Παλιές ηχογραφήσεις από τη Λέσβο

Η πρόσφατη συζήτηση για το Görlitz με έφερε στην πάρα κάτω ιστοσελίδα με κάποιες πρώιμες ελληνικές ηχογραφήσεις που τώρα βρίσκονται στο Phonogrammarchiv der Österreichischen Akademie der Wissenschaften:

https://kretschmer.oeaw.ac.at/?page_id=84&lang=el

Ο ερευνητής έχει επίσης δημοσιεύσει ένα άρθρο στα γερμανικά και ελληνικά για τις έρευνες του γλωσσολόγου Kretschmer στη Λέσβο το 1901:

Ναι, κάποια υπάρχουν και στο ΥΤ. Τα είχα ακούσει προ καιρού, και χτες-προχτές ένα απ’ αυτά ξαναπέρασε μπροστά μου στο ΥΤ (αλλά δεν το άνοιξα).

Ήχος φυσικά δεν υπάρχει… Δείγμα στίχων:

Σε κοιμητήριον έρημον, σε μνήμ᾿
αραχνιασμένο,
Εκεί κείται μια νέα νεκρά σαν
άνθος μαραμμένο.
Κάθε πρωί η μαννούλα της συνάζει
τας μυρσίνας
Και ρίπτ᾿ επί του τάφου της άνθη
και μυρωδιές.
Άσπλαχνε Χάρε, τι μ᾿ έκαμες, μα
φύρισες το φώς μου,
Τον ήλιον απ᾿ εμπρός μου και μένω
σκοτεινά.
(την 2. φοράν „και μένω δυστυχής)“

Προφανέστατα, σοφολογιότατος δάσκαλος “χτένισε” την καταγραφή. Του ξέφυγαν όμως κάποια: άφησε “μα φύρησες το φως μου” αντί να το κάνει “μ΄ αφαίρεσες το φως μου” που σωστά, στην ντοπιολαλιά του, απέδοσε με η αντί για αι / ε ο καταγραφείς ντόπιος.

Νίκο, υπάρχει ήχος! Αν πατήσεις την εικόνα με την μηχανή ηχογράφησης βγαίνει μία άλλη σελίδα που μπορείς να ακούσεις το τραγούδι:

https://kretschmer.oeaw.ac.at/?page_id=85&lang=el

https://kretschmer.oeaw.ac.at/?page_id=86&lang=el

https://kretschmer.oeaw.ac.at/?page_id=87&lang=el
΄
Όσο για το ύφος, αυτά τα τραγούδια μου θυμίζουν περισσότερο αστικό λαϊκό παρά δημοτικό, αλλά εσύ και ο Περικλής είστε πιο αρμόδιοι σ’ αυτά. Ο αρθρογράφος σημειώνει επίσης ότι ο ψάλτης δεν τραγούδάει στη διάλεκτο της Λέσβου (ίσως επειδή όταν από τη Σαμψούντα!). Πάντως τραγουδάει ωραία στα δικά μου αυτιά.

Διάβασα αλλού ότι η γυναίκα του Kretschmer, Leona, γνώρισε μερικές γυναίκες στη Λέσβου και κατέγραψε τα τραγούδια τους. Δυστυχώς οι ηχογραφήσεις αυτές καταστράφηκαν στο ταξίδι του γυρισμού.

1 «Μου αρέσει»

Το «μα φύρισες» πρέπει να είναι «μ’ αφήρεσες». «Αφήρεσες» αντί αφαίρεσες είναι σωστό στην καθαρεύουσα, όχι όμως σε ντοπιολαλιές.

Στα λεγόμενα βόρεια ιδιώματα τα άτονα ε/αι προφέρονται ι. Άρα ένας Μυτιληνιός θα μπορούσε να βλέπει γραμμένο (στ’ αλήθεια ή νοερά) «μ’ αφήρεσες» και να προφέρει «μ’ αφήρισις». Ο καταγραφέας όμως, απροετοίμαστος για καθαρεύουσα με ιδιωματική προφορά, δεν το αναγνώρισε. Αποκατέστησε την κατάληξη -ις σε -ες, αλλά για το υπόλοιπο προσπάθησε να κάνει μια μαντεψιά.

Δεν πέτυχε ιδιαίτερα…

Έτσι κι αλλιώς όμως σε κανένα ιδίωμα δε θα έλεγαν ούτε «μ’ αφήρεσες» ούτε «μ’ αφαίρεσες». Μου πήρες θα έλεγαν!

Φως φανάρι, που λένε! Στη συγκεκριμένη περίπτωση το τραγούδι θα το “διόρθωσε” ο τραγουδήσας ψάλτης και δάσκαλος, όπως μάλλον θα διόρθωνε και τους συγχωριανούς του, όταν δεν προσπαθούσαν να χρησιμοποιήσουν αθηναίκή καθαρεύουσα στην ομιλία τους.

Έτσι γράφει, ακούμε όμως «μια νια νεκρά», που είναι και μετρικώς ομαλότερο.

Αυτό δεν περιλαμβάνεται στη σωζόμενη ηχογράφηση (ή πάντως στο αναρτημένο μέρος της).

Μα, το ανηρτημένο μέρος είναι μόλις 1.31 λεπτά, ένα δείγμα δηλαδή μόνο…

Ναι, αυτό λέω. Αλλά οι τελευταίοι στίχοι, αυτοί που λείπουν, στο γραπτό εμφανίζονται κάπως προβληματικοί. Αν τους ακούγαμε, θα φωτιζόμασταν.