Μια δημοτική μελωδία που πέρασε στο ρεπερτόριο του ρεμπέτικου

Το διάβασα το αρθράκι και είναι πράγματι εκπληκτικές οι ομοιότητες. Ακόμα παραπάνω αν σκεφτεί κανείς, ειδικά για το κομμάτι του 1832, τις διαδρομές που έκανε η μελωδία από κάποιο σημείο του (μάλλον) ελληνόφωνου χώρου όπου την κατέγραψε πρόχειρα ο συνθέτης και περιηγητής, στο αρχείο του συνθέτη, στην ενσωμάτωση σε εκτενέστερο έργο και στην έκδοση της Βιέννης, που οδήγησε σε εκείνην του Λονδίνου. Σε συνδυασμό και με τα στοιχεία του Περικλή, επιβεβαιώνεται για μιά ακόμα φορά η άρρηκτη διασύνδεση δημοτικής παράδοσης και (επώνυμης ή μη) αστικής λαϊκής δημιουργίας.

Για τα περί ύπαρξης ή όχι παρακλαδιού στον πολιτικό στίχο του Μάρκου, θα συμφωνήσω βέβαια μαζί σου, Περικλή.

1 «Μου αρέσει»

Ιδού και οι άλλες παραλλαγές που ανέφερα. Δεν υπάρχει θασίτικο, γράψτε λάθος, Σαμοθρακίτικο είναι.

Εδώ η Σερφιώτικη εκδοχή με περίεργο τίτλο.
Για τη σιφνέικη θα επανέλθω.

Κατά την ταπεινή μου άποψη, για ακριβώς το ίδιο κομμάτι πρόκειται. Το ότι ηχογραφήθηκε στη Σμύρνη ή στην Πόλη σε ιδιαίτερα πρώϊμη (δισκογραφικά) εποχή, δεν χρίζει το κομμάτι “ρεμπέτικο”. Ρεμπέτικα τσάμικα, ούτως ή άλλως, δεν υπήρξαν*. Αλλά και οι τραγουδιστές της εποχής, “παντός καιρού” ήταν ακόμα, τραγουδούσαν οι πάντες τα πάντα. Ο Περικλής μιλάει για κάτι διαφορετικό, που βέβαια το έχουμε δει πάρα πολλές φορές, να υιοθετείται κάποια δημοτική μελωδία από “κλασικό ρεμπέτη” όπως τον Μάρκο. Εδώ, δεν έχουμε κάτι παρόμοιο αλλά απλά, μία ακόμα ηχογράφηση του ίδιου ακριβώς τσάμικου.

*(το πασίγνωστο με την επίκληση της άνωθεν Δυνάμεως, δεν χορεύεται βεβαίως με τίποτα. Μόνο διφωνίες / τετραφωνίες για καθιστή χορωδία δέχεται…)

1 «Μου αρέσει»

Το ξανασυζητήσαμε

Αυτό το τραγούδι, που δεν ήξερα ότι το έχει πει ο Βιδάλης και το είχα ακούσει μόνο από τον Καρναβά μια φορά σε σπίτι φίλων, μπορεί να μην έχει σχέση με τα ρεμπέτικα αλλά το έψαχνα για άλλους λόγους, προσωπικούς μου μεν αλλά συναφείς:
Έχει περάσει, γύρευε πώς, στην Όλυμπο (Κάρπαθος) ως επιτραπέζιο. Στην Όλυμπο, φυσικά, επίσης δεν έχουν τσάμικα, και μάλιστα δεν καταλαβαίνουν καν το ρυθμό. Έτσι το λένε μ’ ένα περίεργο ρυθμό που αλλάζει πολλά μέτρα. Το είχα ακούσει και υπέθετα ότι θα είναι προσαρμογή κάποιου “ξένου” τραγουδιού με ασυνήθιστο για τα νησιά ρυθμό, αλλά δεν είχε πάει ο νους μου στα τσάμικα. Φανταζόμουν ότι θα ήταν απτάλικο, μικρασιάτικο. Όταν άκουσα την ηχογρ. του Καρναβά, όχι στο πρώτο λεπτό αλλά όταν κατάφερα να κάνω την ταύτιση (δεν είναι πολύ προφανής), είχα μείνει κάγκελο.

