Ναι ρε μάγκα!
Μόλις απομακρύνθηκα λίγο, μου 'ρθε ο στίχος «Ντερβισάκι μου δεν παύεις», έβαλα να θυμηθώ ποιο είναι αυτό, και …απόλαυσα εισαγωγή! (Στον Κατσαρό η ομοιότητα της εισαγωγής με τα υπόλοιπα τραγούδια είναι εμφανέστερη.)
Μετά είδα ότι μ’ είχες προλάβει.
Τα 7 λοιπόν ανεβαίνουν σε 8.
στην πρώτη φράση από το ραστ του τζεμίλ μπέη έχουν πατήσει και τα ραστ του μπάτη.
το ραστ συχνά κλείνει σε νικρίζ, λόγω κοινής βάσης. το κάνει το χαρικλάκι, το κάνει ο χαλκιάς στο ταξίμι από το ραστ του τεκέ, το κάνει κι ο περιστέρης (?) στο ταξίμι στον σταύρακα μες τον τεκέ.
Βασικά το Μυστήριο δεν είναι και τόσο ραστ. Ξεκάθαρο ραστ είναι μόνο το πρώτο θέμα. Τα υπόλοιπα είναι είτε νιγρίζ, είτε επαμφοτερίζοντα (σταδιακές έλξεις που μεταβαίνουν από το ραστ στο νιγρίζ χωρίς να ταυτίζονται ούτε με το ένα ούτε με το άλλο), είτε φράσεις χωρίς 3η και 4η βαθμίδα, μόνο με τις βαθμίδες που είναι κοινές και στους δύο τρόπους.
Κι ο ίδιος ο Τζεμίλμπεης δεν το ονόμαζε «Ραστ ζεϊμπέκικο», απλώς «ζεϊμπέκικο». Δικός μου περιγραφικός τίτλος ήταν, αλλά έκατσα και τα ‘βαλα κάτω και βρήκα ότι δεν είναι πολύ σωστός τελικά. (Και σ’ ένα δίσκο του Βοσπόρου το ονομάζουν Νιγρίζ ζεϊμπέκικο.)
(Καλά, το τι έχουμε ακόμη να μάθουμε για τα τραγούδια που ήδη ξέρουμε, …! Χώρια όσα δεν ξέρουμε καν ακόμα.)
Και μιας κι ο λόγος περί Τζεμίλμπεη:
Τυχαίο ή όχι, μισοαναγνωρίζονται διάφορα θέματα όχι μόνο από το Λημναίικο αλλά ακόμη κι από το Μπαρμπεράκι /Πολυτεχνίτη.
μισο- όμως, μην το παραβλέπουμε!
Η αυτόματη ανακίνηση θεμάτων ανέσυρε αυτό, από τα βάθη του 2005:
Στην αρχική συζήτηση δεν υπάρχει κανένα περαιτέρω στοιχείο, ούτε καν το όνομα του μέλους που έγραψε το μήνυμα. Γνωρίζει κανείς αυτό το «Σμυρναίικο Ζεϊμπέκικο»;
Εγώ είχα γράψει εκείνο το μήνυμα, Περικλή. Έψαξα στα βιβλία μου, δεν βρίσκω το συγκεκριμένο, μάλλον το δάνεισα και δεν το ζήτησα πίσω.
Νομίζω ότι ήταν σε συλλογή του Ψάχου, χωρίς να θυμάμαι και με απόλυτη σιγουριά, σχετικά μικρό βιβλιαράκι πάντως. Είχα τότε διαβάσει την παρτιτούρα και είναι σχεδόν το «Λημναίικο Ζεϊμπέκικο» ατόφιο, με ακριβώς αυτές τις πάρτες.
Το ένατο:
Ζεϊμπέκικος, χωρίς να δίνεται ιδιαίτερος τίτλος. Καταγράφηκε στο Λευκόνοικο Αμμοχώστου (σήμερα στα κατεχόμενα της Κύπρου) το 1953 από τον Τζέιμς Νοτόπουλο. Το όνομα του βιολάρη είναι δυστυχώς μασημένο στην αρχή της ταινίας, ο δε λαουτάρης λέγεται απλώς Λευτέρης ή Λαουτάρης.
