Έχω όλη τη σειρά. Η γνώμη μου είναι η εξής:
Κατ’ αρχήν, υπάρχει μία σαφέστατη διάκριση ανάμεσα στους δίσκους με επιτόπιες καταγραφές και σ’ εκείνους με εκτελέσεις από τους μουσικούς/τραγουδιστές του ίδιου του ΣΔΕΜ. Οι δεύτερες προέρχονται από τα τραγούδια που ο Καράς κατέγραψε γραπτά, προφανώς πριν πάρει τον ηχογραφικό του εξοπλισμό. Με βάση τη γραπτή καταγραφή ο Καράς και οι μουσικοί/χορωδοί του τα αναπαρήγαγαν εκ των υστέρων.
Συνοπτικά, οι εκτελέσεις από την ορχήστρα/χορωδία του ΣΔΕΜ είναι σούπες.
Οι υπόλοιπες, που ηχογραφήθηκαν επιτόπου από ντόπιους, σε γενικές γραμμές είναι εξαιρετικές.
Υπάρχουν οι γνωστές ιστορίες, ότι ήταν παρεμβατικός κι έλεγε στους ντόπιους «όχι έτσι, έτσι - όχι κιθάρα, λαούτο» κλπ… Εφόσον τεκμηριώνονται, δεν έχω λόγο να τις αμφισβητήσω. Αν ισχύουν, πιθανόν να οδήγησαν σε μία στρεβλωμένη απεικόνιση του τότε παρόντος της δημ. μουσικής. Θεωρώ όμως εντελώς απίθανο να παρουσιάζουν μια εικόνα που δεν ανταποκρίνεται σε καμιάς εποχής την πραγματικότητα. Λογικά μπορεί μεν ο Καράς να έλεγε σ’ ένα μουσικό «μην το παίξεις όπως συνηθίζεις πλέον αλλά όπως το κάνατε παλιά», αλλά αν αυτό που έκαναν παλιά δεν υπήρχε καν, και το είχε φανταστεί ο Καράς μόνος του, τότε ο μουσικός απλούστατα δε θα μπορούσε καν να το κάνει.
Αυτό λέγεται ότι συνέβη μ’ έναν λαουτιέρη που μετά από πολλές υποδείξεις βαρέθηκε κι είπε στον Καρά «παίξ’ το μόνος σου». Το κομμάτι που παίζει ο ίδιος ο Καράς λαούτο (ο Αργείτικος αν θυμάμαι σωστά) ίσως πράγματι να μην αντιπροσωπεύει καμία πραγματικότητα αλλά αυτό που υπήρχε μόνο στο νου του Καρά. Αλλά είναι μοναδικό παράδειγμα. Όλα τα άλλα είναι παιγμένα από ανθρώπους που προφανώς ήξεραν να παίζουν έτσι όπως έπαιξαν. Άρα, κι αν δεν έπαιζαν έτσι στην καθημερινότητά τους, κάποτε παλιότερα είχαν παίξει κι έτσι. Συνεπώς το χειρότερο που μπορεί κανείς να πει είναι ότι ίσως αυτές οι ηχογραφήσεις του '70 - '80 δε δείχνουν πώς έπαιζε ο κόσμος το '70 - '80 αλλά πώς έπαιζε παλιότερα. Οκέι. Αλλά για το πώς έπαιζαν παλιότερα άλλα τεκμήρια δεν έχουμε πολλά, ενώ όσο πιο πρόσφατες είναι οι εποχές τόσο πληθαίνουν και οι ηχογραφήσεις. Οπότε, καλό είναι που διασώθηκε και κάτι από εκείνα που δεν είχαν πολλές ευκαιρίες να διασωθούν.
Δεν είμαι σε θέση να γνωρίζω αν και σε ποιες ακριβώς περιπτώσεις συνέβησαν αυτά. Για μερικές περιοχές που την ξέρω τη μουσική τους μπορώ να βεβαιώσω ότι αυτό που ακούγεται στους δίσκους είναι απολύτως αληθινό. Για άλλες δεν μπορώ να βεβαιώσω τίποτε.
Εκτός όμως από διασταυρωμένη αυθεντικότητα σε ορισμένες περιπτώσεις και πιθανή αλλά όχι διασταυρωμένη σε άλλες, οι ηχογραφήσεις διακρίνονται και από εξαιρετική ποιότητα. Απουσιάζει εντελώς η γνωστή (από πιο πρόσφατους δίσκους επιτόπιων καταγραφών) γιαγιά με το ένα δόντι που ναι μεν μόνο αυτή ξέρει τα παλιά τραγούδια αλλά, στα 103 της, τραγουδάει πλέον σα ραγισμένη καμπάνα. Όλοι όσοι παίζουν και τραγουδούν στους δίσκους όχι απλώς είναι καλοί τραγουδιστές και οργανοπαίχτες αλλά μαθαίνουμε, πολύ αργότερα (εμείς οι όχι ντόπιοι), ότι αρκετοί από αυτούς θεωρούνται και στον τόπο τους κορυφές: Σάββας Περσελής (Κάσος), Αντώνης Ζωγραφίδης (Κάρπαθος), Στέργιος Βλαχογιάννης (Άγραφα), διάφοροι Κρητικοί κ.ά…
Φυσικά υπάρχουν και οι εξαιρέσεις. Μέσα σε τόσους δίσκους βρίσκονται και μερικά τραγούδια πιο δεύτερα. Αλλά το μέσο επίπεδο είναι πάρα πολύ καλό για δεδομένα επιτόπιων καταγραφών. Οπότε, με δυο λόγια: είναι δίσκοι που καλύπτουν και τον φιλογνώστη αλλά ταυτόχρονα ακούγονται κιόλας.
Πάντως έχω να πω ότι αυτοί οι δίσκοι όχι απλώς δεν είναι οι μόνοι του είδους τους εκείνα τα χρόνια αλλά, παραδόξως, οι αντίστοιχοι της Σαμίου ξεκινάνε από παλιότερα, τουλάχιστον από το 1962 (λεπτομέρειες εδώ). Βέβαια οι δίσκοι της Σαμίου ποτέ δεν ήταν αμιγώς καταγραφικοί, εκτός ίσως από έναν που είναι ξένη έκδοση, το Ethnologie vivante. Συνήθως όμως υπάρχει και το στοιχείο της καταγραφής. Αμιγώς καταγραφικοί είναι διάφοροι δίσκοι του Wolf Dietrich, οι οποίοι διασώζουν πράγματα ακόμη σπανιότερα από του Καρά αλλά είναι τίγκα στη γιαγιά με το ένα δόντι και επιπλέον έχουν πολύ πρόχειρη τεκμηρίωση - όλα τα ελληνικά ονόματα είναι κακοποιημένα κλπ… Και υπάρχει και η πολύ μεγάλη σειρά δίσκων της Δόρας Στράτου, όχι από καταγραφές αλλά πάντως με ντόπιους μουσικούς.