λίγο αργά, αλλά έχω και μια ροδίτικη παραλλαγή σε μια κασέτα δε ξέρω και γω απο πότε. Θεωρώ ότι δεν είναι “καινούριος” ο σκοπός, με την έννοια ότι νομίζω ότι είναι παλαιότερο από το 1832. Αρχικά, το γυμνασμένο αυτί αναγνωρίζει δομές και σχήματα σε ένα μουσικό κομμάτι όπως το μάτι του ζωγράφου αναγνωρίζει μοτίβα και σχέδια σε ένα πασάλειμα. Έτσι στο σκοπό αυτό έχουμε κατά κύριο λόγο 3 γυρίσματα, και σε κάποιες περιπτώσεις και ένα τέταρτο-προέκταση του πρώτου. Είναι πολύ “καλοχτισμένος” κατά τη γνώμη μου, και θεωρώ ότι έχει εμφανή σημάδια τελετουργικού περιεχομένου παρά λαϊκού τραγουδιού. Και αν λάβουμε υπόψη μας ότι στα Δωδεκάνησα είναι από τους πιο γνωστούς σκοπούς, με τον ίδιο συγκεκριμένο ρόλο - να τραγουδιέται τη νύχτα- με κάποια στάνταρ δίστιχα ή και μαντινάδες στο ίδιο μοτίβο- αλλά και το ότι υπάρχει, προφανώς, και στα υπόλοιπα νησιά του Αιγαίου, μέχρι και το Πήλιο-και σίγουρα δεν υπήρχε μόνο εκεί(!)-δηλώνει παλαιότερο από ένα τραγούδι της εποχής της Απελευθέρωσης. Εξάλλου, επαναστατικά τραγούδια τραγουδιόνται σε όλη την Ηπειρωτική, Νησιωτική Ελλάδα αλλά και Μικρά Ασία, Πόντο. Βέβαια υπάρχει η περίπτωση να κάνουμε όλοι λάθος και ο σκοπός να έχει προέλευση τη Μπαρμπαριά και το Λίβανο κλπ κλπ…

Μερικές ακόμα εκδοχές του εν λόγω σκοπού συναντάμε με τον τίτλο “Εσύ που σέρνεις τον χορό” ή “Αυτός που σέρνει τον χορό”. Ενδεικτικά, μία παλιά με τον Νταλγκά και μία με τον Αηδονίδη πιο σύγχρονη (υπάρχουν κι άλλες πολλές).
Μετά έχουμε πλήθος εκδοχών με τον τίτλο “Θα πάρω βόλτα τα βουνά”, εδώ μία πιο παλιά από τον Κονιτόπουλο (που μάλλον ήταν και ο εμπνευστής της εν λόγω παραλλαγής, η οποία παίζεται σήμερα από διάφορους μουσικούς σε αυτή την μορφή).
Τέλος, υπάρχει και αυτή η εκτέλεση από την μπάντα του Βασίλη Νόνη (πρωτοψάλτης), όπου ο Καβακόπουλος μας πληροφορεί οτι πρόκειται για συρτό χορό Προποντίδος.

Στη Σιφνέικη παραλλαγή ο σκοπός λέγεται "Σμυρνέικος" και πάνω σε αυτόν λέγονται δίστιχα (είτε γνωστά είτε αυτοσχέδια). Λέγεται κατά ημιστίχια. Μετά το πρώτο ημιστίχιο λέγονται τα τσακίσματα "αμάν αμάν ωχ αμάν" και "αμάν αμάν αμάνι". Πριν ειπωθεί το τελευταίο ημιστίχιο επαναλαμβάνεται το δεύτερο, ίσως για να τονιστεί η ομοιοκαταληξία. Έτσι έχει την ίδια δομή με τον Παριανέικο, το Θεραπιανό και κάνα δυο ακόμη συρτά στη Σίφνο. Εδώ, ένα δείγμα. O Μουγάδης στο βιολί αναπτύσσει όλες τις μουσικές φράσεις που συνδέονται με τη Σιφνέικη εκδοχή. Οι κρότοι που ακούγονται είναι από τις φιγούρες (κτύπημα των ποδιών στο πάτωμα) των χορευτών.

Α, μπράβο. Σε παλιά συζήτηση (αμανέδες με ρυθμό) είχες αναφέρει τονΣμυρναίικο, τώρα καταλάβαμε ποιος είναι.

Άλλη μια εκδοχή του σκοπού, σχετικά αναγνωρίσιμη αν και σίγουρα αρκετά μεταμφιεσμένη. Τίτλος «Πολίτικος Συρτός» (άσχετος από τον γνωστό, Ραστ Πολίτικο Συρτό).

