"Καπετανάκης"

Στίχοι & Τραγούδια
1

Έπεσε στην αντίληψή μου αναφορά σ’ αυτό το τραγούδι, [u][b]εδώ[/b][/u] και όπως είναι φυσικό, αναπαράγεται και σε άλλα blogs και sites.

Με τις ερμηνείες των Μιχαλόπουλου (που φέρεται και ως στιχουργός) και Νικολαΐδη και ως φερόμενου συνθέτη του Λ. Μπουρνέλη,
[αν και υπάρχουν βάσιμες υποψίες, στίχοι και μελωδία να είναι παλιότερες]
το τραγούδι αυτό σημείωσε και σημειώνει ακόμα μεγάλη επιτυχία και δέχεται αρκετές παραγγελιές στα πάλκα.

Αναφορικά με το πρόσωπο του Καπετανάκη, επειδή αναφέρονται και αρκετές ακρίβειες, παραθέτω μερικά εξακριβωμένα στοιχεία.
Ονομαζόταν Νικόλαος Καπετανάκης και καταγόταν από το Μοχό Πεδιάδας Ηρακλείου Κρήτης.
Υπηρέτησε ως έφεδρος αξιωματικός, με το βαθμό του λοχαγού, στη Μικρασιατική εκστρατεία, όπου αναφέρεται ειδικά τον Οκτώβρη του 1921, στη μάχη στο Δορύλαιο. (πηγή: ψηφιοποιημένο αρχείο Ελ. Βενιζέλου)
Στη συνέχεια, υπηρέτησε ως ακόλουθος του Βενιζέλου, άγνωστο όμως μέχρι ποια ακριβώς χρονολογία.

Τώρα, όσον αφορά στη μνεία του στο λαϊκό μας τραγούδι, λέγεται πως τοποθετήθηκε ως διευθυντής τηε φυλακής της Παλιάς Στρατώνας, στο Μοναστηράκι, και ότι ξεχώριζε για την αγριότητά του.
Εξ ου και οι σχετικοί στίχοι.
Για το πότε ακριβώς, είναι ένα πρόβλημα.
Από αρκετό ψάξιμο σε παλιότερες εφημερίδες, (κυρίως την “Σκριπτ”) προκύπτει πως πρέπει να τοποθετήθηκε εκεί μετά το 1930, (αφού μέχρι τότε βρίσκω άλλο όνομα ως διευθυντή της φυλακής αυτής) και προφανώς πρν από το 1932, χρονιά που φέρεται να κατεδαφίστηκε η φυλακή αυτή.

2

Μόλις πριν 2-3 μέρες έτυχε να το διαβάσω κι εγώ, αλλά σε άλλο σάιτ! Που νομίζω κιόλας ότι είναι το αρχικό (πάντως είναι ενυπόγραφο).

Για το ποιος είναι ο Καπετανάκης δε γνώριζα, κι έτσι δεν έχω άποψη. Για την ντούγκλα και τον Ντάγκλας Φαίρμπανκ επίσης δεν μπορώ να έχω άποψη, διάβασα όμως κάπου μια αντίρρηση, ότι αν ρωτήσουμε οποιονδήποτε άνω των 90 θα μας πεί ότι η «…» (λέξη που δε θυμάμαι και μοιάζει με την ντούγκλα) είναι το μουστακάκι τύπου Τσάρλι Τσάπλιν / Χίτλερ.

Για τα μελιντζανιά όμως, που μπορώ να κρίνω καλύτερα, διαπιστώνω για άλλη μια φορά ότι όλος ο κόσμος έχει μάθει να λέει «συρραφή αδέσποτων δίστιχων» και κανείς δεν έχει μπει στον κόπο να καταλάβει πώς διάολο γίνεται αυτή η συρραφή και πώς τελικά βγάζουμε το νόημα του τραγουδιού.

3

Όσο για το μουστάκι, διαφορετικό είναι το τύπου χίτλερ (μπρ…), πυκνό και κοντό
και άλλο το “ντούγκλα”, λεπτό, μακρύ και με γυριστές - καμιά φορά, πολύ μάλιστα - τις άκρες προς τα έξω.

Όσο για τους στίχους, αν λάβουμε υπόψη μας τα υπάρχοντα γεμίσματα - τσακίσματα κ.λπ. που παρεμβάλλονται ανάμεσα στα καθεαυτά δυο 15σύλλαβα, από τα οποία αποτελείται, παραπέμπει σε παραδοσιακό, σχεδόν σε δημοτικό.

