- Περι “λάφτας” ο λόγος, ή ορθά, πολίτικο λαούτο!
Πρόκειται για ένα κείμενο που είχα αναρτήσει δημόσια στο διαδίκτυο σε τρεις διαφορετικές γλώσσες, μετά από πολύ έρευνα, τον Δεκέμβριο του 2023. Σκέφτηκα ότι θα φανεί χρήσιμο να το αναρτήσω κι εδώ.
Είναι χρόνια που παρατηρώ, ότι το λαούτο της Πόλης, οι περισσότεροι το ονομάζουν λάφτα (όπως κι εδώ στο φόρουμ). Πρόκειται για μια λανθασμένη ονομασία του οργάνου που συνεχώς επαναλαμβάνεται από πολύ κόσμο! Λογικό έως ένα σημείο, γιατί έτσι έμαθαν πως ονομάζεται…
Λάφτα – Lavta – Πολίτικο λαούτο – Lute
Περι “λάφτας” ο λόγος, ή ορθά, πολίτικο λαούτο!
Με αφορμή κάποια δημοσιεύματα που διάβασα στο διαδίκτυο για το “Τι είναι λάφτα”, και με τις τόσες φόρες που άκουσα για το όργανο με αυτή την ονομασία, σκέφτηκα εν συντομία να πάρω θέση.
Είναι χρόνια που παρατηρώ, ότι το λαούτο της Πόλης, οι περισσότεροι το ονομάζουν λάφτα. Πρόκειται για μια λανθασμένη ονομασία του οργάνου που συνεχώς επαναλαμβάνεται από πολύ κόσμο! Από οργανοποιούς που το κατασκευάζουν, από μαθητές που μαθαίνουν αυτό το μουσικό όργανο, από τις πτυχιακές εργασίες τους, αλλά και από τους δασκάλους που το διδάσκουν. Λογικό έως ένα σημείο, γιατί έτσι έμαθαν πως ονομάζεται…
Τι σημαίνει λάφτα? Από λάθος συνηθίσαμε να αποκαλούμε έτσι το λαούτο της Πόλης για κάποια χρόνια εδώ στην Ελλάδα, τα οποία δεν είναι περισσότερα από σαράντα… Δηλαδή ακριβώς από τότε που ξανα εμφανίστηκε στην Ελλάδα ως ένα μοντέλο λαούτου. Το πολίτικο λαούτο!
Από την έρευνα που έχω κάνει έως τώρα για τα έγχορδα πολίτικα μουσικά όργανα, που σε λίγο τείνει να κλείσει τα τριάντα χρόνια, βγάζω το συμπέρασμα ότι λάφτα δεν σημαίνει απολύτως τίποτα! Κι όταν το κάνουμε και θηλυκό π.χ. “ή λάφτα”, “θα σου φέρω την λάφτα μου για επισκευή” τότε ακόμη χειρότερα…
Στην Κωνσταντινούπολη κατά την οθωμανική περίοδο αυτό το μοντέλο λαούτου, το οποίο δεν γνωρίζουμε πόσο παλιό είναι (σώζονται όργανα που είναι περίπου 200 χρόνων),
πρώτο δημιουργήθηκε από Αρμένιους και Ρωμιούς οργανοποιούς, για λογαριασμό αρχικά των Ρωμιών μουσικών. Πρόκειται για ενα συνοδευτικό όργανο, αρχικά, που κρατούσε κυρίως συνοδεία στην πολίτικη λύρα, για να χορεύουν οι χορευτές στους μεϊχανέδες. Κάποια χρόνια αργότερα αλλά και παράλληλα, μπήκε και στο Σεράι και χρησιμοποιήθηκε από τους σουλτάνους-ες και πασάδες.
Τότε στην Πόλη αυτό το όργανο από τους Ρωμιούς ονομαζόταν λαβούτο (αλα τούρκα), στην υπόλοιπη Ελλάδα λαγούτο. Το όνομα του οργάνου λαβούτο και η ιδιότητα του μουσικού λαβουτατζής, είναι σήμερα συνώνυμα στα τουρκικά με το lavta και lavtaci. To ‘ci’ είναι το τουρκικό επίθημα που δηλώνει επάγγελμα, το οποίο έχουμε υιοθετήσει και στην ελληνική γλώσσα για αρκετά επαγγέλματα!
Το πρόβλημα φαίνεται να έχει την ρίζα του στο γεγονός ότι η τουρκική γλώσσα δεν δέχεται πολλά φωνήεντα μαζί, και θέλει πάντα να τα χωρίζει με σύμφωνα. Έτσι, η λέξη ‘λαούτα’ γίνεται ‘λα-β-ούτα’! Ένας δεύτερος λόγος ίσως οφείλεται στο γεγονός ότι στα γραπτά οθωμανικά, το όνομα ‘λαούτα’ σχεδόν πάντα διαβάζεται ως La-V-ta, εκτός αν συνοδεύεται με ένα ειδικό διακριτικό σημάδι που συνήθως δεν γράφεται…
Σε ένα δίσκο γραμμοφώνου 78 στροφών του Cemil Bey, στα Γαλλικά γράφει ‘avec Lauta’. Το όργανο αναγράφεται με την Ελληνική ονομασία του ‘Lauta’, ενώ στα Γαλλικά θα πρεπε να είναι γραμμένο ως Luth. Ακόμη πιο συγκλονιστικό είναι αυτό που γράφει στα οθωμανικά, επάνω από το γράμμα vav, το ‘ου’. Δηλαδή έχουμε το μικρό διακριτικό σημάδι που δηλώνει ξεκάθαρα ότι η λέξη προφερόταν ‘λαούτα’ κι όχι ‘λάφτα’!
Το λάθος της ονομασίας λοιπόν, οφείλεται αποκλειστικά στην δυσκολία των Τούρκων να προφέρουν την λέξη λαούτο, λογικό…
Εν ολίγοις η σειρά της λανθασμένης συσχέτισης κατά την γνώμη μου είναι κάπως έτσι:
Λαούτο => Λαβούτο => lavouta => lavuta => lavta.
Θα μου πείτε, γιατί τα σκαλίζεις, τι σημασία έχει κι αν το ονομάζουμε έτσι σήμερα? Για το ορθό της υπόθεσης, διότι χάριν του λανθασμένου ονόματος του νοθεύεται η πραγματική ιστορία αυτού του υπέροχου οργάνου!
Το κείμενο είναι ελεύθερο προς κοινοποιήση, αλλά και συζήτηση!
Τάσος Θεοδωράκης
Θεσσαλονίκη Δεκέμβριος του 2023
