Η πρόσφατη συζήτηση για το Görlitz με έφερε στην πάρα κάτω ιστοσελίδα με κάποιες πρώιμες ελληνικές ηχογραφήσεις που τώρα βρίσκονται στο Phonogrammarchiv der Österreichischen Akademie der Wissenschaften:
Σε κοιμητήριον έρημον, σε μνήμ᾿
αραχνιασμένο,
Εκεί κείται μια νέα νεκρά σαν
άνθος μαραμμένο.
Κάθε πρωί η μαννούλα της συνάζει
τας μυρσίνας
Και ρίπτ᾿ επί του τάφου της άνθη
και μυρωδιές.
Άσπλαχνε Χάρε, τι μ᾿ έκαμες, μα
φύρισες το φώς μου,
Τον ήλιον απ᾿ εμπρός μου και μένω
σκοτεινά.
(την 2. φοράν „και μένω δυστυχής)“
Προφανέστατα, σοφολογιότατος δάσκαλος “χτένισε” την καταγραφή. Του ξέφυγαν όμως κάποια: άφησε “μα φύρησες το φως μου” αντί να το κάνει “μ΄ αφαίρεσες το φως μου” που σωστά, στην ντοπιολαλιά του, απέδοσε με η αντί για αι / ε ο καταγραφείς ντόπιος.
https://kretschmer.oeaw.ac.at/?page_id=87&lang=el
΄
Όσο για το ύφος, αυτά τα τραγούδια μου θυμίζουν περισσότερο αστικό λαϊκό παρά δημοτικό, αλλά εσύ και ο Περικλής είστε πιο αρμόδιοι σ’ αυτά. Ο αρθρογράφος σημειώνει επίσης ότι ο ψάλτης δεν τραγούδάει στη διάλεκτο της Λέσβου (ίσως επειδή όταν από τη Σαμψούντα!). Πάντως τραγουδάει ωραία στα δικά μου αυτιά.
Διάβασα αλλού ότι η γυναίκα του Kretschmer, Leona, γνώρισε μερικές γυναίκες στη Λέσβου και κατέγραψε τα τραγούδια τους. Δυστυχώς οι ηχογραφήσεις αυτές καταστράφηκαν στο ταξίδι του γυρισμού.
Το «μα φύρισες» πρέπει να είναι «μ’ αφήρεσες». «Αφήρεσες» αντί αφαίρεσες είναι σωστό στην καθαρεύουσα, όχι όμως σε ντοπιολαλιές.
Στα λεγόμενα βόρεια ιδιώματα τα άτονα ε/αι προφέρονται ι. Άρα ένας Μυτιληνιός θα μπορούσε να βλέπει γραμμένο (στ’ αλήθεια ή νοερά) «μ’ αφήρεσες» και να προφέρει «μ’ αφήρισις». Ο καταγραφέας όμως, απροετοίμαστος για καθαρεύουσα με ιδιωματική προφορά, δεν το αναγνώρισε. Αποκατέστησε την κατάληξη -ις σε -ες, αλλά για το υπόλοιπο προσπάθησε να κάνει μια μαντεψιά.
Δεν πέτυχε ιδιαίτερα…
Έτσι κι αλλιώς όμως σε κανένα ιδίωμα δε θα έλεγαν ούτε «μ’ αφήρεσες» ούτε «μ’ αφαίρεσες». Μου πήρες θα έλεγαν!
Φως φανάρι, που λένε! Στη συγκεκριμένη περίπτωση το τραγούδι θα το “διόρθωσε” ο τραγουδήσας ψάλτης και δάσκαλος, όπως μάλλον θα διόρθωνε και τους συγχωριανούς του, όταν δεν προσπαθούσαν να χρησιμοποιήσουν αθηναίκή καθαρεύουσα στην ομιλία τους.