μινόρε της Σμύρνης πάντα έχει την ίδια μελωδία, αλλά με άλλα λόγια? Διάβασα ότι οι περισσότερες αμανέδες γράφτηκαν στα οσμανικά μακάμια. Δεν θέλω να ενοχλώ κανέναν εδώ, αλλά θα ήταν ενδιαφέρον να το ξέρουμε.
Και κάτι άλλο σχετικά με την απαγορεύση. Διάβασα επίσης ότι με το μπουζούκι είχε αλλάξει το γούστο των πελάτων, δηλαδή οι εταιρίες είχαν “καλούς” λόγους να ηχογραφίσουν τραγούδια σε ύφος πειραιώτικο. Τι είναι η γνώμη σας?
Ευχαριστώ πολύ!
Πάλι ερωτήσεις, ιδιαίτερα στον Γίωργο>
Τι ξέρεις για τους μπυραρίες? Στη Σμύρνη πούλησαν μπύρα από Βαυαρία. Γι’ αυτό έχω ιδιαίτερο ενδιαφέρον να μάθω αν τελικά είχαν ελληνική μουσική μέσα (μου φαίνεται πολύ “δυτικός τόπος”).
Τι εννοείς με τα “λίντερ”? Αν μιλάς για γερμανικά Lieder, σου λέω ότι σηαίνει “τραγούδια”, τίποτα παραπάνω.
Θέλεις να μάθεις τι ακριβώς είναι τα γκάζελ. Αναρωτιέμαι τι κάνουν στο πανεπιστήμιο? Δεν εξετάζουν τη μουσική της “γειτονιάς” της Ελλάδας?
Γεια χαρά σας.
Να πω ότι “σεμπά” και “σαμπάχ” (αραβικές λέξεις, σημαίνουν “πρωινό” ή “υπνωτικό”) είναι το ίδιο. Ο πιο κλαψιάρικος και από τπυς δυσκολότερους δρόμους για ταξίμι, αλλά και από τους ωραιότερους κατά τη γνώμη μου. Στα βυζαντινά αντιστοιχεί με τον ήχο ναό.
Κατά τα άλλα πολύ προβληματάστηκα με όσα γραωατε. Σε πρώτη ευκαιρία θα διαβάσω ολόκληρα τα βιβλία που αναφέρυηκαν, τουλάχιστον αποσπάσματά τους που μου έστειλε η Ελένη, με ενθουσίασαν.
Ευχαριστίες σε όλους. Γιάννης.
Προς adiam: Θα σου ήμουν υπόχρεος αν μου το έστελνες. Η ηλεκτρονική μου διεύθυνση είναι: aoustis@spidernet.com.cy Προς Νίκο Πολίτη: Από ότι έχω υπ’ όψη μου νενανω λένε ορισμένοι επίσακτους ύμνους του Τέταρτου ήχου που ψάλλονται στη κλίμακα του Πλαγίου του Δευτέρου, όπως τους ύμνους: εκ των άνω κατελθών………,Κατεπλάγησαν αγνή……………η ακόμα και ψαλμοί ψαλλόμενοι κατά το ιδιόμελον Κατεπλάγη Ιωσήφ. Τουλάχιστον εδώ στη Κύπρο αυτό πρόσεξα. Πάντα όμως αναφέρονται σε ψαλμούς και όχι σε φωνητικούς σχεδιασμούς. Η παράδοση πάντως αναφέρει ότι οι συγκεκριμένοι ψαλμοί ήταν οι αγαπημένοι πολλών Βυζαντινών Αυτοκρατόρων (με κάθε επιφύλαξη, δεν το έχω ψάξει). Όσο για το εάν είναι παραδοσιακό κάτι που επικράτησε τα τελευταία 200 χρόνια στη Βυζαντινή υμνολογία, τι να πω. Οι γνώμες διίστανται. Η εκκλησιαστική μουσική δεν είναι σαν τη λαική μουσική να μεταβάλλεται κατά το γούστο της εποχής. Ακόμα και ο τρίσημος ο χρόνος που τείνει να επικρατήσει τώρα στη Β.Μ. κατά πολλούς είναι νεωτερισμός. Αυτά. Πάντως πολύ ενδιαφέρουσες είναι οι πληροφορίες που δινει ο Κώστας Φέρρης με τον οποίο βασικά συμφωνώ.
