Ζητήματα θεωρίας της δυτικής μουσικής παρουσιασμένα με απλό τρόπο μπορείτε να βρείτε εδώ.
Είναι μία καλή αρχή για όποιον ενδιαφέρεται να ξεκινήσει να διαβάζει μουσική.
πολύ χρήσιμο λίνκ
Απο ότι καταλαβαίνω, οι περισσότεροι Ελληνες λαϊκοί μουσικοί προτιμούν ταμπλατούρα.Υπάρχει λόγος που απέχουμε αρκετά απο αυτό το σύστημα γραφής;Πιστεύετε οτι η Ευρωπαϊκή γραφή είναι συμβιβασμός για την λαϊκή μας μουσική; Υπάρχουν καθόλου λαϊκοί μουσικοί με γνώσεις βυζαντινής;Το βυζαντινό σύστημα θα μπορούσε να έχει κάποια χρήση στα ρεμπέτικα;
Συγνώμη που ρωτάω τόσα εδω πέρα, δεν είμαι σίγουρος αν θα έπρεπε να ανοίξω καινούργιο θέμα…
Αλέξανδρε, ο βασικός λόγος που οι λαϊκοί μουσικοί προτιμούν ταμπλατούρα είναι, φαντάζομαι, η έλλειψη εξοικείωσης με το (όποιο) σύστημα καταγραφής της μουσικής. Η συντριπτική πλειοψηφία των ερασιτεχνών δεν διαβάζει πεντάγραμμο. Για τη συντριπτική πλειοψηφία των σημερινών μουσικών του λαϊκού ρεπερτορίου γενικότερα, του ρεμπέτικου περιλαμβανομένου, δεν νομίζω πως τίθεται θέμα «ανεπάρκειας» της δυτικής σημειογραφίας. Οι (λίγοι) «ψαγμένοι» περί την ανατολική θεωρία χρησιμοποιούν αρκετά το αφτί τους και λιγότερο το «τουρκικό» πεντάγραμμο (αυτό με τα ειδικά σύμβολα αλλοιώσεων), ακόμα λιγότερο την βυζαντινή, λεγόμενη, παρασημαντική. Η τελευταία έχει δύο τεράστια μειονεκτήματα, που πρέπει να ιδωθούν ως ελλείψεις:
Πρώτον, ξεκίνησε τη «σταδιοδρομία» της για να υπηρετήσει την απόδοση της μουσικής με μόνη την ανθρώπινη φωνή αφού στην εκκλησιαστική μουσική, όργανα δεν χρησιμοποιούνται. Η τελευταία (προ Καρά) θεωρητική επέμβαση για εξορθολογισμό της συγκεκριμένης σημειογραφίας έγινε στις αρχές του 19ου αιώνα, από τους «Τρείς Διδασκάλους», όπου καθιερώθηκαν ονομασίες για τους φθόγγους (Πα Βου κλπ.) αλλά δεν λύθηκαν ασάφειες για τη διαστηματική θεωρία (κυρίως των χρωματικών τετραχόρδων) καθώς και για άλλα θέματα, με κυριότερο τον τρόπο σήμανσης των ταχύτερων του δυτικού τετάρτου χρόνων. Η παρέμβαση της «Πατριαρχικής Επιτροπής» του τέλους του 19ου αιώνα, απλά δημιούργησε μεγαλύτερη σύγχυση για τα διαστηματικά.
