Ψαχνω το τραγουδι που επαιζε οταν εμπαινε ο Εβραιος(Σολομων) στη σκηνη,ειναι ενα γρηγορο τσιφτετελι αλλα δεν ξερω ουτε πως λεγεται για να το ψαξω
Ευχαριστω πολυ Αγη!!!
Ειναι το μονο τραγουδι απο τον Καραγκιοζη που μου εχει μεινει στη μνημη απο πιτσιρικι.Το ακουσα προσφατα σε ενα ντοκυμαντερ (Γεια σου ρε Νικο με τα ωραια σου!!!) και εφαγα flashback.
Λογικα τα οσα λεγονται μεσα στο τραγουδι δεν πρεπει να σημαινουν κατι ετσι;;
πιστεύω ότι τα λόγια είναι διαπαρώδηση της σεφαραδίτικης διαλέκτου, προς το αλαμπουρνέζικο βέβαια
Αυτο υπεθεσα κι εγω για τα λογια.Ο σκοπος ειναι καποιο τραγουδι η εμπνευση π.χ. του ταδε καραγκιοζοπαιχτη;
Ο Σωτήρης Σπαθάρης (πατέρας του Ευγένιου) γράφει στην αυτοβιογραφία του ότι <<η φιγούρα του Εβραίου και τα τραγούδια του που μείνανε παράδοση στον Καραγκιόζη είναι του Γιάννη Πρεβεζάνου>>.
Τώρα αν είναι δικές του συνθέσεις ή τα βρήκε σαν παραδοσιακούς σκοπούς δεν το ξέρω.
Πάντως, συνεχίζει, ο Εβραίος <<λέγεται Σολομών Δανέλια. Το τραγούδι του από τότε μέχρι τώρα είναι το ίδιο:
Βίζο-βίζο-βίζο, όντε λακαβίζο
Οσπερλέμος ζα
Βίζι-βίζο-βίζο, γυναίκα να κερδίζω.
Οσπερλέμος …κλπ>>
Κάτι πρέπει να σημαίνουν τα λόγια.
Κάπου κάποτε θαρρώ πως είχα διαβάσει ότι το τραγούδι του Εβραίου στηρίζεται είτε σε υπαρκτό τραγούδι είτε σε κάποιες γνωστές και συνηθισμένες εκφράσεις της γλώσσας τους. Δυστυχώς δε θυμάμαι περισσότερα. Οπωσδήποτε η αρχική διασκευή-παρωδία έγινε από κάποιον που δε νομίζω να ήξερε τη γλώσσα, πόσο μάλλον το πέρασμα του τραγουδιού από γενιά σε γενιά καραγκιοζοπαιχτών, oπότε αυτό που έχουμε φτάσει να ακούμε σίγουρα είναι αλαμπουρνέζικο.
Αυτοί ήταν Εβραίοι της Θεσσαλονίκης, και μίλαγαν λαντίνο (ladino: “ισπανοεβραίικα”), μια διάλεκτο των Ισπανικών πολύ απομακρυσμένη από τα καθαυτού ισπανικά.
Επίσης, στον Εβραίο του Καραγκιόζη νομίζω ότι ανάγεται ο κλασικός τρόπος που σατιρίζουμε όλοι τον ξένο με τα σπαστά ελληνικά, ντεν καταλαβαίνει κλπ. (με τόσα εκατομμύρια μετανάστες και τουρίστες, ποτέ δεν άκουσα άνθρωπο να λέει “ντεν καταλαβαίνει” ή “εγκώ να πάει” όπως το λέμε στα ανέκδοτα).
Ο καραγκιοζοπαίχτης Δημήτρης Μόλλας (γιος του καραγκιοζοπαίχτη Αντώνη Μόλλα στο βιβλίο του “Ο Καραγκιόζης μας” γράφει ανάμεσα σ’ άλλα:
<<…Εκτός του Εβραίου, υπάρχουνε και οι Εβραίοι, η χάβρα…>>
Γι’ αυτούς υπάρχει…
<<…το ίδιο πάντα χορικό.
Εϊ τουμπερλε μοζά (τρις)
Οζά Οζά, τουμπερλέ μοζά.
Τι πα να πει αυτό, κανένας μας δεν ξέρει και πού ξεφύτρωσε. Το ίδιο άγνωστο έμενε και το τραγούδι του Εβραίου
Βίζο-λαβίζο-λαβίζο
βίζο-λεβάμο σαλαντιές καρακίζο
βίζο λεβάμος ζα.
Γι’ αυτό και το παρατσούκλι λεβίζος στον Εβραίο.
