[με αφορμή το Τζα- ή Τζιά-]
1)
Η προφορικότητα δεν αποδίδεται πάντοτε (και και σχεδόν ποτέ) πιστά από τα γράμματα
και
2)
Αυτή αύτη η προφορικότης ενέχει το στοιχείον του αυτοσχεδιασμού και της ανατοποθέτησης. Διό και αενάως δημιουργική.
Νίκος Καρακώστας (1881-1954)
κ. Πολίτη,
ευχαριστώ για την πληροφόρηση που αφορά το βιβλίο της Δέσποινας Μαζαράκη, θα το έχω στα υπόψιν μου.
Τον Σουλειμάνη δεν τον είχα ακουστά, σήμερα που ρώτησα έναν φίλο γι’ αυτόν, μου είπε τα εξής:
Ήταν δυο αδέλφια κλαρινοπαίχτες τσιγγάνοι τουρκό - αλβανικής καταγωγής, γεννημένοι στην Ελλάδα που αργότερα βαφτίστηκαν κι έκαναν θρησκευτικό γάμο. Ο πατέρας τους ήταν ο Χαλκιάς Αλής Σουλειμάνης από το Λιεσκοβικί της Αλβανίας. Ήταν ο Νίκος Σουλειμάνης (1848 - 1921), και ο Γιώργος Σουλειμάνης (1853 - 1907). Ο Νίκος βαφτίστηκε στην Λαμία το 1864, με το επώνυμο Γεωργίου, αλλά επειδή τον ήξεραν σαν Σουλειμάνη, κράτησε μόνο το πατρικό του επώνυμο μαζί με το χριστιανικό του όνομα (μάλλον το ίδιο συνέβη και με τον αδελφό του). Αρχικά έπαιζαν κι αυτοί (όπως σχεδόν όλοι της εποχής) φλογέρα και μετά περάσαν στο κλαρίνο.
Μου κάνει λίγο εντύπωση που δεν τους αναφέρει κανένας (εκτός αν μου έχει διαφύγει εμένα) από τους παλιούς κλαρινοπαίχτες, σε συνεντεύξεις τους όπως: ο τραγουδιστής και οργανοπαίχτης Ευάγγελος Ζαραλής γεννημένος περίπου το 1890, ο Ανδρέας Χαρμαλιάς (κλαρινίστας) γεννημένος το 1905, ο Ιάκωβος Ηλίας (βιολιστής) γεννημένος το 1906, κ.α., αλλά ούτε και ο Τάσος Χαλκιάς στο βιβλίο του: “Θύμισες και Σημειώσεις”.
Υ.Γ. Με την ευκαιρία θα ήθελα να αναφέρω κάποιους ακόμα προπολεμικούς κλαρινοπαίχτες (που δεν είχα αναφέρει στο πρώτο μήνυμα) που είχαν φωνογραφήσει, όπως: ο Απόστολος Σταμέλος, Ιωάννης Μπολώτας, Νίκος Καρακός, Νικ. Κωτσόπουλος, χωρίς να σημαίνει ότι δεν υπήρξαν κι άλλοι, απλά αναφέρω αυτούς για τους οποίους τυχαίνει να έχω μάθει κάτι για τη ζωή τους είτε από δισκογραφία ή από αλλού, οι περισσότεροι από αυτούς ήταν τσιγγάνοι και μάλιστα κάποιοι τούρκικης καταγωγής που βαφτίστηκαν χριστιανοί.
Ε! ας αναφέρω κι εγώ τον Χαράλαμπο Μαργέλη μιας και ανδρώθηκε και έμαθε κλαρίνο στο Μεσολόγγι.
Βεβαίως σημαντικός ο Μαργέλης με αρκετή δισκογραφία που αν και γεννημένος στην Λευκάδα, μεγάλωσε και έγινε γνωστός στο Μεσολόγγι αλλά και στην υπόλοιπη Ελλάδα. Έχω cd του με τον Γιώργο Παπασιδέρη και την Ρίτα Αμπατζή αλλά και κάποια οργανικά κομμάτια.
