Μικρασιάτικο και η συνέχεια - κουράστηκε το πρώτο;

Θέσεις & αντιθέσεις
1

”Δεν μπορούμε επομένως να πούμε με τίποτα πως το Σμυρναίικο είχε κλείσει τον κύκλο του τη στιγμή της εμφάνισης του Μάρκου. Μπορούμε όμως να διακρίνουμε «σημεία κόπωσης» του πρώτου”. (έγραψε ο Νίκος Πολίτης)

Επειδή σέβομαι αυτό που επισήμανε περί μακρουλών κειμένων, θα σπάσω το παρακάτω σε 2-3 ενότητες (συνέχειες) ώστε να κουράσω λιγότερο.

Ενότητα 1.

 Μη ξέροντας ουσιαστικά αν ο Νίκος εννοούσε «[u]κόπωση του Σμυρνέικου[/u]” (των συντελεστών του δηλαδή), ή κόπωση των ακροατών και του τότε αγοραστικού κοινού [u]από το Σμυρνέικο,[/u] που είναι δυό [u]και[/u] αλληλένδετα αλλά [u]και[/u] διαφορετικά θέματα, εστιάζω στη λέξη ”κόπωση” που τη βρίσκω, αυτή καθαυτή και πέρα απ΄το ότι τη χρησιμοποίησε ο Νίκος, λέξη διφορούμενη και επικίνδυνα πολυπρόσωπη.

Αν το κάνω, το κάνω γιά να βάλω ένα λιθαράκι μήπως και μας ξανασυμβούν ίδια ή παραπλήσια πράγματα, και όχι γιά λόγους παρελθοντολογίας.

Θεωρώ πως η λέξη ”κόπωση” μπορεί να χρησιμοποιηθεί κατά το δοκούν και γιά πολλά επίκαιρα πράγματα που δε μοιάζουν να είναι συναφή όπως,

κόπωση της δημοτικής μουσικής,
ψυχολογική κόπωση από τη σκλαβιά της ζωής της υπαίθρου,
κόπωση από τις πράξεις τρομοκρατίας,
κόπωση από τις αντιφάσεις του καπιταλισμού
και πάει λέγοντας. Μεγάλα θέματα που δεν είναι αυτού του χώρου.

Λογικά, γιά το θέμα μας «κόπωση του Σμυρνέικου” θα μπορούσε, όπως εγώ την ερμηνεύω, να σημαίνει:

1 γήρανση των βασικότερων δημιουργών του,
2 ”κόλλημα” σε συγκεκριμένες μουσικές φόρμες και έλλειψη νέων ιδεών,
3 συνειδητοποίηση της ανάγκης γιά ”αφομοίωση”,
4 πτώση της πώλησης δίσκων και τάσεις εγκατάλειψης από το μικρασιάτικο
αγοραστικό κοινό,
5 κούραση από τον γύρω ”πόλεμο”,
6 πίεση από τις εταιρίες γιά ανανέωση

Απ΄όσο γνωρίζω, το 1, 4, 5, ακόμα και το 6, δεν υφίσταντο. Αν το 6 δεν ίσχυε, αυτό ενισχύει ότι δεν ίσχυε ούτε το 4.

Το 1 δεν ίσχυε, το 2 είναι θέμα προσωπικής άποψης και ερμηνείας, όσο γιά το 3, σίγουρα υπήρχαν τέτοιες τάσεις ανάμεσα στις/στους νέες/ους, αλλά δε ξέρουμε σε ποιά έκταση.

Ας κλείσω την πρώτη ενότητα με μιά διευκρίνιση.
Η επιμονή μου με τη μικρασιάτικη μουσική είναι, πέρα απ΄οτιήποτε άλλο, και μιά αντίστασή μου σ΄αυτό που συμβαίνει καθημερινά στην Ελλάδα και την υπόλοιπη Ευρώπη. Εννοώ την αναγκαστική αφομοίωση (με την αρνητική έννοια) των μειονοτήτων στις αρχές και δοξασίες του βασικού κορμού του ντόπιου πληθυσμού, κάτι που θα ενταθεί τα επόμενα χρόνια με τα κύματα των προσφύγων που θα προκύψουν εξαιτίας περιβαλλοντικών αιτιών…

(συνεχίζεται)

2

Ενότητα 2


Ναι, πιστεύω κι εγώ ότι τα τραγούδια των Μικρασιατών, στη δεκαετία που δέσποσαν, μοιάζουν (όταν τ΄ακούμε σήμερα) ν΄»ανακυκλώνονται», όχι τόσο πολύ μουσικά όσο στη θεματολογία τους, αν και αυτό είναι πολύ σχετικό.