Ο συνάδελφος Γιάννης Παπακωνσταντίνου, που 'ζησε με Εβραίους της Λατινικής Αμερικής, μου είπε πως αυτό είναι ένα παιδικό τραγουδάκι που ειρωνεύεται ή προωθεί τα εμπορικά ενδιαφέροντα των Εβραιόπουλων. Είναι σαν τραγουδιστό τελάλημα και λέει:
Αβίζο…αβίζοοοο = Σας γνωστοποιώ
πρίμα λα ικάντο = το εμπόριο παλαιών προοδεύει
Αβίζο λε βάμο Σαββατιές = μάθετε πως θα πάμε το Σάββατο
Καρακίζο λε βάμος = να δούμε μόνο θα πάμε
Έστε περλέ μοζά = να 'μαστε φανερά αργοί
(Δεν το συγκρατώ λεπτομερέστερα επειδή πάνε πολλά χρόνια από τότε που μου το διηγήθηκε)…>>
Γεια σας,
Τα λόγια του τραγουδιού είναι όντως αλαμπουρνέζικα, που γράφει ο Περικλής. Βρήκα τους στίχους σε λατινικά γράμματα σε μία ιστοσελίδα αφιερωμένο σε ένα θεατρικό έργο του γνωστού “ρεμπετολόγου” Ed Emery:
http://www.geocities.ws/LesJuifs_Salonique/index-2.html
Viso de viso vamos
Soravamos parlakes sorovizo
Viso de vamos vghes
Karakizo de vamos vghes
Εύα
Μπράβο Άγη!
Πρέπει να στέκει αυτό. Oρισμένες λέξεις αναγνωρίζονται και από τα κανονικά ισπανικά. Αν λάβουμε υπόψη μας και το άφθονο “σπασμένο τηλέφωνο” που έχει παίξει, ό,τι δε βγάζει νόημα ίσως ερμηνεύεται έτσι.
Μιας κι ο λόγος για παιδικά τραγούδια, και σ’ αυτά βρίσκουμε πολλές φορές αλαμπουρνέζικα λόγια. Ιδίως στα τραγούδια που χρησιμοποιούνται σε κάποιο παιχνίδι (π.χ. τα λαχνίσματα: α μπε μπα μπλομ κλπ.) Κι όμως κι αυτά από κάπου προέρχονται, κάποτε π.χ. από ξενόγλωσσα τραγούδια που με κάποιο τρόπο τα άκουγαν τα παιδιά και τα επαναλάμβαναν -ή κράταγαν κάποιες φράσεις- όπως καταλάβαιναν.
Για παράδειγμα, από κάποιο γαλλικό τραγούδι με ιππότες η φράση franc chevalier (φραν σεβαλιέ: ο τίμιος / γενναίος ιππότης), έμεινε στα …ελληνικά (!) ως φράνσε βαγκέο:
Ένα λεπτό κρεμμύδι, γκέο βαγκέο,
ένα λεπτό κρεμμύδι, φράνσε βαγκέο!
Και για το α μπε μπα μπλομ κάποια ερμηνεία είχα ακούσει (belle blonde - μπελ μπλοντ - όμορφη ξανθιά) αλλά δεν τη θυμάμαι ολόκληρη.
Άγη, χαίρομαι που γράφεις «ο Δημήτρης Μόλλας, γιος του Αντώνη Μόλλα», ενώ λυπάμαι που φτάσαμε οι Σπαθάρηδες να προσδιορίζονται αντίστροφα, σαν ο μεγάλος Σωτήρης Σπαθάρης να έγινε ετερόφωτος και ο light Ευγένιος σημείο αναφοράς.
Μπράβο και από μένα, Άγη. Φαίνεται λοιπόν πως δεν είναι καθόλου αλαμπουρνέζικα τα λόγια του τραγουδιού αλλά έχουν κανονικό νόημα για όσους καταλαβαίνουν τη γλώσσα. Τώρα βέβαια, το πόσο πιστά θα αποδόσει ένας Έλληνας καραγκιοζοπαίκτης χωρίς γνώση λατινικών / ισπανικών, αλλά και των εκφραστικών ιδιαιτεροτήτων της Ladino, τα λόγια που ανέσυρε απ’ τη μνήμη του πολλών χρόνων πίσω, είναι μία δουλειά δύσκολη. Κάπου είχα ακούσει ότι η λαντίνο δεν είναι και τόσο μακρυά από την ισπανική γλώσσα, τουλάχιστον για έναν που ξέρει τις παλαιότερες, προμεσαιωνικές μορφές της. Το ίδιο περίπου συμβαίνει και με τα Ποντιακά σε σχέση με τα (αρχαία) Ελληνικά.