Τον έχω ήδη αναφέρει μαζί με πολλούς άλλους στην πρώτη σελίδα του θέματος μήνυμα # 5.
Έχεις δίκιο, δεν το πρόσεξα.
Ολίγα τινά ακόμη…
Σπουδαιότατος ο Χαράλαμπος Μαργέλης (τον μνημονεύει και ο Τάσος Χαλκιάς), όπως και ο Βάιος Μαλλιάρας βέβαια.
Τον Σουλειμάνη, όπως και τον Μέτο τους αναφέρει πολύ η Μαζαράκη (που έχει κύριο πληροφοριοδότη της τον Κορακό).
Δεν θυμάμαι που είχα διαβάσει, σχετικά πρόσφατα, μία αρνητική κρίση σημερινού ερευνητή για τη μεθοδολογία που χρησιμοποιίησε η Μαζαράκη. Έλεγε ότι η επιλογή της να στηριχθεί αποκλειστικά σε προφορικές πληροφορίες μουσικών, καθιστά την έρευνα αναξιόπιστη αφού δεν έψαξε να βρεί και άλλες πηγές για διασταύρωση.
Πάντως
πρέπει να αναγνωρίσουμε στην Δέσποινα Μαζαράκη ότι είναι η 1η που ασχολήθηκε με το θέμα από τα μέσα του '50 ακόμα και ότι το βιβλίο της μέχρι σήμερα αποτελεί χρήσιμη (αν όχι και μοναδική) βιβλιογραφική πηγή
σχετικά με το (έως σήμερα) παραγνωρισμένο ζήτημα της Τέχνης του Ελληνικού Παραδοσιακού Κλαρίνου.
Όλα αυτά Γιάννη τα έχει αναφέρει και ο ερευνητής (το όνομά του μου διαφεύγει), όπως και όλοι όσοι έχουν ασχοληθεί με το βιβλίο της Μαζαράκη.
Άφορμή για το παρακάτω μήνυμα στάθηκε η απορία που έχω για το γεγονός ότι, ενώ η Δέσποινα Μαζαράκη αναφέρει στο βιβλίο της (προσωπικά δεν το έχω διαβάσει) τον Σουλειμάνη ως έναν διάσημο κλαρινίστα της προπολεμικής εποχής, και όπως αναφέρει και ο κ. Πολίτης, (σύμφωνα με κάποιον ερευνητή) η έρευνά της βασίστηκε μόνο σε προφορικές μαρτυρίες μουσικών, πώς είναι δυνατόν οι παρακάτω μουσικοί (και όχι μόνο οι συγκεκριμένοι) να μην κάνουν λόγο γι’ αυτόν σε κάποια τους συνέντευξη σχετικά με την διάδοση του κλαρίνου στην Ελλάδα; Γι’ αυτό το λόγο παραθέτω τις παρακάτω συνεντεύξεις.
Ο γνωστός κλαρινίστας Τάσος Χαλκιάς (1914 - 1992) γεννημένος στο χωριό Φωτεινό - Ιωαννίνων, είχε πει μεταξύ άλλων σε συνέντευξή του:
- Πώς σου φαίνεται που το κλαρίνο δεν είναι τόσο παλιό όργανο…
- Εκατόν τριάντα χρόνια…πόσα είναι…
- Πώς σου φαίνεται, λοιπόν, πού τόσο πολύ δέθηκε με την παραδοσιακή μουσική;
- Ίσως…ίσως λόγω ότι το κλαρίνο είναι φωνακλάδικο όργανο. Γιατί με το βιολί δεν τ’ άκουγαν ο κόσμος, να πούμε. Στην ύπαιθρο που παίζαμε, στους γάμους και στα πανηγύρια, να πούμε… τι θα ακουγόταν; Το κλαρίνο και το ντέφι.