Δεύτερον: Ο Καράς, στον 20όν αιώνα, ξεκαθάρισε με αριστουργηματική προσέγγιση, κατά την άποψή μου, το διαστηματικό πρόβλημα του χρώματος (μαλακό / σκληρό) και εισήγαγε επιτυχώς κάποιους νεωτερισμούς στη σήμανση του χρόνου (δίγοργον, τρίγοργον). Δεν μπόρεσε όμως να δημιουργήσει «τυπογραφική κάσα» για μία σειρά μελισματικών καταγραφών («χειρονομίες») όπως η οξεία, το τρομικόν, το στρεπτόν, η παρακλητική και σειρά άλλων ακόμα, με αποτέλεσμα να επικρατεί σήμερα η μονότονη και χωρίς έκφραση εκφορά της υπάρχουσας “τυπογραφικής κάσας”. Επίσης, δεν κατάφερε να επιβάλει την χρήση σημείων μετρικού χωρισμού, ώστε να επικρατεί γενικά η αχρωμάτιστη χρονικά εκφορά της πλειονότητας των σημερινών ψαλτών.
Για όλους αυτούς τους λόγους (και για άλλους, για τους οποίους θα μπορούσα να γράψω μερικές δεκάδες παραγράφων ακόμα) η βυζαντινή παρασημαντική δεν μπορεί να παραστήσει τη σωστή εκφορά του ρεμπέτικου και είμαστε αναγκασμένοι, όπως επί δεκάδες αιώνες ήδη, να δουλεύουμε με «προφορική παράδοση» και εμπειρικά.
Περιμένουμε (όχι τον Γκοντώ αλλά) τον καινούργιο Καρά… Ο παλιός Γκοντώ πάντως, δεν ήρθε, όπως ο Μπέκετ ήδη μας έχει πληροφορήσει….
Πολύ χρήσιμα όπως πάντα τα λόγια σας Κυριε Πολίτη. Χωρίς να θέλω να διαφωνήσω θέλω απλά να αναφέρω τους λόγους που με οδήγησαν να μελετάω εκτώς κλασσικής σημειογραφείας και…ακουσμάτων, και κατα συνέπεια και σε αυτό το φόρουμ.
Πριν απο λίγο καιρό έπεσα πάνω σε μια θεωρία τούρκικων δρόμων και το πρώτο πράγμα που μου τράβηξε την προσοχή ήταν ένας κανόνας που έλεγε
στις ματζόρε κλίμακες η τρίτη νότα πρέπει να είναι λίγο χαμηλά…
και εκεί βρήκα τον εαυτό μου να σκεύτεται:μου πήρε 7 χρόνια πανεπιστήμιο, 22 χρόνια μουσική συνολικά και πάλι απο μόνος μου δεν είχα αυτιά να ακούσω τις χαμηλές τρίτες ματζόρε…αλλα όντως έτσι είναι. Σε ότι κλασσικό και να παίξεις, η τρίτη μεγάλη σε ματζόρε συγχορδια"θέλει" να είναι χαμηλά. Και εκεί διαπίστωσα πόσο έχουμε πουλήσει την ψυχή μας στο διάολο προσπαθώντας να αποκτήσουμε πρόσβαση στον υψηλότερο βαθμό πολυπλοκότητας που μπορούμε να φτάσουμε στην κλασσική μουσική. Στην αρχή νευρίασα…λέω…πως είναι δυνατόν. Αυτοί οι τούρκοι που παίζουν σε γάμους και πανηγύρια να ξέρουν τόσο πολύπλοκά (εμπειρικά “μυστικά” ) που μετα απο χρόνια μελέτης καθιερώσαμε. Και μετα διαπίστωσα οτι δεν πρόκειται για μελέτη αλλα απλά για νόμους της φύσης.Δυστυχώς ανήκω σε μια γενιά μουσικών που, κατα τις σπουδές μας, αυτοί οι νόμοι της φύσης κατέληξαν να είναι χαμένη γνώση, όπως το χτισιμο των πυραμίδων ένα πράμα. Γιατί τα λέω όλα αυτά;
Γιατί πιστεύω οτι η κλασσική σημειογραφεία μπορεί να έχει αγγίξει τα όρια της πολυπλοκότητας και εγκεφαλικότητας όσων αφορά τα μαθηματικά του μουσικού κειμένου, αλλα έχει συμβιβαστεί τόσο ακραία που, πια δεν ακούμε τους συμβιβασμούς. ακόμα και άταστοι βιολονίστες η τσελίστες παίζουν συγκερασμένα απλά επειδή είναι ποιό εύκολο να ξέρουμε που ειναι το “λα” παρά να βρίσκουμε το σωστο “λα” για κάθε περίσταση. Και γιαυτό πιστεύω οτι η βυζαντινή σημειογραφεία θα ήταν μια ενθαρρυντική υπενθυμισή στα αυτιά μας για την φύση των έλξεων, και γενικότερα για το ότι, κανένας φθογγος δεν θα έπρεπε να έχει συκεκριμένο και άκαμπτο τονικό ύψος.Και για αυτό βρίσκω οτι εαν συνεχίσει να κυριαρχεί η ευρωπαϊκή γραφη, σύντομα τα μικροδιαστήματα, οι έλξεις, η φυσική εκφραστικότητα θα περιοριστούν συμαντικά, εαν δεν έχουν περιοριστεί ήδη.