Πάντως, εγώ βλέπω απευθείας σύνδεση και μεταξύ Εϊ τουμπερλέ μοζά και Έστε περλέ μοζά: μια απλή παραμόρφωση είναι. Όσο για το Αβίζοοο! (avizo = ανακοίνωση), είναι η ισπανική εκδοχή γαι το Ακούσατεεεε! του ελληνόφωνου ντελάλη.
Φίλος καραγκιοζοπαίκτης, πολύ ενήμερος, μου επιβεβαίωσε ότι τα λόγια είναι περίπου αυτά που είπαμε και εδώ, ενώ υπάρχουν δύο σκοποί για τη μουσική επένδυση: ο ένας είναι αργόσυρτος, θυμίζει αμανέ, ο άλλος σε ρυθμό τσιφτετέλι, όπως αυτά που μας παρέθεσε ο Άγης.
Το parlakes είναι από την τουρκική λέξη parlak, που σημαίνει “σπίρτα” στα ελληνικά. Οι Ισπανοεβραίοι της Θεσσαλονίκης πήραν μια τούρκικη λέξη και έβαλαν την ισπανική κατάληξη -es. Vamos σημαίνει πάμε, όπως είπαμε ήδη, και karakizo θα μπορούσε να είναι “μαύρα μάτια” (karakiz στα τουρκικά).
Τα Ισπανοεβραϊκά (Judeo-Spanish) έχουν τις ρίζες τους στα μεσαιωνικά ισπανικά, αλλά δέχτηκαν πολλές επιδράσεις από τις γλώσσες που επικρατούσαν στα μέρη όπου κατέφυγαν οι Εβραίοι μετά τον διωγμό από την Ισπανία, όπως τα ελληνικά, τα τουρκικά και τα αραβικά (πολλοί Ισπανοεβραίοι κατέληξαν στη Νότια Αφρική, ειδικά στο Μαρόκο).
Τελικά οι λέξεις αυτές κάτι σημαίνουν, αν και είναι δύσκολο να βγάλεις κανένα συγκεκριμένο νοήμα!
Εύα
Μπράβο στον Αγη για την πληροφόρησή του.Ακόμα να προσθέσουμε,την χαρακτηριστική κίνηση του Σολωμόν όταν μπαίνει στην σκηνή,όπου μιμείται την χαρακτηριστική κίνηση όπου κάνουν οι ραβίνοι μπροστά στο τείχος των δακρύων, όταν προσεύχονται.
Μεσα απο το θεατρο σκιων μπορουν να αντληθουν πολλα λαογραφικα στοιχεια καθε φιγουρα μας παρουσιαζει τα κυρια χαρακτηριστικα μιας κοινωνικης μεριδας…εκεινης που αντιπροσωπευει.
Σχετικα με το τραγουδι του Εβραιου ημουν σιγουρος οτι προκειται για προσπαθεια μιμησης της διαλεκτου με κωμικο τροπο,διαβαζοντας τα παραπανω και με λιγη φαντασια ισως και να εχει νοημα.Πιθανοτατα εχει καποια βαση…δε μπορει να ειναι ολο φανταστικο.Μπορουμε να βρουμε το σκοπο αυτο;…Το παιδικο τραγουδακι με τα κανονικα του λογια;
Ο Εβραιος ήταν χαρακτηριστικη φιγουρα. Με ωραια ρουχα, με εκεινα τα ακαταλαβιστικα λογια, παρουσιαζε οπως και οι αλλοι τυποι τα υποτιθεμενα χαρακτηριστικα της φυλης του: τσιγκουνης, με απλωμενο το χερι να ζηταει τις εισπραξεις του.
Αν δν κανω λαθος, ηταν ο σπιτονοικοκυρης του Καραγκιοζη, του ζητουσε τα νοικια που του χρωστουσε και εκεινος του ελεγε οτι θα του τα δωσει το Σαββατο!!! Μέρα αργιας για τους Εβραιους!!!
Προκαλουσε το γελιο σαν φιγουρα και λογω του υπερβολικου κουνηματος του κορμιου του.
Ανεφερε στα λογια του τη Θεσσαλονικη, αν θυμαμαι καλα και αν ναι γιατι αραγε αυτη συγκεκριμενα?
Σιγουρα αρκετα λαογραφικα και ιστορικα στοιχεια συγκεντρωνει ο Καραγκιοζης με τους ηρωες του!!!
