Από τον εκδοτικό οίκο Αδελφών Κυριακίδη κυκλοφορεί το βιβλίο «Οι Έλληνες του Γκέρλιτς», του Γεράσιμου Αλεξάτου.(*)
[Για το θέμα αυτό έχουν γίνει και παλιότερα συζητήσεις στο φόρουμ].
Πέρα από τα εξαιρετικά ενδιαφέροντα ιστορικά στοιχεία για την περιπέτεια 7.000 στρατιωτών κατά τον Αʼ παγκόσμιο Πόλεμο, τη μεταφορά και τη διαβίωσή τους στην πόλη Γκέρλιτς, στα σύνορα Γερμανίας – Πολωνίας, περιλαμβάνονται και πληροφορίες που αφορούν στα πολιτιστικά δρώμενα της ομάδας αυτής.
Συγκεκριμένα, στην έκδοση, στις 3 Νοέμβρη 1916, της πρώτης εφημερίδας στα ελληνικά, με τίτλο: «Νέα του Gorlitz”, με καθημερινή κυκλοφορία, εκτός Σαββατοκύριακου, εκδότης της οποίας ήταν ο Γερμανός που είχε και την τοπική γερμανόφωνη εφημερίδα και αρχισυντάκτης ο Διονύσιος Αγαπητός, αξιωματικός από την ομάδα αυτή.
Με κείμενα από τα πολεμικά μέτωπα, ειδήσεις από την ελληνική πολιτική σκηνή, άρθρα, αναλύσεις, χρονογραφήματα, αγγελίες, διαφημίσεις, λογοτεχνικά έργα, με απήχηση μεγάλη, κυκλοφορούσε μέχρι και στο Βερολίνο, ενώ το 1918 έγινε πανγερμανικής εμβέλειας, με έδρα το Βερολίνο, και μετονομάστηκε σε «Ελληνικά Φύλλα».
Το ενδιαφέρον που έδειξαν οι Γερμανοί για την ομάδα αυτή είχε ως αποτέλεσμα εκτός από εφημερίδες να εκδοθούν και άλλα έντυπα και στην ελληνική και στη γερμανική γλώσσα.
Ανάμεσα στους στρατιώτες ήταν και ο γνωστός ποιητής – υπολοχαγός τότε αυτού του στρατού – Βασίλης Ρώτας, του οποίου ποιήματα εκδόθηκαν για πρώτη φορά στα έντυπα αυτά, επίσης ο αξιωματικός Λέων Κουκούλας που εξέδωσε τα «Γράμματα από την Γερμανία» ο ηθοποιός Βασίλης Αργυρόπουλος, ο ζωγράφος Παύλος Ροδοκανάκης και άλλοι.
Αλλά, αυτό που μας ενδιαφέρει περισσότερο, ως φόρουμ για τη λαϊκή μουσική, είναι η πρωτοβουλία της φωνογραφικής επιτροπής του Βασιλείου της Πρωσίας, Koniglich-Preu―ische Phonographische Kommission, με επικεφαλής τον Karl Stumf και τον Georg Schunemann, για δημιουργία ενός ηχητικού μουσείου των λαών.
Μια ιδέα που βασίστηκε στον εθνολόγο Wilhelm Dogen, ο οποίος σκέφτηκε να καταγράψει σε κυλίνδρους κεριού και δίσκους γραμμοφώνου παραδοσιακές μουσικές από διάφορες χώρες, εκμεταλλευόμενος την παρουσία ξένων στρατιωτών από πολλές χώρες στα στρατόπεδα που υπήρχαν στη Γερμανία εκείνης της εποχής.
Έτσι, ενώ μαινόταν ο Αʼ Παγκ. πόλεμος, με τη γερμανική αυτή πρωτοβουλία έχουμε ένα μνημείο πολύτιμο, μια και καταγράφτηκαν 2.600 ηχογραφήσεις συνολικά , με αρκετά καλή ποιότητα ήχου, και το υλικό αυτό παρέμεινε στο ηχητικό αρχείο του Πανεπιστημίου Χούμπολτ του Βερολίνου, ενώ σήμερα το επεξεργάζονται ψηφιακά, για να μείνει στην ιστορία του παγκόσμιου πολιτισμού.
Όσον αφορά στη χώρα μας, από 12 - 17 Ιουλίου 1917, στο ελληνικό στρατόπεδο ηχογραφήθηκαν 70 δίσκοι των 78 στροφών από τους Έλληνες αυτούς «αιχμάλωτους», ηχογραφήσεις που περιλαμβάνουν παραμύθια, μοιρολόγια, αφηγήσεις στις οποίες καταγράφεται η ντοπιολαλιά αυτών των στρατιωτών, μια και προέρχονται σχεδόν από όλη την Ελλάδα, από Μακεδονία μέχρι Κρήτη, αμανέδες, δυο κλασικά βυζαντινά τραγούδια, μια ηχογράφηση με μπουζούκι,
[πρόκειται για το τραγούδι “Χήρα ν’ αλλάξεις όνομα…” που τραγουδά ο Απόστολος Παπαδιαμάντης, ανιψιός του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη και μπουζούκι παίζει ο Συριανός Καλαμαράς],
μια με κρητική λύρα, πολλά σόλο με μαντολίνο και φλογέρα.
Ενδιαφέρον έχει και η μετέπειτα ιστορία της πόλης αυτής, του Γκέρλιτς, η οποία το ʼ45 χωρίστηκε στα δυο και το ένα τμήμα της ανήκει από τότε στην Πολωνία, με το όνομα Ζγκορζέλετς, όπου εγκαταστάθηκαν και άλλοι 15.000 Έλληνες, μετά τον Εμφύλιο, πολιτικοί πρόσφυγες.
Και σήμερα υπάρχει ακόμα ελληνικό στοιχείο εκεί και μάλιστα στο Ζγκορζέλετς υπάρχει και η λεωφόρος «Boulewar Grecki»
- Ο συγγραφέας ζει στο Βερολίνο και γράφει βιογραφίες για Έλληνες που έζησαν στη Γερμανία.