4

θα συμφωνήσω με την Ελένη Το Ντούγκλας μουστάκι είναι αυτό που στην
εμφάνιση πλησιάζει ή και ορίζει ενδεχομένως τον τύπο"μουστακάκι ποντικοουρά".

5

Είναι πραγματικά ελάχιστης σημασίας το θέμα, αλλά να επισημάνω ότι ο τύπος που έλεγε “ρωτήστε κάθε 90άρη” υποστήριζε ότι ντούγκλα δε σημαίνει αυτό που νομίζουμε (άρα δεν έχει σχέση με τον Ντάγκλας Φαίρμπανκ) αλλά ένα άλλο μουστάκι. Μπορεί να 'χει και δίκιο, μπορεί και όχι, δεν ξέρουμε μήπως ρώτησε απλώς έναν 90άρη και το γενίκευσε μόνος του. Δε θυμάμαι πού το διάβασα.

Από την άλλη πλευρά, αυτό που γίνεται σήμερα να γράφει κάποιος κάτι στο ίντερνετ και να το αναδημοσιεύουν άλλοι χίλιοι, γινόταν και προ ίντερνετ. Το περί Ντάγκλας Φαίρμπανκ κάποιος το πρωτοέγραψε (μήπως ο Πετρόπουλος; Τον θυμάμαι σε κάποιο βιβλίο να ξεμπροστιάζει με τη γνωστή του λεπτότητα κάποιον που δήλωνε το τραγούδι για δικό του ενώ δεν ήξερε τι σημαίνει κάτι μες στο τραγούδι, αλλά δε θυμάμαι άλλες λεπτομέρειες). Είναι πολύ εύκολο να το διαβάσω εγώ εκεί, να το διαβάσεις κι εσύ πάλι εκεί, και μετά να μου το πεις κι εμένα και να πω “το 'ξερα αλλά τώρα το διασταύρωσα κιόλας”. Από τέτοιες αυτοδιασταυρούμενες πληροφορίες στο ρεμπέτικο άλλο τίποτα.

6

Πράγματι δεν θυμάμαι που άκουσα αυτή την εκδοχή.Μπορεί να
ισχύει αυτό που περιέγραφε το παλιό ανέκδοτο(:wink: των παππούδων:
Ενας παλιός Πειραιώτης ψεύτης βγήκε στην αγορά κι άρχισε
να φωνάζει:
-Τρεχάτε,κατεβήτε κάτω στο λιμάνι,μια σαρδέλα ίσα με εκατό μέτρα
έχει κλείσει τη μπούκα του και δεν μπορούνε να μπούνε τα παπόρια
μέσα!
Στόμα με στόμα το νέο κυκλοφόρησε και μαζεύτηκε κόσμος και λαός
στις απόβάθρες.Τόσο πολύς ήταν ο κόσμος που ο ψεύτης παραξενεύτηκε
και σταματησε ένα διαβάτη να μάθει νεώτερα.Κι εκείνος του απάντησε:
-Τρέχα μπάρμπα να δεις τη σαρδέλα που έκλεισε το λιμάνι!
Τότε ο ψεύτης αναρωτήθηκε φωναχτά:
Ορέ δε θες να είναι αλήθεια;

7

Αν είναι έτσι, υπηρέτησε διευθυντής για λιγότερα από δύο χρόνια. Μου φαίνεται πολύ λίγος χρόνος για να βγάλει τέτοια φήμη. Επιπλέον, δεν φαίνεται να πήγε σε άλλη φυλακή, οπότε αυτά τα λιγότερα από δύο χρόνια του δυνητικού κινδύνου δεν φτάνουν για να γίνει τραγούδι.

Και το πρώτο σάιτ, ενυπόγραφο είναι. Δεν αξίζει να ψάξει κανείς να βρεί, ποιός έκλεψε ποιόν αλλά περί κλεψιάς πρόκειται, και μάλιστα όχι μόνο του κειμένου αλλά ολόκληρης της σελιδοποίησης με μελιτζανί χρώμα κ.ά. (εμένα, η οθόνη μου το βγάζει μπλε σε κάθετη θέαση, μελιτζανί σε λοξή).

Μα, σίγουρα είναι δημοτικό το μοτίβο, το έχω δει σε πάρα πολλά δίστιχα, νομίζω και στου Φωριέλ ακόμα (αρχές 19ου).

8

Νομίζω ότι στη δισκογραφία εμφανίζεται πρώτη φορά στο όνομα του Ροβερτάκη με τον τιτλο ’ καταστράφηκα’

9

Με καθε επιφυλαξη , νομιζω [απο διηγησεις παππουδων] , οτι ΝΤΟΥΓΚΛΑ λεγανε ενα στερεοποιουμενο υγρο που βαζανε στις ακρες του μυστακος για να στεκονται ‘‘στητες’’ [στα μαλλια τους βαζανε ΜΠΡΙΓΙΟΛ για γυαλισμα και κολλημα.