Μεταφέρω από το Sealabs ένα σχόλιο του Π. Κουνάδη, στο ένθετο του σιντί «Κώστας Σκαρβέλης IV - Συνθέτες του Ρεμπέτικου»:

Εκπληκτικός οργανικός σκοπός, αδιευκρίνιστο αν πρόκειται για παραδοσιακή μελωδία της Πόλης ή δημιουργία του Κώστα Σκαρβέλη. Κι αυτό γιατί ο μεν δίσκος 78 στροφών, φέρει την ένδειξη «διασκευή» η καρτέλα της ΑΕΠΙ το καταγράφει χωρίς αυτή την ένδειξη, σαν δημιουργία του Κώστα Σκαρβέλη. Δίσκος Columbia DG 6117 / CG-1239. Χιουμοριστικού ενδιαφέροντος και οι διάλογοι-επιφωνήματα ανάμεσα στους τρεις σπουδαίους μουσικούς που παίζουν: αρμόνικα ο Αντώνης Παπατζής (το πραγματικό του όνομα Αμιράλης), μαντόλα ο Σπύρος Περιστέρης και κιθάρα ο Κώστας Σκαρβέλης. Ένας τέταρτος μουσικός παίζει ποτηράκια (μάλλον ο Αγάπιος Τομπούλης).

(Πλέον βέβαια ξέρουμε ότι δεν είναι του Σκαρβέλη - τουλάχιστον, όχι το 100% της παρούσας σύνθεσης.)


Edit: Κακώς το περιέγραψα «αναγνωρίσιμο αν και αρκετά μεταμφιεσμένο». Σε πιο προσεκτική ακρόαση, είναι ξεκάθαρα ο ίδιος σκοπός.

2 «Μου αρέσει»

Το '13, που άνοιξα αυτό το θέμα, δεν είχα δει ότι είχε ξανανοίξει παλιότερα. Μεταφέρω από την παλιότερη συζήτηση όσα στοιχεία λείπουν από αυτήν:

Κάποιος το ανέβασε έκτοτε:

1 «Μου αρέσει»

ακουσα στο ρικ ενα παραδοσιακο κυπριακο, οπως ειπαν εκει, που καταγραφτηκε απο καποιον ερευνητη το 1951. ειναι παραλαγμενη η μελωδια του μπουφετζη απο την πρωτη εκτελεση. και λογια και εισαγωγη.

Θυμάσαι κανένα στίχο;

δυστηχως οχι… το ελεγε ο γνωστος λαουτιερης με το μουστακι που ειναι σε μια εκπομπη με την ξανθια παρουσιαστρια αντρυ καραντωνη.

αυτος ειναι. μιχαλης χατζημιχαηλ. εδω λεει ενα αλλο γνωστο σε εμας…

γενικα η κυπρος εχει πολλα ως παραδοσιακα, διασκευασμενα γνωστα τραγουδια που τα ξερουμε ως σμυρνεικα μεσα στον ρεμπεταδικο κυκλο.

Και από Κύθνο, στο 4:30

Νομίζω ότι εκεί γύρω στο 1960 όταν η νέα γενιά μουσικών υιοθέτησε το μπουζούκι και το ρεπερτόριο του, το ρεπερτόριο του βιολιού συνολικά θεωρήθηκε παραδοσιακό. Κάποια κομμάτια από το ρεπερτόριο του βιολιού όμως ήρθαν στην Κύπρο μέσω της μεσοπολεμικής ελληνικής δισκογραφίας, ή τα έφεραν οι μικρασιάτες μουσικοί μετά το 22.

Κοίτα να δεις!! Πολύ ενδιαφέρουσα παρατήρηση.

Δηλαδή, επειδή τα μπουζούκια ήταν καινούργια, αυτόματα τα βιολιά αναγορεύονταν παλιά. Ενώ αν είχε επιχειρήσει κανείς παρόμοιες ταξινομήσεις πριν τη διάδοση των πρώτων μπουζουκιών, πιθανότατα θα έλεγε «οι Κύπριοι παίζουν πιθκιαύλιν - καλά, είναι και κάτι μοντέρνοι με βιολιά αλλά δε μας ενδιαφέρει αυτό, εδώ μιλάμε για παράδοση»!!

Και ποια είναι που προϋπήρχαν;