Οργανικό. Τέσσερα θέματα. Όπως και στο Λημναίικο, αυτό που ακούγεται πρώτο είναι το τελευταίο. Είναι το Λ2. Ακολουθεί ένα θέμα που δε νομίζω να το ξαναεντοπίσαμε στα προηγούμενα. Ας το ονομάσουμε Κ1. Προσέξτε το λίγο: δε μου φαίνεται άγνωστο, αλλά δεν μπορώ να θυμηθώ σε ποιο άλλο τραγούδι το 'χω ξανακούσει. Αρχίζει στη 2η βαθμίδα, καλύπτει όλο το χαμηλό 5χ, και καταλήγει πρώτα στην 5η και μετά, στην αντικριστή επανάληψη, στην τονική. Στη συνέχεια το γνωστό Λ1 με το μετέωρο κλείσιμο στην 5η. Και καθώς οδεύουμε προς το κλείσιμο της όλης μελωδίας με Λ2 ξανά, παρεμβάλλεται κάτι πολύ ενδιαφέρον:
Μια καινούργια παραλλαγή του θέματος Λ2, που τροποποιεί όχι τα λιγότερο καίρια σημεία της μελωδίας στην αρχή του θέματος, όπως οι δύο παραλλαγές Λ2’ και Λ2’’ που ήδη εντοπίστηκαν, αλλά τα πολύ πιο καίρια στο κλείσιμό του. Δηλαδή: αρχίζει απηχώντας το Λ2, που το έχουμε ήδη ακούσει ως εναρκτήριο, αλλά το παρατάει μετέωρο στην 5η, επίμονα κιόλας, παρατείνοντας την αναμονή του κλεισίματος στην τονική. Θα το πούμε -πώς αλλιώς;- Λ2’‘’.
Το κλείσιμο αυτό έρχεται με το τελευταίο θέμα, που είναι ξανά το Λ2. Είναι όμως ταυτόχρονα και πρώτο του επόμενου πλήρους κύκλου. Κάθε τέλος μια καινούργια αρχή!
Η πλήρης δομή λοιπόν του κυπραίικου ζεϊμπέκικου είναι: Λ2 + [Κ1 + Λ1 + Λ2’‘’ + Λ2]Χ οσοδήποτε (συγκεκριμένα εδώ Χ2).
Παρατηρήστε ότι όλες οι αναβάσεις από βάση προς κορυφή 4χ ή 5χ γίνονται με διαστήματα Ραστ! Δηλαδή Ρε-Μι-Φα#-Σολ (αναίρεση) - Λα και Λα - Σι - Ντο# - Ρε.
Μπας και ξέρει ο @emc ή κανείς άλλος αν υπάρχει τίτλος στην Κύπρο γι’ αυτή τη μελωδία;
αν κατάλαβα καλά αυτό που ορίζεις ως Κ1, μου θυμίζει το κλείσιμο από την “νέα μερακλού”, το “μάγκες μου συμμορφωθείτε”, από τον “μαχαλά”, και διάφορα άλλα.
Το Γκούγκλ είσαι ρε παιδί μου;
Ναι, αυτό ακριβώς εννοώ. Και μάλλον από τον «Μαχαλά» το είχα στ’ αφτιά μου. Το Μάγκες μου συμμορφωθείτε δεν το ήξερα καλά, και το άλλο καθόλου.
…Και όμως ΟΧΙ! Τώρα που γράφω, με τον απόηχο του «μαχαλά» μες στο κεφάλι μου, μου 'ρθε η φλασιά:
Κορόιδο άδικα γυρνάς! Αυτό θυμόμουν.
Λοιπόν, ο κύκλος των κομματιών με θέματα από αυτή τη συγκεκριμένη δεξαμενή διευρύνεται επικινδύνως. Προς εξέταση οπωσδήποτε ο Μαχαλάς, οι Μάγκες και το Κορόιδο, και ίσως και η Νέα Μερακλού.
Κάνοντας μια αντιπαραβολή με τις καταγραφές του Αβέρωφ, είναι το “33. Ζεϊμπέκκικο (Σμυρναίικο)”.
Χαράς την αντοχή σου πάντως,ο λαουτάρης μου φάνηκε φάλτσος στα ψηλά ήδη από τον πρώτο καρτζιλαμά οπότε δεν είχα ακούσει πάρακατω. Παρεμπιπτόντως ακούω να τον ονομάζουν Προκόπη Π. Λαουτάρη (τα επαγγελματικά επώνυμα π.χ. Βιολάρης, Σκαρπάρης, Κωμοδρόμος συνηθίζονται).
Προκόπης φυσικά. Το Λευτέρης ήταν παραδρομή, μάλλον επειδή μοιάζει με το λαουτάρης!
Υπήρχαν το 1953 άνθρωποι στην Κύπρο χωρίς καθόλου επώνυμο;
Πριν την ανεξαρτησία χρησιμοποιούσαν κυρίως το όνομα πατρός.
Και είναι όντως το ίδιο, ή παραλλαγή;
Ποιές είναι οι καταγραφές του Αβέρωφ;
Πράγματι, αυτό είναι, αλλά σε παραλλαγή:
Προφανώς όλο αυτό παίζεται μια κι έξω, με τις εσωτερικές επαναλήψεις που σημειώνονται αλλά χωρίς να επαναλαμβάνει ολόκληρους κύκλους.
(Άσχετη παρατήρηση: Τι εντυπωσιακή καλλιγραφία!!! Αυτή η παρτιτούρα είναι χειρόγραφη, με πένα.)