10

Ναι, GAS, ετοιμαζόμουν να γράψω ότι μόλις είδα να κυκλοφορεί κι αυτή η εκδοχή. Την είδα σε σχόλια στο ΥΤ.

Είναι φανερό ότι ο πρώτος που έγραψε «ντούγκλα στο μουστάκι σημαίνει …[οτιδήποτε]» έβαλε όλο τον κόσμο στο τριπάκι να ψάχνει τι μπορεί να σημαίνει αυτή η μυστήρια και σημαντική λέξη. Αν στ’ αλήθεια μας ενδιαφέρει, εγώ λέω να τ’ αφήσουμε μέχρι να ανακαλυφθεί καμιά αξιόπιστη πηγή (π.χ. κάποιο βιβλίο παλιότερο από τις δισκογραφημένες εκδοχές του τραγουδιού, που να αναφέρεται η λέξη σε άλλο συμφραζόμενο εκτός από το τραγούδι, και να εξηγείται ή να προκύπτει σαφώς το νόημά της). Αλλιώς, να 'χαμε να λέγαμε.

Εντωμεταξύ εγώ έχω άλλες απορίες. Έχω ακούσει τρία δίστιχα, εκ των οποίων μόνο το ένα είναι ολοκληρωμένο:

Δεν ξανακάνω φυλακή με τον Καπετανάκη,
τη δόλια τη μανούλα μου την πότισε φαρμάκι.

Τα άλλα δύο τα έχω ακούσει μόνο κατά το ήμισυ:

Ξυπνώ και βλέπω σίδερα στη γη στερεωμένα,
…;

και

Τα χέρια μου στον κελεψέ κι ο νους μου στην αγάπη,
…;

Μόνο αν τα λένε και σε άλλα τραγούδια μπορεί να μάθουμε πώς συμπληρώνονται. Με τα σίδερα, υπάρχει και στο ομώνυμο “Ξυπνώ και βλέπω σίδερα”. Το άλλο με τον κελεψέ, που είναι και πιο ενδιαφέρον, το έχει ακούσει κανείς ολόκληρο;

Δε χρειαζεται καμιά φοβερή φήμη. Και αγγελούδι να 'τανε, που λέει ο λόγος, έναν να δυσαρεστήσει φτάνει: μια φορά σου έκανε τη στραβή, το βράδυ έβγαλες το τραγούδι, το πρωί το ήξερε όλος ο θάλαμος, το μεσημέρι όλη η φυλακή. Σάμπως είχανε και τα χιλιάδες μέσα να ψυχαγωγούνται;

*Την πότισες είναι εμφανέστατα λάθος. Κάποιος τραγουδιστής παρασύρθηκε από το τσάκισμα “αχ εσύ Καπετανάκη” (ή “ρουφιανιά Καπετανάκη)”, και όλοι οι μετέπειτα παρασύρθηκαν από αυτόν.

11

Το τραγούδι που αναφέρει ο Τάκης στο #8# μήνυμα, αν και πατάει στην ίδια μελωδία, είναι διαφορετικό στιχουργικά, δεν αναφέρει τον Καπετανάκη και είναι πιο ολοκληρωμένο, πιο άρτιο, όσον αφορά στους στίχους.

Όσο για το “ντούγκλα” , συμφωνούμε ότι, είτε φυσικό είτε υποβοηθούμενο από τεχνητά μέσα, ήταν ευδιάκριτο, έτσι που να συμπληρώνει την αγριάδα του Καπετανάκη και την …απροθυμία να τον βλέπουν μπροστά τους οι τρόφιμοι της φυλακής.

Όσον αφορά στην απορία του Νίκου, για το πώς γίνεται μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα να υπερισχύσει η φήμη του συγκεκριμένου και όχι κάποιου άλλου προσώπου, είναι πράγματι ένα θέμα.

Ψάχνοντας περισσότερο (*) διαπιστώνω πως δεν προκύπτει από επίσημο έγγραφο ότι υπηρέτησε ως διευθυντής στην εν λόγω φυλακή.
Άλλο τελικά όνομα αναφέρεται και για τη διετία 1931-1932, ως διευθυντή και όχι του Καπετανάκη.

Οπότε, μπορεί να χρημάτισε ως δεσμοφύλακας ή βοηθός του διευθυντή στη φυλακή αυτή, για μεγάλο διάστημα, για να δικαιολογείται και η φήμη του που τον συνέδεσε με το συγκεκριμένο τραγούδι.

