Διαφορές στο τέμπο μεταξύ αρχής και τέλους πολλών (κυρίως προπολεμικών) ηχογραφήσεων

Μουσική Θεωρία
1

Ανοίγω αυτή τη συζήτηση για να δούμε τις απόψεις που επικρατούν μεταξύ μας, στο θέμα που εισάγει η επικεφαλίδα. Για πολλούς, ίσως δεν θα χρειαζόταν να εξηγήσω τίποτα παραπάνω, το θέμα είναι γνωστό, άρα περιμένουμε τις απόψεις. Για τους άλλους, ας εξηγήσω δυό πραγματάκια παραπάνω:

Το καλύτερο είναι να αρχίσουμε με ένα παράδειγμα. Εδώ είναι η πρώτη εκτέλεση του (πασίγνωστου) κομματιού “Πέντε μάγκες” του Γιοβάν Τσαούς, με τον Αντώνη Καλυβόπουλο, αποδεδειγμένα αποδεκτό από τον συνθέτη ως κατάλληλο ερμηνευτή των κομματιών του και τον ίδιο τον Γιοβάν Τσαούς στο μπουζούκι, αποδεδειγμένα και πάλι. Τα λέω αυτά για να αποκλείσουμε κάποιες περιπτώσεις, απαντώντας στα ερωτήματα που θα τεθούν.

Πηγαίνετε και πάλι στο “εδώ” (το πιό πάνω) και πατήστε το χεράκι. Συγκεντρωθείτε στο τέμπο για όσο χρόνο νομίζετε ότι χρειάζεται, προκειμένου να το “απομνημονεύσετε” και πατήστε “pause”. Το θυμάστε καλά το πόσο γρήγορα πήγαινε το κομμάτι; Τώρα, πηγαίνετε σε ένα σημείο λίγο πριν από το τέλος του κομματιού και κάντε τη σύγκριση των δύο “ταχυτήτων”. Και το ερώτημα:

Σε ποιό τέμπο νομίζετε ότι ταιριάζει περισσότερο να παιχτεί το κομμάτι, αν θέλουμε να το αποδόσουμε σεβόμενοι την ιστορία του και τους συντελεστές που συνέβαλαν στη δημιουργία του: Το (σχετικά αργό) τέμπο της αρχής, ή το πιό γρήγορο της περιοχής από (περίπου!) 00:50, που κρατιέται σχεδόν σταθερό μέχρι το τέλος; Ένα. Και, δύο: Για ποιό λόγο οι συνθέτες / ερμηνευτές του κομματιού αυτού, αλλά και των πάρα πολλών ακόμα όπου εμφανίζεται αυτό το φαινόμενο, καθώς και οι υπεύθυνοι στις δισκογραφικές εταιρείες, έκαναν αποδεκτές τις ηχογραφήσεις αυτές, χωρίς να δείχνει να υπάρχει πρόβλημα; τους πείραξε, ή δεν τους πείραξε αυτή η διαφορά;

Και για να μην “περιοριστούμε” σε ένα παράδειγμα, παραθέτω ακόμα δύο περιπτώσεις που έχω επιλέξει: Μπάτης και Μάρκος. Βέβαια, οι περιπτώσεις είναι πάρα πολλές και το ξέρουμε όλοι μας αυτό (μην αρχίσετε, τώρα, να φέρνετε και άλλα κομμάτια “εις επίρρωσιν”, εκτός αν υπάρχει συγκεκριμένος λόγος).

Φυσικά, ενδιαφέρον για τη συζήτησή μας θα είχε όχι μια σκέτη απάντηση, αλλά η δικαιολόγησή της. Και κάτι ακόμα, που θα είχε ενδιαφέρον να συζητηθεί και αυτό: Τα παραδείγματα που εγώ έφερα, είναι από την “Πειραιώτικη” σχολή, με βεβαίως μουσικά απαίδευτους δημιουργούς. Όμως, δυσκολεύομαι αυτή τη στιγμή να βρώ ανάλογο (και κάπως χτυπητό) παράδειγμα από τη Σμυρναίικη σχολή της Αθήνας, ας πούμε με κάποιον από τα μεγαθήρια Τούντα, Δραγάτση, Σαλονικιό κλπ. κλπ. Λέτε να σημαίνει κάτι αυτό; Πάντως, ψάχνοντας πρόχειρα στο sealabs στις ηχογραφήσεις των ετών 1905 – 1909 δεν βρήκα κάτι. Όλα τα τέμπι, άψογα!