Τρίτη εκτέλεση / παραλλαγή του κυπραίικου, με πιθκιαύλι αυτή τη φορά: Παναής Γιωρκή Πάτση, Πραστειό Μεσαορίας (Αμμοχώστου), πάλι από τις καταγραφές του Νοτόπουλου.
Πρώτα, ένα σχόλιο για τον παίχτη: Φυσικά, δεν τον ξέρω από πουθενά αλλού εκτός από αυτή την ηχογράφηση, που εκτός από το ζεϊμπέκικο περιλαμβάνει κανένα μισάωρο με μπόλικα σύντομα κομμάτια. Ενώ το πιθκιαύλι φαίνεται να έχει ως βασικό ρεπερτόριο τελείως άλλα πράγματα από το βιολί (ποιμενικούς σκοπούς κυρίως), ετούτος εδώ παίζει πολλά βιολατόρικα, και σε επίπεδο μάλλον καλύτερο από όποιον άλλον έχω ακούσει. Κι άλλοι παίζουν τέτοια πράγματα, αλλά πολύ πιο μέτρια, καθώς φαίνεται να έχουν άλλη τεχνική από αυτήν που κυρίως έχουν εξασκήσει, αυτήν δηλαδή που συνδέεται με το κυρίως ρεπερτόριο του οργάνου (ας πούμε αυτός τα πάει πολύ καλά και σε κομμάτια χιτζάζ, που απαιτούν ειδικούς δακτυλισμούς πέρα από τους προφανείς, και που για τον μέσο τυπικό παίχτη αποτελούν ολισθηρό έδαφος).
Το κομμάτι τώρα:
Τίτλος σκέτο «ζεϊμπέκκικο». Πέντε θέματα εδώ, εκ των οποίων τα τέσσερα είναι τα ίδια με της προηγούμενης ηχογράφησης από το Λευκόνοικο (#10), και ένα καινούργιο που δεν το βρίσκουμε ούτε σ’ εκείνη την ηχογράφηση ούτε στην παρτιτούρα του Αβέρωφ (#19). Αναλυτικά:
α) Λ2
β) Κ1
γ) Λ1
δ) Λ2΄΄΄
ε) Λ2. Μέχρι εδώ πλήρης ταύτιση με τη λευκονοικιάτικη παραλλαγή, η οποία και ολοκληρώνεται εδώ (μετά απλώς επαναλαμβάνει τα β έως ε).
στ) Κ3: αυτό είναι το καινούργιο θέμα, που εισάγει και αναιρέσεις (φυσική τέταρτη αντί αυξημένης, και στο καπάκι μεγάλη τρίτη αντί μικρής - δηλαδή ένα πέρασμα σαν Ραστ, αν και η μεγάλη τρίτη μπορεί να θεωρηθεί και έλξη), αλλά πολύ σύντομα επανέρχεται στη βασική κλίμακα. Ντάξει, για πιθκιαύλι το βρίσκω τέρμα εξεζητημένο - εδώ και για βιολί θα ήταν κάτι που προδίδει γνώση των δρόμων πέρα από το βασικό επίπεδο.
ζ) άλλος ένας κύκλος με τα ίδια, α έως ε (δηλαδή d.c. al f. με f στο ε - μιλάμε ο τύπος είναι λόγιος!!)
Άρα επιβεβαιώνεται ότι υπάρχει τέτοιο κυπριακό κομμάτι, αρκετά συγκεκριμένο ώστε να εντοπίζεται σε τρεις διαφορετικές καταγραφές (αν ήταν μία μπορεί να λέγαμε: έτυχε) και να μην ταυτίζεται ούτε με το Λημναίικο ούτε με κανένα από τα ρεμπέτικα που είδαμε πιο πάνω, αλλά και αρκετά δουλεμένο ώστε μέσα στην Κύπρο να απαντά σε διαφορετικές παραλλαγές.
Αλήθεια, αυτό το Λημναίικο το 'χει ακούσει κανείς από Λήμνο; Εγώ όχι. Δεν ξέρω και τόσο πολλά για τη μουσική της Λήμνου, δυο-τρεις δίσκους και τον Κοτσιναδέλη που τον έχω γνωρίσει και τον άκουσα σε κάποια εκδήλωση. Θυμάμαι ότι κάποτε είχε βγει μια μεγάλη έκδοση για τη Λήμνο με βιβλίο και κάμποσα σιντί, ίδια σειρά με την ιστορική αντίστοιχη έκδοση «Κιβωτός του Αιγαίου» για τη Μυτιλήνη, αποσύρθηκε αμέσως γιατί είχε ένα σωρό εκδοτικά λάθη, και ποτέ δεν έμαθα αν ξαναβγήκε. Στο ψηφιακό Αρχείο Μουσικού Πολιτισμού Βορείου Αιγαίου η Λήμνος (και όλα τα υπόλοιπα εκτός από τη Μυτιλήνη) είναι υπό κατασκευήν, αν και παλιότερα δούλευαν. (Και έχει εξαφανιστεί τελείως η Σάμος, που υπήρχε παλιότερα.)
