Ο Μπάρμπα Γιώργος στο καστιγκαρι.

Γεια χαρά σε όλους.

Ψάχνω το παραπάνω τραγούδι. Απ ότι μου είπε η Ελένη βρίσκεται στον δίσκο Ελλάδος αρχείον τα τραγούδια του θεάτρου σκιών της Fm records. Αν κάποιος το έχει ας με ενημερώσει.

— Νέο μήνυμα προστέθηκε στις 10:42 ::: Το προηγούμενο μήνυμα δημοσιεύθηκε στις 10:39 —

Μόλις είδα ότι σε αλλο θέμα αναφερεται ότι υπάρχει στο sealabs.

Στην αρχή έχω την εντύπωση ότι ακούγεται μπουζούκι αν και ο δίσκος γράφει μαντόλα. Κάποιος πιο σχετικός μπορεί να τα ξεχωρίσει?

Το έχω το cd. Λέγεται “Το Ελληνικό θέατρο σκιών”. Τι είναι αυτό που θα ήθελες να μάθεις Δημήτρη;

Ήθελα το συγκεκριμένο κομμάτι που τελικά δεν είναι κομμάτι αλλά διάλογος…

Ναι όλη η συλλογή αποτελείται από 17 αποσπάσματα από έργα του θεάτρου σκιών. Σε κάποια από αυτά έχει και λίγη μουσική αλλά στα πλαίσια της εισόδου της κάθε φιγούρας στη σκηνή.

Ε ναι, αλλά ειδικά στη συνομιλία Σταύρακα – Νώντα έχει ένα ταξιμάκι, ωραιότατο από μόνο του. Φαντάζομαι, περιλαμβάνεται το κομμάτι στο σιντί.

Το μόνο που έχει με το Σταύρακα και το Νώντα είναι “ο Σταύρακας χαρτοπαίκτης” που δεν έχει καθόλου μουσική. Αν εννοείτε την ηχογράφηση με τον Περιστέρη στο “ο Σταύρακας στον τεκέ” όχι δεν την έχει γιατί έχει μόνο ηχογραφήσεις από καραγκιοζοπαίκτες που ηχογραφούν τμήματα γνωστών παραστάσεων καραγκιόζη (Μανωλόπουλος, Μόλλας, Πατρινός κ.α.).
Απ’ ότι είδα τα έχει όλα ανεβασμένα στο sealabs. Πάντως το κομμάτι που έχει απίστευτο ενδιαφέρον είναι “το σινιάρισμα του Μπαρμπαγιώργου” που στο τέλος μετά από έναν εκπληκτικό μονόλογο του Μαρμπαγιώργου, έχει μια απίστευτη εκτέλεση του “μια βλάχα μια παλιόβλαχα” ίσως την πιο αυθεντική εκδοχή του τραγουδιού.

http://rebetiko.sealabs.net/display.php?recid=7595 η ετικέτα του δίσκου
Ο Μπάρμπα Γιώργος στο καστιγκάρι

Είναι από τα στοιχεία που δεν διατηρήθηκαν στις πιο σύγχρονες παραστάσεις αλλά παλαιότερα ήταν ο πιο συνηθισμένος τρόπος για να “κατέβει” ο μπαρμπαγιώργος σενιαρισμένος για να παντρευτεί ή να παραλάβει συκαρέλια καλαματιανά.
Μια σύγχρονη έκδοση του κλασσικού μονολόγου απο τον Άθω Δανέλλη (στο 42:42)

//youtu.be/d0qABZ1VoQM

Δεν ήξερα ότι δεν το λένε πια. (Και πού να το ξέρω, εκτός από κάτι τυχαίες εξαιρέσεις έχω να πάω στον Καραγκιόζη αιώνες.) Πάντως μέχρι δεκαετία '80 το θυμάμαι πολύ χαρακτηριστικά. Και αρκετές από τις λεπτομέρειες του Δανέλη είναι οι ίδιες όπως τότε:

-το ξεκίνημα, πού 'σαι θεια Παύλαινα
-τα άπειρα μικροπράγματα που βάζουν στο σελάχι, ολόκληρο περίπτερο, από αξεσουάρ μέχρι μάτια και γούρια
-ότι όλο αυτό ακούγεται από μακριά, ενώ η σκηνή παραμένει άδεια.
Πιθανόν και πολλές ακόμη, εγώ αυτές αναγνωρίζω.