Όχι, δε πιστεύω ότι ένα είδος μουσικής και οι άνθρωποι που το απαρτίζουν μπορούν να πάθουν «κόπωση» εφόσον υπάρχει ανταγωνισμός, η μουσική τους δε σνομπάρεται ή δε πέφτει θύμα «ιστορικών αναγκαιοτήτων» (παίζω με τον όρο, δεν είμαι ειρωνικός).

Κόπωση μπορούν να πάθουν οι ακροατές, οι εραστές κάποιου είδους μουσικής, όταν οι ιστορικές εξελίξεις τους βάζουν μπροστά σε διλήμματα.
Ένα παράδειγμα:

υπάρχει μιά σκηνή στην ταινία «Το ξύλο βγήκε απ΄τον Παράδεισο» 
όπου η ατμόσφαιρα που εκπέμπει δείχνει, γιά μένα, την απάρνηση
του παρελθόντος και το πήδημα σ΄ένα «άρμα», ουτοπικό μεν, γοητευ-
τικό δε. Είναι η τελευταία σκηνή όπου ο Δ. Παπαμιχαήλ, ο φτωχός
πλην τίμιος καθηγητάκος, ενδίδει και επιβιβάζεται στην αμερικάνικη
κούρσα του μπαμπά βιομήχανου της μαθήτριάς του Αλίκης Βουγιουκλά-  
κη και φεύγουν, όπου αυτοί, υποτίθεται πως, παντρεύτηκαν και ζήσαν
καλά, εμείς δε εκτονωθήκαμε, αλλά δε λύσαμε το πρόβλημά μας...

Είναι οι στιγμές που η Ελλάδα ξαναχτίζεται, πιστεύει (βλ. έχει ανάγκη να
πιστεύει), απαρνείται, ξεπουλιούνται οι παλιές αναμνήσεις, και τα παλιά
ξύλινα έπιπλα που θυμίζουν, αντικαθίστανται με μελαγχολικά καφετιούς
και πένθιμους καπλαμάδες…
Εκείνη την εποχή θά΄ταν δύσκολο να πείθει κανείς γιά ατμόσφαιρες ρεμπέ-
τικες που παρέπεμπαν σε παλιότερες, μίζερες καταστάσεις.

              Ροκ εντ ρολ, χορός, ξεφάντωμα, τρελή παλαβωμάρα,          
              ροκ εντ ρολ, το έχει ρίξει ο ντουνιάς στη σαχλαμάρα.
              Ροκ εντ ρολ, σαν πας γιά ν΄ακούσεις μιά πενιά από μπουζούκι,
              ροκ εντ ρολ, κι αυτός σου παίζει ροκ εντ ρολ και μπουκι μπούκι (...)

τραγουδούσε ο Στράτος Παγιουμτζής…

Σ΄αυτές τις περιπτώσεις έχουμε ένα τεχνηέντως κατασκευασμένο δίλημμα, όπου το μέσο άτομο υποκύπτει. Αντίθετα, σήμερα φαίνεται πως έχουμε ξεπεράσει τέτοια «μικροπροβλήματα». Μπορείς κάλλιστα να καταφτάσεις με το τετράτροχο τζιπ σε μιά ταβέρνα και να ξελαρυγγίζεσαι τραγουδώντας,
«βρέχει στη φτωχογειτονιά, βρέχει και στην καρδιά μου»…

3

(για την ενότητα 1): Καταρχήν, Μπράβο! (1 λέξη).

Στη συνέχεια, ο σχολιασμός μου στο (329 λέξεων) κείμενο:
Τα βαρέθηκαν αρκετοί. (3 λέξεις).

Σύνολο: 4 λέξεις. Πέρα από την πλάκα:

Αν και η κόπωση των συντελεστών και των ακροατών είναι θεωρητικά αλληλένδετες, εγώ περισσότερο σκέφτηκα την κόπωση των ακροατών που εκφράστηκε εντυπωσιακά, τόσο με την τεράστια επιτυχία του δίσκου του Χαλικιά (χτύπησε αλάρμ στις εταιρίες και βάλανε νέφτι να ψάχνουν για το Μάρκο) όσο και με του ίδιου του Μάρκου την τεράστια επιτυχία.