2

Ξέρω πολλούς μουσικούς που στην διάρκεια του κομματιού ανεβάζουν τέμπο. Κι εγώ το κάνω, κι όταν υπάρχουν 7 μπουζούκια μαζί, εκεί να δεις.
Βέβαια εκείνοι οι μουσικοί δεν ήταν ερασιτέχνες. Και μπορεί να έπαιζαν και 15 ώρες την ημέρα. Αλλά ανθρώπινα είναι θαρρώ αυτά, επίτηδες δεν το έκαναν, ξέφευγε και έμενε. Αν το έκαναν επίτηδες, όπως τώρα στις ημέρες μας που κλείνουμε τρέχοντας ορισμένα τραγούδια,δεν ξέρω…
Οι μαέστροι και οι εταιρίες, γιατί δεν τα έκοβαν; Καλό ερώτημα. Μήπως δεν έδιναν μεγάλη σημασία (ο Μπάτης γράφει τώρα και τι έγινε…) ;
Απ την άλλη νομίζω οτι αν έφευγε ο Σαλονικιός απ το τέμπο θα είχαμε πρόβλημα. Χαριτολογώντας, γιατί είχανε αλλιώς σπουδάσει την μουσική εκείνοι κι αλλιώς ο Μπάτης ή Βαμβακάρης. Όλοι στον ρυθμό άψογοι, στο τέμπο και στην συνύπαρξη όμως…

3

Φυσικά δεν αποκλείω την περίπτωση οι μουσικοί να επιταχύνουν με την ώρα, ελαφρώς ή περισσότερο, όπως και το ενδεχόμενο, μετά π.χ. το πρώτο κουπλέ ο υπεύθυνος ηχογράφησης να έπρεπε να αξιολογήσει την ταχύτητα σε σχέση με το υπολειπόμενο κερί, οπότε να έπαιζε νόημα για επιτάχυνση.

Θα γράψω όμως και κάτι χωρίς να το σκεφτώ ιδιαίτερα και μπορεί να φάω πολύ ξύλο, αλλά ας είναι: οι φυσικοί, μηχανολόγοι κτλ θα με διορθώσουν/κατσαδιάσουν.
Υπάρχει περίπτωση για αυτή την επιτάχυνση να ευθύνεται και το ίδιο το μέσο της ηχογράφησης;
Δηλαδή, επειδή τα γραμμόφωνα ηχογράφησης δεν ήταν υποθέτω εργαλεία απόλυτης ακρίβειας, μήπως συνέβαινε το εξής: η περίμετρος του αυλακιού, το οποίο χάρασε η βελόνα με την κίνησή της πάνω στο κερί, όσο πέρναγε η ώρα γινόταν και μικρότερη (προς το κέντρο του κεριού), άρα μήπως αυτό είχε ως αποτέλεσμα οι στροφές να είναι όλο και λιγότερο σταθερές και να αποτύπωνε εκ των πραγμάτων μια μικρή επιτάχυνση στις εκτυπώσεις από τη μήτρα ;

4

Νίκο, προφανώς και δεν έδιναν μεγάλη σημασία οι εταιρίες, αλλοιώς δεν θα μιλάγαμε εδώ, σήμερα, για το θέμα. Το “- Τι έγινε;!!!” θα το είπε (ή θα το σκέφτηκε) σίγουρα ο ίδιος ο Μπάτης, ο Μάρκος, ο Τσαούς, και βέβαια και ο μηχανικός ή ο μαέστρος της εταιρίας (που πάντα ήταν παρών). Αν τους πείραζε, θα “δασκάλευαν” τους “συνήθεις ύποπτους” να προσέξουν λιγάκι την επόμενη φορά. Και, θα πρόσεχαν (νομίζω…)!

Η εικόνα του μηχανικού που με το χρονόμετρο στο χέρι τρώει με τα μάτια τη βελόνα που χαράζει, έτοιμος να νεύσει “- άντε, τελειώνετε!” μου έχει έρθει αρκετές φορές στο νού, ακούγοντας κάποιες ηχογραφήσεις προς το τέλος τους. Είναι χαρακτηριστικό το πόσο γρήγορα επιταχύνεται το τέμπο. Δεν τα έχω όμως καταγράψει, ώστε να ψάξω και να τα λινκάρω τόσο απλά. Εδώ, ίσως η συλλογική εργασία κάνει το θαύμα της: εκατό ζευγάρια αυτιά, ακούν εκατό φορές γρηγορότερα από ένα! Μπάμπη, ως μηχανικός (που έχω κάνει και φυσική) θα σου θυμίσω (γιατί στο σχολείο σίγουρα το άκουσες, αλλά πόσο κάθησε…) ότι η ταχύτητα με την οποία “τρέχει” η βελόνα, ως εφαπτομένη σε ένα κύκλο, αυτόν του σπειροειδούς αυλακιού, είναι πάντα σταθερή ανεξάρτητα από την απόστασή της από το κέντρο, όσο η γωνιακή ταχύτητα του άξονα περιστροφής παραμένει σταθερή. Και τα μηχανήματα ήταν πολύ μεγαλύτερης ακριβείας από εκείνη που εμείς ίσως νομίζουμε για την εποχή.