Εκείνα τα χρόνια ο Καραγκιόζης ήταν ήδη προ πολλού παιδικό θέαμα. Αλλά σήμερα είναι πολύ περισσότερο, αφού τότε, αν μη τι άλλο, ζούσαν ακόμη και έπαιζαν καραγκιοζοπαίχτες που ίσως είχαν κάποτε προλάβει και την “ενήλικη” φάση του θεάματος, ενώ σήμερα όχι. Ε, στα σημερινά παιδιά τι να τους λέει αυτός ο μονόλογος; Κάποτε απευθυνόταν σε ανθρώπους που ήταν πιθανό να ξέρουν σε ποια πόλη κεντάνε τα πιο φημισμένα γιλέκα και σε ποιαν κάνουν τα καλύτερα καρφιά για τσαρούχια. Ένας σημερινός 6χρονος είναι αμφίβολο αν θα καταλάβει ότι η γλώσσα είναι ελληνική. Και πράγματι, στο τέλος του μονολόγου ακούστηκαν μερικά χειροκροτήματα (φαντάζομαι από γονείς), αλλά στο σύνολό του το κοινό έμεινε ασυγκίνητο.

[Αντίστοιχα, κάποτε δε λέγανε μια στροφή από το κάθε τραγούδι αλλά πολύ περισσότερο, αφού ο κόσμος ερχότανε και για ν’ ακούσει τα τραγούδια. Νομίζω ότι στον καιρό μου ήταν ήδη συντομευμένα, αφού ο σκοπός τους ήταν απλώς να δηλωθεί με λίγο πιο τελετουργικό τρόπο η είσοδος του κάθε χαρακτήρα. Επί ενηλίκων όμως θεατών, τα τραγούδια ήταν μουσικό γεγονός με αυταξία.]

Είναι σκληρό, το ξέρω, αλλά κατά τη δική μου άποψη, χαΐρι ο Καραγκιόζης, ως τμήμα της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, δεν πρόκειται να βρει, αν στόχος είναι η προσέλκυση 6χρονων θεατών. Ή θα γίνει μουσειακό είδος, ή πρέπει να προσελκύσει τους (μερακλήδες) ενήλικους. Δεν χρειάζεται κατ’ ανάγκην να εστιάσει βέβαια στη βωμολοχεία για τη βωμολοχεία.

Επειδή τυγχάνει να έχω ασχοληθεί με το θέατρο σκιών (σ όλες τις πτυχές του) ας παραθέσω λίγα πράγματα σχετικά με τις αλλαγές που έχουν γίνει, μιας και αναφέρθηκε.

Ο Καραγκιόζης όταν ήταν ο “κινηματογράφος” της εποχής, τα έργα διαρκούσαν μέχρι και 2 ώρες και πολλές φορές παίζονταν σε συνέχειες. Όλος ο ρυθμός, οι διάλογοι, οι κινήσεις κλπ ήταν αργές. Αυτό βέβαια είχε να κάνει και με τη “σχολή” που ανήκε ο κάθε Καραγκιοζοπαίκτης. Άλλος ο Πατρινός, άλλος ο Πειραιώτης και άλλο ο Αθηναίος Καραγκιόζης αλλά σε γενικές γραμμές οι παραστάσεις ήταν αργές και εμπλουτισμένες με αλλαγές σκηνικών, οπτικά/ηχητικά εφέ, μονολόγους, συμβολικές μάχες (βλέπε Μπαρμπαγιώργος-Βελυγκέκας), ολοκληρωμένα τραγούδια από ζωντανή ορχήστρα, αμανέδες κλπ. Επίσης στα ηρωικά έργα πολλές φορές παιζόταν η αποθέωση δηλαδή το τελευταίο κομμάτι του έργου με ηθοποιούς αντί για φιγούρες!

Για να μη μακρηγορώ, προκειμένου να επιβιώσει το θέατρο σκιών προσαρμόστηκε στους ρυθμούς της εποχής έχοντας πλέον ως κύριο κοινό τα μικρά παιδιά που όμως λόγως της τεχνολογίας έχουν συνηθίσει σε γρήγορη πλοκή, εναλλαγή εικόνων κλπ. Το μόνο πλεονέκτημα του Καραγκιόζη έναντι των κινουμένων σχεδίων είναι η δυνατότητα που τους δίνει να συμμετέχουν στην παράσταση και να συνομιλήσουν με τον Καραγκιόζη αλλά και η μαγεία της σκιάς που όπως και να το κάνουμε είναι διαχρονική.
Δίνονται βέβαια ακόμα (σε μερακλίδικα στέκια) παραστάσεις για ενήλικες που συνήθως περιορίζονται σε 10 λεπτους έξυπνους διαλόγους στα διαλείματα μουσικών παραστάσεων. Έχουν κι αυτά την αξία τους! Και ο συνδυασμός με τη μουσική, όπως παλιά, συνήθως δίνει εξαιρετικά αποτελέσματα!