Το Σμυρναίικο συνέχισε όμως, και μετά την εμφάνιση του Μάρκου και των άλλων, την εντυπωσιακή (και αυτό) παραγωγή δίσκων και τις πωλήσεις. Βέβαια, σταδιακά οι πωλήσεις των «Πειραιωτών» αυξάνονταν και των «σαντουρόβιολων» μειώνονταν. Αυτό ανάγκασε τους Μικρασιάτες δημιουργούς να προσαρμοστούν, σίγουρα και υπό την πίεση των εταιριών, σαφώς εκπεφρασμένη ή υπονοούμενη, υιοθετώντας όλο και πιο πολύ τη μπουζουκίστικη ενορχήστρωση. «Γήρανση» όμως των μικρασιατών, δεν νομίζω να υπήρξε, μέχρι την Κατοχή, αντίθετα η επιτυχής προσαρμογή τους δείχνει δυναμισμό. Όσο για τη «δημοτική» μουσική παραγωγή, και αυτή συνέχισε απτόητη, πράγμα που αποδυναμώνει την άποψη περί κόπωσης από τη σκλαβιά της υπαίθρου (η αστυφιλία γιγαντώθηκε μετά τον εμφύλιο, για μία σειρά από λόγους).

Δύσκολα θα πιστέψω πως η πτώση των σαντουρόβιολων οφείλεται σε «αφομοίωση» των προσφύγων. Τόσο γρήγορα και ξαφνικά δεν υλοποιούνται οι αφομοιώσεις, μόλις δέκα χρόνια είχαν περάσει από την εγκατάστασή τους και μάλιστα, σε «γκέτο» που τους συσπείρωναν. Πολύ απλά, τους άρεσε ο Μάρκος και αποδέχτηκαν τον «ήχο» του.

Τώρα, η αφομοίωση των σημερινών μειονοτήτων είναι πρόβλημα που και αυτό εκφεύγει της συγκεκριμένης θεματικής μας. Ένα μόνο να πώ: πριν κάποιες δεκαετίες σχολιάζαμε με τον Μάρκο Δραγούμη την εμμονή της Μέλπως Μερλιέ να δίνει προτεραιότητα στην ηχογράφηση, στο Μουσικό Λαογραφικό Αρχείο, υλικού από τις «χαμένες πατρίδες», με το φόβο ότι αυτά θα χαθούν γρηγορότερα, λόγω ακριβώς τάσεων αφομοίωσης. Το αντίθετο συνέβη, όπως κατέδειξε η πραγματικότητα.

Σύνολο: 252 λέξεις. Μείον 329: διαφορά 77 μόνο λέξεων. Κώστα, οφείλω να ομολογήσω ότι έχεις κάνει μεγάλες προόδους.

4

Η τρίτη και τελευταία ενότητα παραλείπεται ως αχρείαστη.
Μιλάμε γιά διαφορετικά πράγματα…

5

Νίκο, σχολιάζοντας το παραπάνω κείμενό σου θα ήθελα να σταθώ σε ορισμένα σημεία.
Οι πωλήσεις των “σμυρναίικων” μειώθηκαν επειδή οι εταιρίες κατέκλυσαν την αγορά με “πειραιώτικα”;
Είδαν δηλαδή μεγαλύτερη εμπορική αξία σ’ αυτά και διοχέτευσαν στην αγορά δίσκων της εποχής πληθώρα τετοιων τραγουδιών;
Γιατί το έκαναν; Επειδή το κλίμα είχε στραφεί κατά των αμανέδων, τω μακρόσυρτων “ααχ” της ανατολής; Λόγω της προσπάθειας να γκετοποιήσουν και την μουσική των προσφύγων;
Γιατί όπως αναφέρεις κι εσύ σίγουρα έπαιξαν σημαντικό ρόλο σ’ όλα τα παραπάνω οι εταιρίες δίσκων όμως ποιοι πιστεύεις πως ήταν οι λόγοι;
Απλά γιατί άρεσαν περισσότερο τα τραγούδια του Μάρκου;
Και τελειώνοντας θα ήθελα να αναφέρω πως ήταν χρησιμη κατα την γνώμη μου αυτή η “εμμονή” της Μερλιέ. Είχα αγοράσει παλαιότερα ένα διπλό δίσκο στην Πόλη με ηχογραφήσεις τραγουδιών του Πόντου (Μερλιέ) από τους πρώτους πρόσφυγες που είχαν έρθει στην Ελλάδα. Αν συγκρίνουμε τις τότε εκτελέσεις με τις σημερινές υπάρχουν αρκετές διαφορές ως προς το ύφος και αποτελούν ντοκουμέντο για τον τρόπο εκτέλεσης των τραγουδιών τότε.