Αυτά
Δεν είναι ακριβώς έτσι Αλέξανδρε (εμένα με λένε Νίκο), αν και βασικά έχεις πιάσει το νόημα πολύ σωστά.
Ο συγκερασμός στη δυτική μουσική, κύριο σκοπό είχε τη μετατροπή (τρανσπόρτο) από τονικότητα σε τονικότητα κατά τον απλούστερο δυνατό τρόπο (η μετατροπή ήταν κάτι άγνωστο στην ανατολική μουσική). Δεν τους απασχόλησαν τα μαθηματικά. Και για να γίνει «καλός» αυτός ο συγκερασμός τους πήρε πάρα πολύ χρόνο.
Το αν έπαιζαν οι Τούρκοι σε πανυγήρια ή σε αυτοκρατορικές αυλές έχει σχέση με την δική μας αποτίμηση της κουλτούρας τους, απλά τους θεωρούμε άξεστους και απολίτιστους όταν τους συγκρίνουμε με εμάς τους εκλεπτυσμένους (μιλάω για τη δυτική κουλτούρα γενικότερα). Μας ξεφεύγει βέβαια ότι ο πολιτισμός τους ήταν τέτοιος που όταν βρήκαν μία ώριμη μουσική παράδοση χιλιετιών, την παρέλαβαν με ύψιστο σεβασμό και την προχώρησαν και παραπέρα, όπως ακριβώς συνέβη και με το σύστημα διακυβέρνησης που βρήκαν από τους Βυζαντινούς, τη γαστριμαργική κουλτούρα και τόσα άλλα, αλλά μην επεκταθούμε.
Πάντως, το «βυζαντινό» σημειογραφικό σύστημα από μόνο του δεν λαμβάνει υπόψη τις διαφορετικές διαστηματικές προσεγγίσεις της ανατολικής μουσικής, όπως τις λαμβάνει υπόψη το «τουρκικό» πεντάγραμμο: πρέπει παράλληλα με την εκμάθησή του να μάθει ο εκπαιδευόμενος και τα απαραίτητα στοιχεία θεωρίας για να αποδώσει σωστά τα διαστήματα, αφού το σύστημα μόνο φθόγγους αποδίδει, χωρίς σημείωση των διαστηματικών σχέσεων που θεωρούνταν δεδομένες και γνωστές. Και δεν ισχύει το ότι κανένας φθόγγος δεν είναι άκαμπτος. Οι άκρες των τετραχόρδων ή πενταχόρδων (διαστήματα τετάρτης και πέμπτης) είναι άκαμπτες (με μία εξαίρεση της μειωμένης πέμπτης σε ορισμένες κλίμακες), οι λεγόμενοι «εστώτες» φθόγγοι των αρχαίων Ελλήνων. Το δε ελαφρό χαμήλωμα της τρίτης στις «μείζονες» διατονικές κλίμακες (που στις «ελάσσονες» ισχύει ακριβώς το ίδιο αλλά για τη δεύτερη βαθμίδα) δεν είναι έλξη, να εξαρτάται από το ανιόν ή κατιόν της μελωδικής γραμμής, αλλά μόνιμη θέση. Δεν γίνεται όμως να προχωρήσουμε, δεν είναι εδώ ωδείο θεωρητικής μουσικής. Μην ανησυχείς πάντως, δεν χάθηκαν ακόμα εκείνοι που θα συνεχίσουν την παράδοση της ανατολικής μουσικής. Εκεί που πήγαιναν να χαθούν τελείως, άρχισε ευτυχώς η αντίστροφη πορεία.