5

Το εχω σκεφτεί καί εγώ πολλές φορές …καί εχω καταλήξει σε δύο συμπεράσματα.Θα προσπαθήσω να μεταφέρω τήν σκέψη μου…

Εγώ με τήν απειρία μου στό οργανο,οταν προσπαθώ να περάσω ενα κομμάτι,και εχω παίξει ηδη τα 2/3 του κομματιού, ξαφνικά φεύγει το χέρι πιό γρήγορα.Είναι ψυχολογικό θα ελεγα.Νοιώθω μέσα μου τόσο χαρούμενος πού εχει κάτσει επιτέλους μέχρι εκεί η ηχογράφηση ,καί αυτό γίνεται η αιτία να παίζω πιό γρήγορα.

Κάπως ετσι σκέφτομαι να αισθανόντουσαν καί εκείνοι στήν ηχογράφηση.Χαρούμενοι πού επιτέλους το κατάφεραν…
Οχι γιατί ήταν απειροι,( μήν γίνει καμιά παρεξήγηση ).Η πίεση πού είχαν μέσα τους…καί πού ξαφνικά γινόνταν ολο καί πιό μικρή οταν εφταναν πρός το τέλος.Η πίεση αν θα πετύχει η ηχογράφηση.

Επειδή δέν ήταν εύκολο εκείνη τήν εποχή,να δοκιμάζουν ξανά και ξανά γιά να γίνει τέλεια.Πόσα παραδείγματα εχουμε πού ακούς και κάνα στραβό,αλλά το εχουν αφήσει ετσι.Στά Μπλέ παραθυρά σου τού Μάρκου ενα παράδειγμα.Αλλά αλλο το κόστος καί αλλα τα μέσα πού διέθεταν εκείνη τήν εποχή.
Τώρα θα μού πείς γιατί δέν υπάρχει αυτή η αλλαγή τού τέμπου σε ολες τίς ηχογραφήσεις!!!
Η δεύτερη σκέψη λοιπόν είναι οτι,νταλγκαδιαζόντουσαν μόνοι τους απο το τραγούδι.Ετσι ώστε να τούς παρέσερνε ο ρυθμός και τα συναισθήματα…Φώναζε ο Στράτος…Πώ πώ πώ πώ πώ…να ζήσεις Ανέστο μου με το μπουζούκι σου…και δώστου μερακλώματα…
Κάπως ετσι…

6

Νίκο, αυτό το βρίσκουμε συνεχώς και στα προπολεμικά του Τσιτσάνη. Τώρα το γιατί συμβαίνει αυτό μόνο υποθέσεις μπορούμε να κάνουμε, όπως πχ ότι το κερί για τις μήτρες ήτανε για 3 λεπτά και κάτι ψιλά, κλασικό παράδειγμα το «για μια ξανθούλα » του Τσιτσάνη όπου το τραγούδι έχει τελειώσει ουσιαστικά στα 2,22 λεπτά, παρόλα αυτά μετά έχουμε επανάληψη του πρώτου κουπλε κλπ ώστε να βγει τελικά 3,02λεπτα και πολλά άλλα , ας μην γινόμαστε κουραστικοί.
Τώρα, για το τραγούδι του Γιοβαν Τσαους προσωπικά μου αρέσει η ρυθμική αγωγή που εμφανίζετε στο 0,20 λεπτό σταθερή όμως.

7

Νομίζω πως το πιο σωστό τέμπο για την απόδοση των τραγουδιών είναι ελαφρώς πιο γρήγορο από την εισαγωγή, αν όχι σο ίδιο τέμπο. Προσωπικά απολαμβάνω το σταθερό αργό τέμπο στα κομμάτια που παίζω, ίσως επειδή είμαι σχετικά αρχάρια, αλλά έτσι προλαβαίνω να τα απολαύσω και τεχνικά να αποδώσω τον ήχο που θέλω νότα - νότα.

8

Ισχύει αν η μιλάμε για κύλινδρο. Αν μιλάμε για δίσκο, η ταχύτητα της βελόνας ως προς το αυλάκι, μειώνεται, όσο η βελόνα πλησιάζει προς το κέντρο και η γωνιακή ταχύτητα παραμένει σταθερή. Αφού στον ίδιο χρόνο κάθε περιστροφής, διανύει μικρότερη περίμετρο κύκλου κάθε φορά.