- Ναι. Μήπως όμως επειδή έχει κάποια σχέση και με την φλογέρα ως προς την εκτέλεση…επειδή πάνω κάτω έχουν σχέση οι δακτυλισμοί…
- Ναι, είχαν τρία κλειδιά (γελάει)…τρία κλειδιά είχαν τα κλαρίνα. Έχω…έχω ένα, αλλά δεν το 'χω 'γώ. Το 'χει ο αδελφός μου, το 'παιζε ο αδελφός μου. Έχω κι άλλον αδελφό πιο μεγάλο από μένα…
- Μεταφέρανε δηλαδή τους δακτυλισμούς της φλογέρας στα πρώτα κλαρίνα με τα λίγα κλειδιά, και ή δεν τα χρησιμοποιήσαν αργότερα σιγά σιγά…Μήπως αυτή η σχέση με τη φλογέρα έκανε το κλαρίνο να δεθεί τόσο πολύ με την παραδοσιακή μουσική;
- Ίσως…ίσως…ίσως…Μπορώ να σ’ πω, ότι μες στα Γιάννινα, δεν παίζαν ποτές κλαρίνο, δεν τα θέλαν τα κλαρίνα.
- Ποια εποχή;
- Μιλάω για προπολεμικά, έ…; Προπολεμικά μιλάω…Στους γάμους παίρναν βιολί, ένα λαούτο κι ένα νάι, φλογέρα, μια μικρή φλογέρα σιδερένια, νάι τη λέγανε, νάι…και παίζανε. Όταν πατήσαμε εμείς, όμως, κι εγώ…έχω μείνει στα Γιάννενα… Και… παίζαμε κάθε βράδυ με το συγκρότημα το δικό μας, ήρθεν ο κόσμος…κάτι άλλο ακούσανε, κάτι άλλο τους τράβηξε, κι από τότε άρχισε, να πούμε…και δεν θέλαν… τη φλογέρα και θέλανε κλαρίνο, κι ήτανε μόνο ένα συγκρότημα τότε μές στα Γιάννενα από ‘παιζε όλες τις δουλειές. Ένα συγρότημα, ήταν αυτοί που λέγονταν τότε Μπολέδες, ναι. Ε… (εν) πάσει περιπτώσει, αυτοί κατάλαβαν, ήταν έξυπνοι άνθρωποι, και σ’ λέει, οι Χαλκιάδες ήρθαν τώρα δω; Θα μας την πάρουν τη δουλειά. Λοιπόν… βάστα να τους πάρουμ’ να κάνουμε συγκρότημα μαζί. Και μας παίρν’ και κάναμε συγκρότημα μαζί κι έτσ’ έφυγε η φλογέρα, να πούμε, και μετέπειτας μπήκε το κλαρίνο μες στα Γιάννενα, να πούμε, και 'μεινε…
Ο Βιολιστής Ιάκωβος Ηλίας γεννημένος το 1906 στα Μέγαρα Αττικής είχε αναφέρει τα εξής:
Όλη η γενιά η δικιά μου πάππου προς πάππου ήταν βιολιτζήδες… κι έχω ακούσει μάλιστα για τον προπάππο μου, ο οποίος είχε ένα βιολί με οχτώ χορδές, συμπαθητικές, κάτω από τις τέσσερις. Μ’ έκανε η τύχη και είδα τέτοιο στο Μουσείο του Μονάχου - είχαμε πάει με τον κύριο Ανωγειανάκη μαζί…Συμπαθητικές θα πει ότι ηχούν χωρίς να πατιόνται. Έχουν σωληνάκι από κάτω - ο μάνικας του βιολιού έχει σωληνάκια που περνάγανε οι τέσσερις χορδές. Το είδα αυτό το βιολί, λέγαν ότι είχε και ο παππούς μου ένα τέτοιο. Ο παππούς μου δε ήτανε από τα Λαγκάδια της Γορτυνίας και ήρθε εις τα Μέγαρα με συγκρότημα χτιστάδων διότι οι Λαγκαδιανοί είναι οι καλύτεροι χτίστες της Ελλάδας…παίζαμε τότε εις τους γάμους τα παλιά χρόνια, εδώ στην Αθήνα…θυμάμαι ήταν ένας κλαρινοπαίκτης από καλή οικογένεια ο οποίος ο άνθρωπος κόντευε να πεθάνει από την πείνα. Γιατί; Διότι το κλαρίνο μόλις το άκουγες, έτρεχες, το 'πιανες και του ‘λεγες απαγορεύεται. Έτσι, το θεωρούσανε…φασαριτζίδικο όργανο και δεν πήγαινε σε δουλειά ο άνθρωπος. Μετά ήρθε, όμως, σ’ ένα κέντρο στον “Έλατο” ένας Καρακώστας, ο οποίος έπαιξε πολύ μεγάλο ρόλο αυτός ο άνθρωπος.