Αυγουστής.
Εγώ πάλι.
Αναφέρω ότι Φιλόλογος και Μουσικός από την Καλαμάτα που χρόνια ψάχνει στοιχεία για τον αμανέ/ μανέ, έχει συγκεκριμμένα στοιχεία από γλωσσολογικές συγκριτικές έρευνες πολλών Μεσογειακών λαών ότι ο όρος “μανερές”, όχι μανέρωτας! επιβίωσε σε παραφθορές της λέξης.
Γι΄αυτό βλέπετε να επιμένουμε προς αυτή την κατεύθυνση ένας δύο άνυρωποι. Άρα δεν θα χρειαστούμε τη βοήυεια καμμιάς Νικολούλη!.
Περισσότερα δεν επιτρεπεται να πω, είναι προς δημοσίευση όλα αυτά σε σχετικό βιβλίο, το οποίο δεν θα στέκεται βέβαια στην ετυμολογία (μην τρελλαθούμε, κιόλας), αλλά στην κοινωνιολογική πλευρά του θέματος.
Αυτά, Γιάννης.
Γιάννη, προχώρα, σε θέλει όλη η χώρα! Οι δύο σημαντικότεροι (γιά μένα) σχετικοί με το θέμα, Μάρκος Δραγούμης και Ηλίας Πετρόπουλος, δεν με φωτίσαν αρκετά. Αν χρειαστείτε βοήθεια (από περιφερειακές πληροφορίες), μη διστάσετε να έρθετε σ’ επαφή μαζί μου. Από τη μεριά μου υπολογίζω να το κάνω.
Αυγουστή, το θέμα της Βυζαντινής υμνωδίας σε σχέση (α) την αρχαία Ελληνική μουσική (β) την κοσμική μουσική (γ) την Ανατολίτικη μουσική (γ) την “Δυτική” πολυφωνική μουσική κ.λ., είναι τεράστιο και ορθάνοιχτο. Το αδιέξοδο δημιουργείται όταν προσπαθούμε να βρούμε ΑΠΟΛΥΤΕΣ ΤΑΥΤΙΣΕΙΣ (α) των τρόπων (β) των μακαμιών (γ) των δρόμως και (δ) ενίοτε… των ακόρντων! Με καταλαβαίνεις, δεν είναι;
Γιάννη, Σαμπάχ στ’ αραβικά σημαίναι Αυγή, Ξημέρωμα, Γλυκοχάραμα κ.λ. Σαμπάχ ελ χέϊρ σημαίνει Καλό ξημέρωμα, και το λένε γιά καλημέρα. Από το Χέϊρ προέρχεται το χαϊρι. Ομως, ΣΕ ΚΑΜΙΑ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΜΟΥΣΙΚΟΣ ΟΡΟΣ. Κατά την Ακαδημία Αραβικής Μουσικής στο Κάϊρο, ο Περσικός όρος Σεμπά σημαίνει το μακάμι σεμπά, και τίποτ’ άλλο. Τώρα, πως συμβαίνει οι Έλληνες να πάρουν το μακάμι σεμπά, να το μετασκευάσουν σε δρόμο Ελληνικό και να το ονομάσουν με την Αραβική λέξη Ξημέρωμα, έχει σχέση ίσως με το ότι παίρνουν το ναχαουέντ, του βάζουν… ακόρντα, και τ’ ονομάζουν… Μινόρε της Αυγής!