Δεν είναι θέμα βωμολιοχίας:

Σχετικά πρόσφατα διάβασα τα «καινούργια» Απομνημονεύματα του Σωτήρη Σπαθάρη. Είναι βιβλίο θησαυρός για όποιον θέλει να το μελετήσει, αλλά για ελεύθερο ανάγνωσμα εμένα τουλάχιστον δε μου 'κατσε, κι έτσι δεν έχω συγκρατήσει και πολλά από τα άπειρα πληροφοριακά που περιέχει. Ένα όμως που θυμάμαι είναι ότι τον καιρό που ο Σωτήρης Σπαθάρης ξεκίναγε την καριέρα του, ο βωμολοχικός Καραγκιόζης ήταν ήδη ένα οριακό επιβίωμα του παρελθόντος που ο ίδιος ο Σπαθάρης το καταδικάζει.

Και όμως, ήταν ενήλικο θέαμα. Ή μάλλον θέαμα για όλη την οικογένεια. Είναι χαρακτηριστικό ότι η ιδιότητα του Σπαθάρη ως καραγκιοζοπαίχτη τού έφτιαξε όλη του τη στρατιωτική θητεία, αφού, με την άδεια ή μάλλον κατά διαταγή του διοικητή του, έστησε θέατρο και ψυχαγωγούσε όλη τη μονάδα - μάλιστα αναφέρει ότι και η παραδίπλα μονάδα είχε καραγκιοζοπαίχτη αλλά (φυσικά!) όχι τόσο καλόν.

Για να έχουμε μια εικόνα του χρόνου, ο Σωτήρης Σπαθάρης ήταν ο πατέρας του Ευγένιου, που πέθανε εδώ και καμιά δεκαριά χρόνια σε μεγάλη ηλικία.

Αυτό λοιπόν έχει παρέλθει ανεπιστρεπτεί. Σήμερα οι μεγάλοι που μπορούν να δουν καραγκιόζη είναι αναγκαστικά οι συνοδοί των παιδιών, εκτός από λίγες περιπτώσεις σαν αυτές που αέφερε ο Τηλέμαχος:

Και δε θα μπορούσε να μην έχει παρέλθει. Ο καραγκιόζης άνθισε σε μια εποχή που ήταν σε όλα διαφορετική από τη δική μας. Όλα τα δεδομένα εκείνης της εποχής τα εκμεταλλεύτηκε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο, αλλά μετά η εποχή πέρασε. Πέρα από τη μη ανταγωνιστικότητά του έναντι άλλων μορφών θεάματος, ο καραγκιόζης στηρίζεται και σε ένα σωρό σταθερές που σήμερα δε σημαίνουν τίποτε: ποιος φουστανελοφόρος τσέλιγκας, ποιος ψαλιδόκωλος με ζακυνθινή προφορά, ποιος κουτσαβάκης, ποιος Εβραίος με ξεβιδωμένο κεφάλι, ποιος πασάς και ποιο σεράι;

Οπότε, ακολούθησε κι αυτός την πορεία προς το παιδικό. Είναι μία κλασική πορεία που, επειδή με εντυπωσιάζει ως πολιτισμικό φαινόμενο, ίσως την έχω ξανααναφέρει:
-τα λαϊκά παραμύθια ήταν κι αυτά για μεγάλους στον καιρό της δόξας τους. Τώρα είναι για παιδιά κι έχουν προσαρμοστεί στην αισθητική (και την ιδεολογία) Ντίσνεϊ.
-μια ολόκληρη σειρά γαλλικά παιδικά τραγούδια, με τα οποία μάθαινε γαλλικά τουλάχιστον η δική μου γενιά αλλά νομίζω εξίσου και τα ίδια τα Γαλλάκια (δεν ξέρω αν είναι ακόμη σε χρήση) ήσαν, αρχικά, γαλλικά δημοτικά τραγούδια για ενηλίκους: Il etait un petit navire (=Ήταν ένα μικρό καράβι), Au clair de la lune (έχω διαβάσει αναλύσεις για απίστευτους κρυμμένους σεξουαλικούς συμβολισμούς), διάφορα ιστορικά ή ιστορικοσατιρικά όπως ο Cadet Roussel, ο bon roi Dagobert, ο Malbrouc που πάει στον πόλεμο… Αλλά και παρ’ ημίν το Κάτω στον γιαλό (νεραντζούλα φουντωτή), που κανονικά είναι μια παραλογή με μάλλον σκληρό θέμα…
-φυσοκάλαμα από στυλό μπικ και μασημένο χαρτί, σφεντόνες κ.ά. παιδικά παιχνίδια που σε παλαιότατους χρόνους ήσαν πολεμικά όπλα.