6

Δημήτρη, μιλώντας για μείωση ή αύξηση πωλήσεων, αναφερόμουνα σε ποσοστιαία, όχι σε απόλυτα νούμερα. Είναι φυσικό, μία κατηγορία ηχογραφήσεων με αυξανόμενες πωλήσεις να «κλέβει» συγκριτικά ποσοστά από τις υπόλοιπες, αλλά η αναφορά μου αυτή δεν έχει καμμία σχέση με θέματα εμπορικής ή καλλιτεχνικής αξίας του ενός ή του άλλου είδους.

Όμως, και η έκφραση «οι εταιρίες κατέκλυσαν την αγορά» είναι κάπως παραπλανητική αφού, αν σε καταλαβαίνω σωστά, είναι αρνητικά φορτισμένη. Δεν νομίζω οι εταιρίες να έπαιξαν σημαντικό ρόλο (όπως, δηλαδή γίνεται σήμερα) στη δημιουργία «κλίματος». Απλά οι υπεύθυνοι των εταιριών είχαν μία πολύ καλά ανεπτυγμένη «όσφρηση» μαντεύοντας τι θα πουλήσει και προσφέροντάς το. Δεν ενδιαφέρθηκαν στο παραμικρό να στρέψουν τη ζήτηση μακρυά από τους αμανέδες ή, ακόμα περισσότερο, να γκετοποιοήσουν τους πρόσφυγες. Για αυτό φρόντισαν με επιτυχία άλλοι παράγοντες. Βέβαια, όταν επί λογοκρισίας ήξεραν ότι αμανέδες δεν θα επιτραπούν, δεν έκαναν φυσικά τον κόπο να δοκιμάσουν. Να είσαι σίγουρος όμως πως, αν επιτρεπόταν, θα συνέχιζαν την παραγωγή και αμανέδων.

Για τις ηχογραφήσεις του Μουσικού Λαογραφικού Αρχείου, δεν ήθελα βέβαια να πώ πως καλύτερα θα ήταν να μην είχαμε τις (πράγματι πολύτιμες) ηχογραφήσεις των προσφύγων του Πόντου. Ήθελα να επισημάνω ότι αυτό που λογικά ανεμένετο, η «αφομοίωση» των προσφύγων με επακόλουθο να χαθεί και η μουσική τους, ευτυχώς δεν συνέβη. Ενώ δυστυχώς συνέβη σε αρκετά μεγάλο βαθμό η μεταλλαγή που όλοι ξέρουμε, στα τραγούδια π.χ. Ρούμελης και Μωριά, με τον «ήχο της Ομόνοιας» και άλλα παρεμφερή

7

Ευχαριστώ για τις απαντήσεις Νίκο.
Για παράγοντες της δισκογραφίες συνάντησα γνώμες εγκωμιαστικές για άτομα όπως ο Μάτσας, ο Φαλτάις, ο Μισαηλίδης κ.ά. αλλά και αφοριστικές για άλλους, όπως ο Λαμπρόπουλος ή ο Σαββίδης (ο “μπουζουκομάχος”).
Για τις εταιρίες (απρόσωπα) όμως γενικά δεν διεπίστωσα και πολλές θετικές γνώμες.

8

Πάντως για γτην ιστορία ο “μπουζουκομάχος” Αιμίλιος Σαββίδης έχει γράψει τους στίχους στο υπέροχο
ζεϊμπέκικο του Απόστολου Καλδάρα “Είπα να σβήσω τα παλιά”.