Είναι πασίγνωστο ότι η Θεσσαλονίκη είχε (μέχρι τον 2ο παγκόσμιο πόλεμο) τη μεγαλύτερη και πλουσιότερη εβραϊκή κοινότητα από όλες τις ελληνικές πόλεις.
Για όσους βρίσκονται κοντά στη Θεσσαλονίκη, υπάρχει στο αρχαιολογικό μουσείο μια έκθεση για τους Εβραίους της Θεσσαλονίκης, που εγκαινιάστηκε πρόσφατα:
Συνιστώ θερμά και το Εβραϊκό Μουσείο της Θεσσαλονίκης:
http://www.jmth.gr/indexGR.htm
Εύα
Επίσης, οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης ήταν άλλοι από τους Εβραίους της Νότιας Ελλάδας: οι Σαλονικιοί ήρθαν από την Ισπανία από όπου τους είχε διώξει ο βασιλιάς Φερδινάνδος, γι’ αυτό και μίλαγαν λαντίνο, ενώ οι Νότιοι προέρχονται από άλλους κλάδους της διασποράς (δε γνωρίζω περισσότερα) και μιλούσαν και μιλάνε ελληνικά.
Περικλή, οι Εβραίοι αυτοί λέγονται Ρωμανιώτες και εγκαταστάθηκαν στον ελλαδικό χώρο πολύ νωρίτερα από τους Σεφαρδίτες. Αν κάνεις ένα Google Search θα βρεις πολλές πληροφορίες. Εγώ δε θα παραθέσω παρά μόνο δύο ιστοσελίδες, για να μη σας κουράσω πάλι με ατέλειωτες παραπομπές! Η πρώτη περιέχει μια εκτεταμένη μελέτη για τους Εβραίους των Σερρών, που δείχνει πως ακόμα οι μικρότερες πόλεις της Ελλάδας είχαν αρχαιότατες και ανθηρές εβραϊκές κοινότητες:
http://www.serrelib.gr/evreoi.htm
Η άλλη είναι μια μαρτυρία από μια γυναίκα από τα Γιάννενα:
http://www1.yadvashem.org/yv/en/education/interviews/batis.asp
Εδώ μερικά πρόσφατα βίντεο κλιπ από την συναγωγή των Ιοαννίνων. Το πρώτο είναι παρμένο από τη λειτουργία του Yom Kippur (Ημέρα της επανόρθωσης) και όπως ακούτε εκτελείται ένα μέρος της λειτουργίας στα ελληνικά:
Εύα
Τα λαντίνο είναι μία από τις άπειρες γλώσσες στις οποίες κυκλοφορεί η Βικιπαίδεια. Εκεί μπορούμε να δούμε δείγματα γραπτού λόγου σε λαντίνο, και ομολογώ ότι μοιάζουν σαν ελαφρώς ιδιωματικά ισπανικά και επιπλέον με λίγες διαφοροποιήσεις στην ορθογραφία -δηλαδή όχι κάτι τόσο διαφορετικό. Από την άλλη, διάφορες λαντίνο φράσεις που έχω πετύχει σε μυθιστορήματα για την παλιά Θεσσαλονίκη έχουν πολύ πιο έντονη απόκλιση.
Ασφαλώς θα έχουν ρίζες σε προγενέστερη μορφή των ισπανικών, όπως και οι ελληνικές διάλεκτοι. Αλλά δεν υπάρχουν γλώσσες, ούτε διάλεκτοι, που να είναι αρχαιότερες ή αρχαιοπρεπέστερες από άλλες. Όλες οι γλώσσες ανάγονται στον Αδάμ. Τα δικά μας ελληνικά στηρίζπνται στα αρχαία ακριβώς όσο και τα ποντιακά, τα κυπριακά ή τα τσακώνικα. Κάθε νεότερη γλωσσική μορφή κρατάει κάποια στοιχεία από την παλιότερη, κάποια άλλα τα αλλάζει, κάποια τα καταργεί και κάποια άλλα τα προσθέτει από δανεισμό ή καινοτομία. Η διαφορά από διάλεκτο σε διάλεκτο έγκειται στο ποια είναι αυτά. (Π.χ. είναι μεγάλη παρανόηση να λέμε ότι τα κυπριακά είναι πιο “αρχαία” από τα κοινά νεοελληνικά γιατί οι Κύπριοι λένε “γράφουσιν” όπως οι αρχαίοι, γιατί παραγνωρίζουμε το ότι όλοι, Κύπριοι και μη, λέμε γράφω, γράφεις, γράφετε όπως οι αρχαίοι και απλώς σε ένα από τα πρόσωπα του ρήματος έγινε διαφορετική επιλογή.)