Άμα δεν είναι πια χρήσιμο, αλλά δε θες και να το πετάξεις, βρες του μια καινούργια χρήση!

Είδα μπόλικο Καραγκιόζη στα παιδικά μου χρόνια (δεκαετία ΄50) και είναι σίγουρο ότι το χάρηκα, θυμάμαι ακόμα χαρακτηριστικές ατάκες. Μπορώ να βεβαιώσω ότι το δρώμενο απευθυνόταν, εκείνη την εποχή, αποκλειστικά στα παιδιά. Ενήλικες στην παράσταση έρχονταν μόνο ως συνοδοί πολύ μικρών παιδιών. Με τίποτε δεν ήταν το θέαμα εκείνο για όλη την οικογένεια. Και φυσικά, ούτε ίχνος βωμολοχίας, έστω κρυμμένης ή καλυμμένης.

Δεν είμαι ερευνητής του είδους και δεν ξέρω πώς ακριβώς έγινε η μετάβαση από το παλαιότερο θέαμα αποκλειστικά για άντρες του καφενείου προς τη νεώτερη κατάσταση, και πότε τελικά έγινε θέαμα αποκλειστικά για μικρά παιδιά. Θυμάμαι όμως ότι, αρχές δεκαετίας ΄50, ξεκαλοκαιρεύαμε με τη μάνα μας και τη γιαγιά μας (το βράδυ ερχόταν και ο πατέρας μας) σε ένα σπιτάκι που νοικιάζανε οι γονείς μου στα Αλώνια της Κηφισιάς, και συχνά τα απογεύματα βρισκόμουν στην αυλή του Σπαθάρη, παρακολουθώντας τον να παίζει για τη γειτονιά, χωρίς εισιτήριο. Άρα, σίγουρα, βωμολοχίες κ.τ.τ. δεν λέγονταν.

Δεν έχω επίσης διαβάσει τα απομνημονεύματα του Σπαθάρη, αλλά το γεγονός ότι στη στρατιωτική του θητεία έπαιζε για τη μονάδα του, καθόλου από μόνο του δεν αποκλείει τη βωμολοχία. Ίσως η (σίγουρη, την έχω ακούσει απ’ το στόμα του) απέχθειά του για αυτήν να ήρθε αργότερα. Και δεν ξέρω, ας μας το βεβαιώσουν νεαρότερα μέλη με μικρά παιδιά, αν σήμερα το όλον οικοδόμημα πράγματι βασίζεται ακόμα σε τσέλιγκες, ακολούθους βεζύρηδων, σεράγια κλπ. όπως στην εποχή μου, όπου αυτά μου ήταν οπωσδήποτε αν όχι οικεία, πάντως γνωστά και αποδεκτά ως κάτι εξωτικό και παλαιότερο.

Το άσμα πάντως Malbrouc s’ en va – t – en guerre, Miranbel- Miranbel- Miranbelle! το τραγουδούσαμε!

Φυσικά και δεν την αποκλείει. Ο ίδιος είναι που λέει αλλού ότι η βωμολοχία δεν υπήρχε ούτως ή άλλως στον Καραγκιόζη στον καιρό του, εκτός από μία περίπτωση διατήρησης που τη χαρακτηρίζει πρωτόγονη ή κάτι παρόμοιο.

Και άλλωστε λογαριάζεις πότε θα καπνίσει του διοικητή να φέρει τη γυναίκα και τις κόρες του στην παράσταση;

Έστω και ως παιδικό, άμα κάτι είναι καλό είναι καλό και για τους μεγάλους. Αλλιώς είναι απλώς εντυπωσιακό.