Μάρθα, όταν μελετάς το δέντρο, χάνεις το δάσος. Οι τοπογραφικές αναφορές των τραγουδιών της Μικράς Ασίας, δεν έχουν σχέση με τη μουσική τους. Είναι ένα τραγούδι που αλλού λέγεται Χιώτικο, αλλού Μενεμένιο, αλλού Ποντιακό, αλλού… (Αμάν αμάν Χιώτισσα μ’ έκανες κι αρώστησα). Οι όροι ΤΑΜΠΑΧΑΝΙΩΤΙΚΟ, ΤΖΙΒΑΕΡΙ, ΜΠΟΥΡΝΟΒΑΛΙΟ κ.λ. αφορούν ΤΙΣ ΜΟΥΣΙΚΕΣ ΦΟΡΜΕΣ ΠΟΥ ΠΡΟΕΚΥΨΑΝ ύστερα από τη δημιουργία του ΣΜΥΡΝΕΪΚΟΥ ΜΙΝΟΡΑ, από τον Γιοβανίκα, που ήταν… Βλάχος (γεννημένος τη Βλαχία της Ρουμανίας).
Δημούργησα παρεξήγηση! Έχω την εντύπωση ότι για παράδειγμα το μινόρε της Σμύρνης ήταν ιδιαιτερα δημοφιλής, γνωστός και ο πιο αγαπημένος αμανές των κατοίκων της Σμύρνης, σαν ένας “υμνός”. Αυτή ήταν η απορία μου. Πιεστεύω ότι υπάρχουν 25 παραλλαγές αυτού του αμανέ, δεν ξέρω αν πρόκειται πάντα για την ιδια μελωδία. Το ίδιο σύμβαινε ίσως με το Γάλατα μανέ κτλ κτλ.
Γεια σας,
Πολλά ενδιαφέροντα στοιχεία βγήκαν από αυτήν τη συζήτηση.
Όσο για τα σχόλια του Γιώργου για το αγγλικό άρθρακι που παρέθεσα, θα το μετέφραζα μετά χαράς, αλλά πρέπει να βρω χρόνο. Πάντως, η ουσία του κειμένου (που συνόδευει μια συναυλία) είναι ότι το τουρκικό γκαζέλ, ο ελληνικός αμανές και τα αραβικά τους αντίστοιχα είναι τρεις ισάξιες παραδόσεις που έχουνε πολλές ομοιότητες αλλά που έχει η καθεμία την ιδιαιτερότητά της και το ειδικό “χρώμα” της.
Όσο για το σαρκί, οι πληροφορίες που βρήκα δεν είναι και τόσο ξεκάθαρες. Στο γλωσσάριο που συνοδεύει το βιβλίο Στου Χατζηφράγκου αναφέρεται ως “είδος ανατολικού τραγουδιού εύστροφο και μελωδικό”…που δεν λέει πολλά βέβαια! Πάντως, είναι ένα είδος που ανήκει στη λεγόμενη “κλασσική” οθωμανική μουσική. Ίσως μπορεί ο Multi Kulti να μας βοηθήσει; Αν έχεις το κουράγιο να διαβάσεις αγγλικά, εδώ έχει κάποιες πληροφορίες:
http://www.ottomansouvenir.com/Music/Ottoman_and_Anatolian_Folk_Songs.htm
Σαν μουσικός που είσαι, θα μπορέσεις να πάρεις μια ιδέα ακούγοντας τα σαρκιά στην παρακάτω ιστοσελίδα:
http://www.kultur.gov.tr/portal/kultur_en.asp?belgeno=5883
Όσο για τα γκαζέλ, έχω κάτι ωραία δείγματα με το Hafiz Burhan. Βέβαια, δε μπρορούμε πλέον να χρησιμοποιούμε το rapidshare, αλλά μπορώ να τα στείλω σε mp3 σ’ όποιον ενδιαφέρεται.
eva.bromanassouchidis@telia.com
Εύα