(*) Η έρευνα μπορεί να συνεχιστεί και πρέπει για να μην ανακυκλώνουμε και εδώ φήμες και δοξασίες που ελεύθερα κυκλοφορούν από στόμα σε στόμα στο διαδίκτυο.

12

Με προϋπηρεσία ως ακόλουθος του Βενιζέλου και ως αξιωματικός του στρατού, έστω εν αποστρατεία, πολύ δύσκολο το βλέπω να προσλαμβάνεται ως δεσμοφύλακας ή έστω βοηθός. Γιατί πρέπει να είναι αυτός ο Καπετανάκης του Δορυλαίου, και όχι κάποιος κατά τα άλλα ανώνυμος, αλλά πράγματι δεσμοφύλακας επί πολλά χρόνια;

13

Τα σχετικά με την “ταυτότητα” του Καπετανάκη δεν τα ήξερα όποτε άκουγα το τραγούδι και γενικά είχα την απορία αν είναι υπαρκτό πρόσωπο ή αν “καπετανάκης” είναι υποκοριστικό του “καπετάνιου”, όπως αποκαλούσαν τα παλιά χρόνια τους αξιωματούχους χωροφύλακες.
Επίσης, μη γνωρίζοντας στοιχεία, το μυαλό δεν πάει σε διευθυντή φυλακών, δεσμοφύλακα κλπ αλλά σε πρόσωπο που έχει να κάνει με τη “δίωξη”, διότι από τέτοιο πρόσωπο “εξαρτάται” αν ο αφηγητής θα “ξανακάνει φυλακή” κι όχι από το διευθυντή της φυλακής όπου θα τον πάνε.
“Τα μιλήσανε και τα συμφωνήσανε” λοιπόν ο αφηγητής και ο καπετανάκης, όμως εδώ αρχίζει και η καχυποψία: δηλαδή τι συμφωνήσανε;;;
Στην καλύτερη περίπτωση, φαντάζομαι, ότι “εγώ (ο αφηγητής) θα κάτσω πια ήσυχα κι εσύ (ο καπετανάκης) θα πάψεις να μου κολάς και να μου τη στήνεις, να μου πατάς το ζωνάρι”. Στη χειρότερη περίπτωση, δε μπορώ να φανταστώ.
Κάτι σα “σύνταξη από το μεντρεσέ” σα να λέμε (άραγε);

14

Είμαι της γνώμης ότι ο αφηγητής και ο Καπετανάκης δε συμφωνήσανε τίποτε.

Έχοντας υπόψη μου πολλές δεκάδες, ίσως και μερικές εκατοντάδες σκοπών όπου ο κύριος στίχος συμπλέκεται με άσχετα τσακίσματα, θεωρώ ότι για να παρακολουθήσουμε την αφήγηση πρέπει να αγνοήσουμε εντελώς τα τσακίσματα. Δεν ανήκουν στο κείμενο, ανήκουν στη μελωδία. Αν η μελωδία ήταν αλλιώς (όπως είναι λ.χ. στο τραγούδι του Τσιτσάνη που έχει κάποιους στίχους κοινούς με τον Καπετανάκη), θα μπορούσαν να μην υπάρχουν καθόλου τσακίσματα, ή να υπάρχουν άλλα, σε άλλες θέσεις, κλπ… Βλέπε και σχετική συζήτηση εδώ (όπου και επιχειρήματα από τη σκοπιά της μετρικής).
Τόσο “τα μιλήσμε / τα συμφωνήσαμε” όσο και “τα μελιντζανιά / να μην τα βάλεις πια” είναι ερωτικά δίστιχα, που δεν έχουν μεγαλύτερη σχέση με τον Καπετανάκη απ’ όση έχουν με τον κυρ-Κωστάκη ενός άλλου τραγουδιού όπου τα ξαναβρίσκουμε αυτούσια.
Θα μου πεις: και το “που 'χει ντούγκλα (σ)το μουστάκι” τσάκισμα είναι, αλλά δεν είναι άσχετο. Πόσο μάλλον δεν είναι άσχετο το “αχ εσύ Καπετανάκη”.
Πράγματι, δεν είναι. Ο κανόνας όμως είναι να είναι άσχετα τα τσακίσματα. Το ότι έχουμε εξαιρέσεις δε σημαίνει και ριζική αλλαγή των στιχουργικών τρόπων.