Πράγμα βέβαια που δεν επηρεάζει το τέμπο της ηχογράφησης, αφού και κατά την αναπαραγωγή γίνεται το ίδιο

9

Κύριοι, από την στιγμή που κάποια τραγούδια έχουν θέμα στο ρυθμό τότε αποκλείουμε το τεχνικό θέμα.

Θα τοποθετηθώ όμως κάποια άλλη στιγμή που θα έχω καθαρή σκέψη.

10

Ναι, λάθος δικό μου, και ας έκανα και φυσική… Και βέβαια η γραμμική ταχύτητα μειώνεται όσο πλησιάζουμε προς το κέντρο: αν (θεωρητικά) φτάναμε στο κέντρο, η γραμμική ταχύτητα θα μηδενιζόταν. Αλλά η απάντηση βρίσκεται σε αυτό ακριβώς που λέει και ο Πέτρος: όσο απομακρυνόμαστε από την αρχική γραμμική ταχύτητα χαράζοντας όλο και μικρότερο αυλάκι, άλλο τόσο θα απομακρυνθούμε ακολουθώντας ακριβώς αυτό το αυλάκι, για να δικαιωθεί και ο Δημήτρης.

Κάτι μου λέει ότι ο Έντισον ήταν το ίδιο χαζός με μένα, επιλέγοντας κύλινδρο και όχι δίσκο, ενώ ο Berliner (υλοποίησε τη λύση του δίσκου) κατάλαβε…

11

Ένα δευτερόλεπτο μουσικής χαράζεται πιο αραιά (σε μεγαλύτερο μήκος αύλακας) κοντά στο κέντρο και πιο πυκνά κοντά στην περιφέρεια, αλλά κατά την αναπαραγωγή διαρκεί πάντα ένα δευτερόλεπτο.

Πέρα από αυτό, και να υπήρχε -πες- παραμόρφωση για κάποιον φυσικό λόγο, δε θα μπορούσε να αλλάξει το τέμπο και να μείνει ίδιος ο τόνος!

Άρα το λάθος το έκαναν οι μουσικοί. Το γιατί το έκαναν, μπορεί κανείς λίγο πολύ να το υποθέσει, αλλά δεν έχει και μεγάλη σημασία: αν δεν είναι ο χρονομέτρης με το μαντζαρόλι, θα είναι το άγχος του στούντιο, θα είναι κάτι άλλο. Το πιο ενδιαφέρον ερώτημα (το οποίο δεν μπορώ να απαντήσω) είναι το πώς αυτό έγινε αποδεκτό από τους παραγωγούς, ακόμη και σε μουσικούς που δεν το κάναν μία φορά αλλά αρκετές.

12

Στις περισσότερες φορές παρασύρονται και τρέχουν.Ο Τσιτσάνης σε παρα πολλά , ο Γενίτσαρης σχεδόν δεν προλαβαίνει να πεί τα λογια στο τελευταίο κουπλέ του εγώ μάγκας φαινόμουνα, ο Μάρκος οχι νομίζω ήταν πολύ συνεπείς στο ρυθμό όπως και ο Γιοβάν Τσαούς.Σε άλλες περιπτώσεις το κάνουν επίτηδες πχ στο να γιατί γυρνώ μεσ την αθήνα και στο πέντε μάγκες στο Περαία στην τελευταία εισαγωγή και σίγουρα δεν το κάνουν γιατί τους έκανε νόημα κάποιος μηχανικός.

13

νομίζω οφείλεται στο ότι (έστω και στο στούντιο) μερακλώνανε και παρασύρονταν σε πιο γρήγορο παίξιμο. ειδικά σε κομμάτια που χορεύονται, στο τέλος επιταχύνει η κομπανία έτσι κι αλλιώς.
νομίζω είναι φυσική τάση κάθε οργανοπαίχτη να τρέχει (εφ’όσον έχει την τεχνική επάρκεια) και όχι να επιβραδύνει. όσες φορές ξεφεύγουμε από τον μετρονόμο ή από τους συμπαίχτες, είναι επειδή βιαζόμαστε και όχι επειδή καθυστερούμε. έχετε παρατηρήσει πόσο εύκολο είναι να κάνουμε την κομπανία να επιταχύνει, απλά παίζοντας λίγο πιο γρήγορα ένα οποιοδήποτε όργανο, και αντίθετα πόσο δύσκολο είναι να μειώσουμε το ρυθμό με τον ίδιο τρόπο;
αν δε ισχύει η αρχική παρατήρηση ότι το φαινόμενο δεν συμβαίνει στους σπουδαγμένους και άκρως επαγγγελματίες μουσικούς (τούντας, σέμσης, κλπ), τότε νομίζω εξηγείται πιο ξεκάθαρα το φαινόμενο.