Ο «Μπάρμπα Θοδωρής» είναι ένας σκοπός καλαματιανού για τον οποίον είχαμε ξαναμιλήσει παλιότερα, που εντοπίζεται στο ρεπερτόριο της παλιάς αθηναϊκής καντάδας, των βόρειων 12νήσων και της Κωνσταντινούπλης (άκου τώρα κατανομή…!)
Έκατσα λιπόν και ξανάκουγα τις διάφορες ηχογραφήσεις στην παλιά συζήτηση, και ξαφνικά έπεσα σ’ ένα σημείο όπου δεν ήμουν σίγουρος τι ακούω.
Αν ανοίξετε το παρακάτω λινκ προς το Σίλαμπς, εμφανίζονται τρεις διαφορετικές ηχογραφήσεις του Μπαρμπα-Θοδωρή ως αθηναϊκής καντάδας. Η πρώτη (1929, ανώνυμη χορωδία) και η τρίτη (1933, Βάσος Σεϊτανίδης + χορωδία) είναι σαφώς σε καλαματιανό. Η μεσαία όμως (1925, Δ. Κριωνάς + χορωδία), δε σας φαίνεται ότι είναι συρτό; Ή κάνουν πουλάκια τ’ αφτιά μου;
Τί είναι συρτό; Δύο ειδών συρτά υπάρχουν: το επτάσημο, που λέγεται και Καλαματιανός, και το τετράσημο. Στη συγκεκριμένη περίπτωση και τα τρία κομμάτια, σαφέστατα επτάσημα είναι.
Νομίζω ότι στη δεύτερη εκτέλεση, το μέτρο πλησιάζει αυτό που είναι αρκετά διαδεδομένο σε σκοπούς της Αθηναϊκής καντάδας. Π.χ. εδώ:
Πώς λέγεται αυτό; Χαμπανέρα;
Καμιά φορά μπορεί να θυμίζει ταγκό (το οποίο δεν υπήρχε πριν το 1920) ή να μετατραπεί σε καλαματιανό όπως φαίνεται εδώ με τον μπάρμπα Θοδωρή, με τις άλλες δύο ηχογραφήσεις. Δεν με πάνε τα πόδια μου για συρτό πάντως…
Έχω την αίσθηση ότι στη δεύτερη από τις τρεις ηχογραφήσεις το τριάρι (3/8) του καλαματιανού (7/8) εκτείνεται σε τεσσάρι, άρα όλο ,αζί 8/8, δηλαδή 4/4. Τονίζω όμως ότι έχω τέτοια αίσθηση, εντύπωση, όχι βεβαιότητα. Ίσως είναι και εφτάρι, δε θα το έλεγα όμως σαφέστατο εφτάρι.
Αν παρακολουθεί κανείς τη συζήτηση αλλά δεν έχει ανοίξει το λινκ ν’ ακούσει τα τραγούδια, θα ήθελε ν’ ακούσει κατευθείαν το δεύτερο και μόνο; Με καθαρά αφτιά, χωρίς να επηρεάζεται από τις άλλες δύο εκτελέσεις. (Εγώ τον Μπάρμπα-Θοδωρή ως καλύμνικο καλαματιανό τον ξέρω εδώ και δεκαετίες και αναπόφευκτα κάπου επηρεάζομαι…)
Εκ των υστέρων παρατήρησα ότι ήδη στην παλιά συζήτηση υπήρχε σχετικό σχόλιο του @emc, που έπρεπε να το μεταφέρω κι εδώ. Αφορά αυτήν ακριβώς την ηχογράφηση, τη δεύτερη: του Δ. Κριωνά. Το μεταφέρω τώρα:
Ναι, χαμπανέρα. Στο βίντεο από την Κάρμεν η χαμπανέρα αρχίζει κάπου μετά το δεύτερο λεπτό, και είναι ακριβώς ο ρυθμός που συζητάμε. Μπορεί μουσικοϊστορικά να είναι λίγο αστείο να χαρακτηρίζουμε αστικά λαϊκά τραγούδια της Αθήνας μ’ έναν όρο που χρησιμοποιούσαν οι κλασικοί και οπερατικοί συνθέτες του 19ου αιώνα για να δηλώσουν προέλευση από την Αβάνα της Κούβας, αλλά πρακτικά εξυπηρετεί.
Οι μεσοπολεμικοί κιθαρίστες πάντως σαφέστατα ταυτίζουν τη χαμπανέρα και το ρυθμό πολλών καντάδων. O Σταμάτης Τυρταίος πάνω δίνει και τα δύο ονόματα στο ίδιο δειγμα παρτιτούρας. Ο Γιώργος Τυρταίος κάτω δίνει δύο διαφορετικά δείγματα, που όμως ταυτίζονται από άποψη περιεχομένου.
Α, βλέπω «τάνγκο - χαμπανέρα», ε; Αυτό μού λύνει μια απορία. Κάποτε θεωρούσα ότι αυτός ο ρυθμός είναι τανγκό. Κάποιος με διόρθωσε, βάζοντάς μου να ακούσω πιο προσεχτικά ένα τανγκό, και ήταν σκέτα τέταρτο-τέταρτο-τέταρτο-τέταρτο, όλα τονισμένα σχεδόν εξίσου. (Στην αρχή κομπλάρεις να παίξεις κάτι τόσο σκέτο. Άμα το συνηθίσεις, βλέπεις ότι είναι όντως το σωστό. Για κάποια κομμάτια τουλάχιστον.)
Πρόσεξε: το τριάρι δεν τονίζεται ως τριάρι, ακούγεται ως ήμισυ παρεστιγμένο, δηλαδή τρία όγδοα αθροίζονται και παίζονται με έναν χτύπο, αξίας τριών ογδόων. Και ναι, πράγματι, αυτό δίνει την αίσθηση τετράσημου, όμως οι χρονικές αξίες τρίσημες είναι, δεν είναι τετράσημες και δεν θα μπορούσαν να είναι, σε ένα «σωστά» γραμμένο και παιγμένο μουσικό κομμάτι σε μέτρο επτά όγδοα με τονισμό καλαματιανού.
(προσωπικά, τον Μπαρμπα Θοδωρή ως καλύμνικο καλαματιανό δεν τον ξέρω, άρα και δεν επηρρεάζομαι)