15

Ίσως να ‘ναι κι έτσι, αλλά αφού μου βγάζει μια ιστορία όταν τ’ ακούω, δε μπορώ να αρχίζω ν’ αφαιρώ τα τσακίσματα.
Έχει ξαναγίνει συζήτηση σχετική με τα τσακίσματα. Αυτό που έχω καταλάβει διαισθητικά ακούγοντας τραγούδια είναι ότι σε άλλα από αυτά τα “τσακίσματα” μπαίνουν “αυθαίρετα”, και σ’ άλλα είναι ενταγμένα σε ένα ενιαίο νόημα.
Στο συγκεκριμένο δεν υπάρχουν πράγματα “ξένα” από το νόημα, είτε πρόκειται για το ότι “τα μιλήσαμε και τα συμφωνήσαμε” που πάει στο “δεν ξανακάνω φυλακή” είτε πρόκειται για τα μελιτζανιά, το χρώμα της λύπης, που πάει στο “φαρμάκι που πότισε” τη μάνα του “αφηγητή” εκείνος εκεί ο καπετανάκης.
Εφόσον υπάρχει νοηματική ενότητα γιατί να την τεμαχίσουμε σε ασύνδετα “τσακίσματα”;

16

Άγη, χωρίς να επιμένω ότι πρέπει ντε και καλά να πειστείς για την ορθότητα της άποψής μου,

μεταξύ άλλων γιατί αν το πάρουμε όλο μαζί είναι μετρικώς ασύνδετο. Αν το τεμαχίσουμε δεν είναι.

17

Όχι Άγη, δεν νομίζω πως είναι έτσι: η δίωξη ενδιαφέρεται μόνο να συλληφθεί ο ύποπτος για κάποια παράνομη ενέργεια και να προσαχθεί σε δίκη. Για το ότι θα καταδικαστεί, δεν υπάρχει αμφιβολία, ιδίως αν μάρτυρες παραστούν όργανα της τάξεως. Δεν είναι όμως του χωροφύλακα αρμοδιότητα, σε ποιάν φυλακή θα εκτίσει ο κατάδικος την ποινή του. Το τοποθετεί σαφέστατα αυτό και ο Μάρκος: “- Κι έτσι, μάγκα, με δικάζουν και οι μαύροι ησυχάζουν” (γιατί βεβαίως καταδικάστηκα, αφού για το λαϊκό άνθρωπο ο φουκαράς δεν καταδικάζεται, απλά δικάζεται: “και με δικάζουν ισόβια”).

Βέβαια, είναι κάπως περίεργο να δηλώνει ο κατάδικος ότι “δεν ξανακάνει φυλακή με δεσμοφύλακα τον τάδε”, αφού συνήθως δεν διαλέγει αυτός το δεσμοφύλακά του. Ίσως να είναι αυτό κάποια κομπορρημοσύνη του δηλώσαντος, γιατί κάποιες φορές κάποιοι κατάδικοι είχαν τεράστια επιρροή στα πράγματα της φυλακής, μέχρι και στις μετακινήσεις δεσμοφυλάκων.

Κατά τα άλλα, συμφωνώ απόλυτα με τον Πέπε: μερικές φορές τα γυρίσματα ταιριάζουν με την “υπόθεση” του τραγουδιού, αλλά τις περισσότερες φορές δεν έχουν καμμία σχέση.

18

Επανέρχομαι για να μη φάμε τα μουστάκια μας!
1)Φυλλομέτρησα το βιβλίο του Πετρόπουλου(έκδ.1972) και δεν βρήκα τίποτα
περί μύστακος Καπετανάκη.Απλά λεει ότι ήταν δεσμοφύλακας.
2)Από την στιγμή που δεν ξέρουμε άν ο στίχος λέει"ντούγκλα στο μουστάκι"
ή “ντούγκλας το μουστάκι” δεν μπορούμε να βγάλουμε ασφαλές συμπέρασμα.
Σίγουρα πάντως δεν λέει “ντούγκλα το μουστάκι”.

19

  1. Δεν είναι στα Ρεμπέτικα τραγούδια, που τα έχω. Είναι (αν είναι και δε με απατά η μνήμη μου) σ’ ένα από τα μικρότερα βιβλία του, που δεν το έχω και το είχα δει κάπου κάποτε. Με κάθε επιφύλαξη το λέω: η μνήμη παίζει διάφορα παιχνίδια.

  2. Ντούγκλας το μουστάκι είναι βέβαιον ότι δε λέει. Τις ξένες λέξεις τότε δεν τις κρατούσαν στην άκλιτη ξενική μορφή όπως σήμερα.

20

Το οποίο δεν είναι και η η πιο αντικειμενική και έγκυρη πηγή.
Χρειάζεται διασταύρωση πάντοτε σε όσα στοιχεία αναφέρει.