Πάντως αν προ 70 ετών το θέατρο σκιών ήταν ήδη παιδικό θέαμα, και δεδομένου ότι όλη μαζί η ιστορία του δεν είναι και πολύ παλιά υπόθεση, καμιά 200ριά χρόνια νομίζω, ε τότε κάθε συζήτηση για την ανάδειξή του ως τμήματος της πολιτιστικής μας κληρονομιάς θα πρέπει προφανώς να λάβει υπόψη της αυτήτην πολύ σοβαρή παράμετρο: ότι αυτό το συγκεκριμένο πολιτιστικό κεφάλαιο αποτελεί, εδώ και μερικές γενιές ήδη, παιδικό θέαμα!

(Αναφέρομαι στο εξής σημέιο της παλιάς συζήτησης:)

Έλα όμως, που δεν ήταν!.. Είχα μια θεία (όταν παιδί έβλεπα καραγκιόζη) που σε σχετική συζήτηση, αφού παρέθεσε τη μοναδική ατάκα του Καραγκιόζη που είχε βρει ωραία*, δήλωσε ότι δεν της αρέσει καθόλου το θέαμα αυτό και ο άντρας της και αδερφός του πατέρα μου συμφώνησε και επηύξησε…

Και εν πάσει περιπτώσει, εκτός από τις παραστάσεις για παιδιά, όπου δεν έβλεπα «μεγάλους» μόνους τους, δεν γίνονταν ειδικές παραστάσεις για «μεγάλους».

Ίσως. Αλλά μέχρι τώρα, δεν έχει υποπέσει τουλάχιστον στη δική μου αντίληψη κάποια παρόμοια προσπάθεια.

( * ) Η ατάκα:
Στον μεσοπόλεμο, νομίζω δεκαετία ΄20, είχε εμφανιστεί ένας πανδημικός πυρετός, λεγόταν Δάγγειος, που αφού πρώτα σε σμπαράλιαζε για κάποιες μέρες, μετά σου γύριζε σε γρίπη, λοίμωξη, ωτίτιδα, αμυγδαλίτιδα, … you name it. Εμφανίστηκε λοιπόν ξαφνικά στη σκηνή ένας παπαγάλος, καθισμένος σε ένα επί τούτου φερμένο κλαδί, που όμως μίλαγεν ανθρώπινη λαλίτσα και μάλιστα, στο αξάν του Σιορ Διονύσιου. Σχολιάζουν ο Καραγκιόζης και ο Χατζηαβάτης λέγοντας «μα τούτος ο παπαγάλος μιλάει σαν το Σιόρ Διονύσιο» και απαντάει ο παπαγάλος: - Ναι, ο σιόρ Διονύσιος είμαι! Δάγγειος με χτύπησε κι εμένα, και μου γύρισε παπαγάλος!

Πάντως έχω ακούσει (δεν το 'χω δει με τα μάτια μου) ότι κάποιοι σημερινοί καραγκιοζοπαίχτες έχουν στο ρεπερτόριό τους και ενήλικα έργα, όπως π.χ. ηρωικά, και τα φυλάνε για κατάλληλη περίσταση (έχω δει και αφίσα για παράσταση με την επισήμανση ότι δεν είναι για παιδιά). Δε θα είναι συχνές αυτές οι περιστάσεις, αλλά κάπου εμφανίζονται.

Να υποθέσουμε ότι επί τουλάχιστον δύο γενιές αυτό το ρεπερτόριο λάνθανε σε βιβλία και έντυπα, και το αναβίωσαν μερικοί σημερινοί; Ή μήπως και στον καιρό σου Νίκο, και πιο μετά ακόμα, τέτοια πράγματα συνεχίζονταν στα χωριά όπου η πρόοδος αργούσε να φτάσει;

(Τα ηρωικά εμπνέονται από ιστορίες της Επανάστασης, της κλεφτουριάς, των μεταγενέστερων κοινωνικών ληστανταρτών κλπ., και δεν είναι κωμωδίες, αν και νομίζω ότι η παρουσία του ίδιου του Καραγκιόζη με τις ατάκες του δίνει μια επίφαση κωμωδίας. Δεν έχω δει ποτέ μου. Από τις περιγραφές που έχω διαβάσει τα φαντάζομαι κάπως σαν δραματικές ταινίες με τον Βέγγο: μπορεί η ουσία να μην είναι καθόλου αστεία, αλλά στην επιφάνεια πάντα θα σου αποσπάσει ένα χαμόγελο.)