Ερχόντουσαν από την Αμερική, μπορώ να σας πω, και δεν φεύγανε αν δεν ακούγανε τον Καρακώστα, τόσο οι Έλληνες όσο, μπορώ να σας πω και ξένοι - οι οποίοι χόρευαν και τους δημοτικούς χορούς τους ελληνικούς, οι ξένοι καλύτερα από εμάς.
Ετότε ξεσηκώθηκε το κλαρίνο, καταλάβατε; Μετά ήρθε ένας Κυριακάτης πάλι από την Αμερική και σιγά σιγά ήρθε το κλαρίνο. Παίζαμε λοιπόν παλιά βιολί και λαούτο. Και παίζαμε τις λεγόμενες πατινάδες, που λέμε - να πας να πάρεις τη νύφη, να πας να πάρεις τον κουμπάρο στα χωριά και τα λοιπά…
Υ.Γ. Φίλε Γιάννη Βρύζα, σε ποιόν Κορακό - πληροφοριοδότη της Μαζαράκη αναφέρεσαι, ποιός ήταν αυτός;
Κι εδώ ο παλιός βιολιστής Φώτης Σούκας γεννημένος το 1913 στην Άρτα (χωριό Κομπότι) με τους γιους του, Τάκη, Στάθη και Άκη, να παίζουν κάποιους δημοτικούς σκοπούς.
Ο Τάκης με τον πατέρα του κάνουν λόγο για κάποιους παλιούς μουσικούς που άκουγαν αλλά και γι’ αυτούς που συνεργάζονταν τα παλιά χρόνια.
Ο λαουτιέρης Γεράσιμος Λάλος ο “άφταστος” που αποκαλεί ο Φώτης Σούκας, ήταν ο δάσκαλος του Χρήστου Ζώτου.
Ευχαριστούμε σε Άταστε
Αυτοί οι ιστορικοί κλαριντζήδες, Καρακώστας, Γιαούζος, Μαλλιάρας κ.ά., πρόσφατα κίνησαν το ενδιαφέρον μου. Έχω μόλις αρχίσει να τους ψάχνω και να τους ακούω, και απέχω πολύ από του να είμαι «δόκιμος» ακροατής.
Ωστόσο μία παρατήρηση που είμαι ήδη σε θέση να κάνω, αφορά τους μουσικούς που τους συνόδευαν. Ένας καλός σολίστας σίγουρα αποδίδει καλύτερα υποστηριζόμενος από καλούς συνοδούς. Σε πολλές λοιπόν τέτοιες ηχογραφήσεις, είτε οργανικών είτε τραγουδιών (π.χ. με τον Παπασιδέρη), ακούμε στο βάθος εκπληκτικά παιξίματα στο λαούτο: ανθρώπους που κατέχουν την παλιά ξεχασμένη τέχνη του να παίζει κανείς λίγα και καλά. Πιστεύω δε ότι αυτά τα παιξίματα, πέρα από τη χαρά του να τα ακούει κανείς, μπορεί επίσης να τα ξεσηκώσει και να τα περάσει και σε σημερινά παιξίματα. Ενώ με το κλαρίνο κάτι τέτοιο το θεωρώ ανεδαφικό: υπάρχουν σήμερα καλοί κλαριντζήδες, που δεν φλυαρούν, δεν παίζουν κακόγουστα ή φιγουρατζήδικα ή μπάσταρδα, αλλά ακόμη κι αυτοί φέρουν την κληρονομιά όλων των δεκαετιών που μας χωρίζουν από τον Καρακώστα. Το να την απαρνηθούν και να προσπαθήσουν να βγάλουν τον ήχο του Καρακώστα θα ήταν οπισθοδρόμηση, δηλαδή κάτι καθαρά αντιπαραδοσιακό.