9

[QUOTE=Νίκος Πολίτης;176669]…Αν και η κόπωση των συντελεστών και των ακροατών είναι θεωρητικά αλληλένδετες, εγώ περισσότερο σκέφτηκα την κόπωση των ακροατών που εκφράστηκε εντυπωσιακά, τόσο με την τεράστια επιτυχία του δίσκου του Χαλικιά (χτύπησε αλάρμ στις εταιρίες και βάλανε νέφτι να ψάχνουν για το Μάρκο) όσο και με του ίδιου του Μάρκου την τεράστια επιτυχία.
Το Σμυρναίικο συνέχισε όμως, και μετά την εμφάνιση του Μάρκου και των άλλων, την εντυπωσιακή (και αυτό) παραγωγή δίσκων και τις πωλήσεις. Βέβαια, σταδιακά οι πωλήσεις των «Πειραιωτών» αυξάνονταν και των «σαντουρόβιολων» μειώνονταν. Αυτό ανάγκασε τους Μικρασιάτες δημιουργούς να προσαρμοστούν, σίγουρα και υπό την πίεση των εταιριών, σαφώς εκπεφρασμένη ή υπονοούμενη, υιοθετώντας όλο και πιο πολύ τη μπουζουκίστικη ενορχήστρωση. «Γήρανση» όμως των μικρασιατών, δεν νομίζω να υπήρξε, μέχρι την Κατοχή, αντίθετα η επιτυχής προσαρμογή τους δείχνει δυναμισμό…
…Δύσκολα θα πιστέψω πως η πτώση των σαντουρόβιολων οφείλεται σε «αφομοίωση» των προσφύγων. Τόσο γρήγορα και ξαφνικά δεν υλοποιούνται οι αφομοιώσεις, μόλις δέκα χρόνια είχαν περάσει από την εγκατάστασή τους και μάλιστα, σε «γκέτο» που τους συσπείρωναν. Πολύ απλά, τους άρεσε ο Μάρκος και αποδέχτηκαν τον «ήχο» του.

κ. Πολίτη, ίσως να κάνω λάθος (θα ήθελα την άποψή σας…) πίστευα πάντα ότι η κάμψη της Σμυρνέικης παραδοσιακής Σχολής οφείλονταν στους παρακάτω λόγους:

  1. Μετά την πρώτη άνθηση με τη νοσταλγία της πρώτης γενιάς και τη νέα θεματολογία (προσφυγιά, νέες γειτονιές, εργατικοί αγώνες, πόλεμος…), της διεύθυνσης δισκογραφικών εταιρειών από Μικρασιάτες (βλ. Τούντας) και άρα καταγραφή και προώθηση της αγαπημένης τους μουσικής, αρχίζει μια υποχώρηση (αφού μπολιάστηκε η ντόπια μουσική σκηνή) και λόγω του θανάτου πολλών μουσικών της πρώτης γενιάς , της γενικότερης αντιμετώπισης των προσφύγων (τουρκόσποροι) και της απαγόρευσης, ουσιαστικά, κάθε ανατολίτικου (βυζαντινού…)στοιχείου ως “τούρκικου” ακόμα κι απ την ίδια την πολιτεία (λογοκρισία-αυτολογοκρισία).
  2. Η δεύτερη γενιά προσφύγων, για όλους τους παραπάνω λόγους (ιδιαίτερα στα αστικά κέντρα…), παρουσιάζει μια τάση αφομοίωσης μεγαλύτερη απ΄ότι η πρώτη (όπως σε όλους τους μετανάστες, πιστεύω…)
    Εάν προσθέσουμε στα παραπάνω και την υποχώρηση των παραδοσιακών οργάνων λόγω γήρανσης των δεξιοτεχνών και την ανάδειξη νέων σημαντικών μουσικών του μπουζουκιού, ήταν αναμενόμενη η άνοδος της συγκεκριμένης μουσικής (μέχρι την υποχώρηση στη συνέχεια και αυτής…)
10

Πέλη, και εγώ δεν λέω κάτι πολύ διαφορετικό. Καταλυτικά ήταν πάντως το πυροτέχνημα του Χαλικιά, η εμφάνιση του Μάρκου και των «Πειραιωτών» και τελικά και των νεότερων, των μετέπειτα νέων μεγαθηρίων. Επεβλήθη και η λογοκρισία, επί Κατοχής πέθαναν σειρά ολόκληρη πρωτεργατών της πρώτης γενιάς και οι υπόλοιποι αποσύρθηκαν απογοητευμένοι. Έ, ήρθε κι έδεσε, το πράγμα. Η εξέλιξη ήταν νομοτελειακή, ακόμα και ο Μάρκος δεν γλύτωσε, μόνο που αξιώθηκε να δεί μια δεύτερη καριέρα χάρη στον Τσιτσάνη, έχοντας προηγουμένως νοιώσει τον εξευτελισμό της «σφουγγάρας».

11

Δεν το γνώριζα αυτό Βασίλη (billk) για τον Αιμίλιο Σαββίδη (μπουζουκομάχο τον αποκαλεί ο Γιάννης Παπαϊωάννου)!
Μπα! Λες να έπαθε καμιά μετάλλαξη σαν την Σπανούδη που, όταν άκουσε από κοντά τις πενιές του Τσιτσάνη, έγραψε διθύραμβους στα ΝΕΑ;