Το πεντάγραμμο κατά τη γνώμη μου είναι απολύτως κατάλληλο για την αποτύπωση κάθε μουσικής. Είναι σαν το λατινικό αλφάβητο, που εκτός από τη νεκρή σήμερα λατινική γλώσσα αποδίδει εκατοντάδες άλλες γλώσσες, που πολλές τους δεν έχουν την παραμικρή συγγένεια (ενώ, για παράδειγμα, το αραβικό αλφάβητο, φτιαγμένο πάνω στις ιδιαιτερότητες της αραβικής γλώσσας, απέτυχε να αποτυπώσει επαρκώς την τουρκική γλώσσα).
Το ότι το 5γραμμο είναι βασικά σχεδιασμένο για δυτική μουσική, με τις δικές της ιδιαιτερότητες όπως ο ισοσυγκερασμός, δεν είναι δεσμευτικό. Όπως το λατινικό αλφάβητο, για κάθε καινούργια γλώσσα που μαθαίνεις, χρειάζεται να το ξαναμάθεις (π.χ. c=κ/σ στα γαλλικά, κ/τσ στα ιταλικά, κ/θ στα ισπανικά κλπ. + πρόσθετα ειδικά σύμβολα, διαφορετικά για κάθε γλώσσα), έτσι ξαναμαθαίνεις και τις νότες.
Το ότι η λαϊκή μουσική (κάθε λαϊκή μουσική) δε στηρίζεται σε ακριβείς επανεκτελέσεις αλλά σε διαρκείς αυτοσχέδιες μικροεπιλογές είναι κάτι που δεν μπορεί βέβαια να αποτυπωθεί σε νότες, αλλά και πάλι δεν πρόκειται για ιδιαιτερότητα του 5γράμμου έναντι άλλων μουσικών γραφών. Κανείς δε συνηθίζει να παίζει ρεμπέτικα ή παραδοσιακά από την παρτιτούρα, αλλά αν αποφασίσει να το κάνει, έτσι για υποβοήθηση, θα είναι προφανώς σε θέση να πάρει όλες εκείνες τις άγραφες αυτοσχέδιες μικροπρωτοβουλίες. Αν όχι, δεν έχει ακόμη μάθει καλά τη μουσική (δεν του φταίει το σύστημα γραφής).
Τώρα, ειδικότερα για τη βυζαντινή παρασημαντική, υπάρχει ένα ξεχωριστό χαρακτηριστικό της που την καθιστά ακατάλληλη για άλλες δουλειές εκτός από την κανονική της:
Τα σημάδια δε δείχνουν νότες (ύψη), αλλά διαστήματα σε σχέση με το προηγούμενο σημάδι: τόσες φωνές (βαθμίδες) απάνω ή τόσες κάτω ή ίδια βαθμίδα όπως πριν. Αυτό σημαίνει ότι δεν μπορείς να σηκώσεις τα μάτια σου από το κείμενο! Πολύ βολικό για φωνητική μουσική, όχι όμως για όργανα που κάποια στιγμή θα θες να κοιτάξεις και τα δάχτυλά σου.
(Αυτή η παρατήρηση, που τη θεωρώ οξυδερκέστατη, δεν είναι δική μου. Την άκουσα από τον Ρος Ντέιλι.)
2 «Μου αρέσει»