Μπράβο ΠΕΠΕ !
Πολύ χαίρομαι που γίναμε +1 !
Σωστα λες για τα παλιά λαούτα κλπ.
Συμφωνώ μαζί σου. Ο Μάνος Αχαλινωτόπουλος θεωρώ ότι είναι (για μένα) μία τέτοια περίπτωση.
μηπως ξερετε ποιος παιζει κλαρινο στο “θα χαθω μικρη μου”? και ποιος θεωρειτε οτι ειχε την ιδεα γιαυτη την ενορχηστρωση?
οταν πρωτοακουσα το τραγουδι ηταν μια ευχαριστη εκπληξη για μενα αυτο το σολο
ΕΘΝΟΣ 30/11/1933
2 Likes
Το επεισόδιο που ακολουθεί, το έχω αναφέρει αρκετές φορές στο Φόρουμ. Άλλη μία, κακό δεν κάνει….
Ο Καρακώστας είχε στενή επαφή με τον Σίμωνα Καρά και τη σχολή του. Κάποτε, με αφορμή κάποια συζήτηση, έπαιξε ένα βέρσο, εκεί στη σχολή, εκ των ενόντων. Ρωτάει ο Καράς: - Σε τί δρόμο τρέχει αυτό, Νίκο; Απαντάει ο Καρακώστας: - Να στο ξαναπαίξω; Καράς: -Και βέβαια να το ξαναπαίξεις, ήταν πολύ ωραίο. Αλλά, σε τί δρόμο είναι; Καρακώστας: - Να στο ξαναπαίξω;
Απλά, δεν ήξερε, ποιο δρόμο ακολουθούσε το κομμάτι που ο ίδιος έπαιξε.
2 Likes
Σε αντίθεση με τον Γιάννη Κυριακάτη, ο οποίος μπήκε στην δισκογραφία το 1919 στις ΗΠΑ, σε ηλικία 35 ετών, ο Νίκος Καρακώστας ήταν 51 ετών, όταν το 1932 ηχογράφησε σε δίσκους 78 στροφών για πρώτη φορά στην Αθήνα.
Αυτό προκύπτει αν κάποιος ανατρέξει στο http://rebetiko.sealabs.net/ και αναζητήσει τραγούδια των δύο καλλιτεχνών.
Ο Νίκος Καρακώστας ηχογραφεί κάθε χρονιά από το 1932 μέχρι και το 1940. Συνεχίζει και μεταπολεμικά μέχρι και το 1950, όταν ηχογραφεί για τελευταία φορά σε ηλικία 69 ετών.
Ανεβάζω ενδεικτικά, τέσσερις (4) ετικέτες δίσκων 78 στροφών, με συμμετοχή του Νίκου Καρακώστα, των εταιριών που δραστηριοποιούνταν τα χρόνια εκείνα. Στο sealabs, υπάρχουν παραπάνω από 200 τραγούδια στα οποία παίζει κλαρίνο ο Νίκος Καρακώστας.
http://rebetiko.sealabs.net/display.php?d=0&recid=2264 ΒΟΥΝΑ ΓΙΑ ΧΑΜΗΛΩΣΕΤΕ
Το παραπάνω τραγούδι κυκλοφόρησε και για την Αμερικάνικη Columbia.
http://rebetiko.sealabs.net/display.php?d=0&recid=2914 ΤΟ ΞΕΝΑΚΙ
http://rebetiko.sealabs.net/display.php?d=0&recid=73 ΤΟΝ ΛΑΜΠΡΟ ΤΟΝ ΣΚΟΤΩΣΑΝΕ
http://rebetiko.sealabs.net/display.php?d=0&recid=5916 ΣΒΑΡΝΙΑΡΑ ΘΕΣΣΑΛΙΩΤΙΚΗ
1 Like