… Ελληνικά Κάλαντα
των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς και των Φώτων
Ακούστε διαφορετικές εκδοχές και παραλλαγές και περιηγηθείτε στον χάρτη με οδηγό το Αρχείο Ελληνικά Κάλαντα**
των Χριστουγέννων, της Πρωτοχρονιάς και των Φώτων Δόμνας Σαμίου!
Περιηγηθείτε στο διαδραστικό χάρτη από περιοχή σε περιοχή και επιλέξτε τα ειδικά κόκκινα βελάκια για να ακούσετε τη μουσική ή να δείτε το αντίστοιχο βίντεο, με δυνατότητα να διαβάσετε τους στίχους και πληροφορίες για την ηχογράφηση.
Ο χάρτης είναι διαθέσιμος είτε από υπολογιστή είτε από κινητές συσκευές…
Η παλιότερη Ελληνική ηχογράφηση για τα κάλαντα της πρωτοχρονιάς (Αγίου Βασιλείου) είναι από την Ελληνική εστουδιαντίνα για λογαριασμό της εταιρίας (Disque Pour Zonophone) με τίτλο (Τα κάλανδα) το 1907 με κωδικό δίσκου (X-104585) και αριθμό μήτρας (10584u)
Μπράβο Κοσμά, ποτέ δεν είχα ξανακούσει αυτή την ηχογράφηση! Για να ξεκινήσουμε: Αυτά μπόρεσα να καταγράψω, βοηθήστε να συμπληρώσουμε το κείμενο!
Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά, ψηλή μου δεντρολιβανιά
Κι αρχή, καλός μας χρόνος! Εκκλησιά [ …]
Άγιος Βασίλης έρχεται, και δεν μας καταδέχεται, από την Καισαρεία, Συ ‘σ’ αρχόντισσα, κυρία!
Βαστάει κόλλα και χαρτί, Ζαχαροκάντιο, ζυμωτή! Χαρτί και καλαμάρι, δες κι εμέ το παλληκάρι!
Το καλαμάρι ν΄έγραφε, τη μοίρα μου την [ … ] Και το χαρτί ομίλει, [ … ]
Βασίλη πόθεν έρχεσαι και δεν μας καταδέχεσαι, και πόθεν κατεβαίνεις, [ … ]
Από της μάνας μου έρχομαι, και δεν σας καταδέχουμαι, Και [ …] Δεν μου λέτε, τί να κάνω;
Κάτσε να φας, κάτσε να πιείς, κι αν μ’ αγαπάς, να με το πεις! Κάτσε να τραγουδήσεις για να μας καλοκαρδίσεις
Εγώ [ … ] Τραγούδια δεν ηξεύρω,
Βασίλη, ξεύρεις γράμματα; [ …] Πές μας την αλφαβήτα! [ … ]
Κάτσε να φας, κάτσε να πιείς, Κι αν μ’ αγαπάς, να μου το πεις
Κάτσε να τραγουδήσεις και να μας καλοκαρδίσεις.
Το έχω μάθει στο μπουζούκι και θα το παίξω με δυο φίλους μου!. Θα ήθελα ο ένας να έχει το τρίγωνο και ο άλλος να έχει ένα άδειο τενεκέ για λάδι να το κοπανάει με τον ρυθμό!.
Δεν το ακούω ακριβώς, αλλά πρέπει να είναι κάποια φράση που μετά εξελίχθηκε στο δικό μας «εκκλησιά με τ’ άγιο θρόνος», που είναι πούρος σουρρεαλισμός. Το «θρόνος» πάντως ακούγεται. Αγίων θρόνος…;
Ώστε το έλεγαν τόσο παλιά αυτό, 1907! Θα έλεγα ότι η παραφθορά από «άρχοντες το κατέχετε» ή άλλα παρόμοια και ευλογότερα είναι πιο πρόσφατη.
εικόνα και χαρτί
Και τότε και τώρα, ζαχαροκαντιοζύμωτη λέμε. (Αυτό δεν το έχω διαβάσει κάπου, είναι δικιά μου υπόθεση. Αλλά θεωρώ ότι μόνο έτσι βγάζει νόημα.)
ξανά την έγραφε. Πιθανώς να έλεγε κανονικά «την έλεγε», τη δεύτερη φορά, και να το μπέρδεψαν.
άσπρε μου χρυσέ μου ήλιε.
περίμενα ν’ ακούσω «και δε μας-ε συντυχαίνεις». Δε λέει ακριβώς αυτό, κάτι παραπλήσιο όμως. Ίσως αυτό με κάποιο σαρδάμ. (Η άλλη εκδοχή γι’ αυτό τον στίχο είναι «και βαστάς ρόδα και ραίνεις».)
Και στο σχολειό μου πάγω.
Τι ωραίο! Δεν το 'χω κανακούσει. Το κλασικό εδώ είναι «κάτσε τον πόνο σου να πεις». Ωραία, το καινούργιο καταγράφεται και θα αξιοποιηθεί την κατάλληλη στιγμή.
Εγώ γράμματα μάθαινα. Το επόμενο δεν το βγάζω. Συνήθως λέει «και να σας πω τι πάθινα», και κάπως παραπλήσιο ακούγεται κι εδώ αλλά όχι ακριβώς έτσι.
Εδώ έχει ένα συμπλήρωμα που δεν το βγάζω. Το κλασικό που ξέρω είναι «αντικρύ μου να σας εύρω», που ομολογουμένως δεν προσθέτει και πολλά στην εξέλιξη της πλοκής του μύθου. Τσάκισμα είναι, τι περιμένεις. Πάντως εδώ άλλο λέει.
Δεν ξέρω. Όταν το ξέρω από πριν, το ακούω κιόλας. (Έτσι βγαίνουν οι στίχοι. Αλίμονο αν ήταν να στηριζόμαστε μόνο στο αφτί μας, όταν η πηγή του ήχου είναι αλλοιωμένη!) Εδώ λοιπόν ήξερα είτε «πώς επέρασες τη νύχτα» είτε «να 'χεις τον θεό βοήθεια». Δε λέει κανένα από τα δύο.
Η ένννοια είναι «δώστε μας και κανένα ζαχαροκάντιο, ή καμμιά κουλούρα ζυμωτή». Σχεδόν πάντα, με εξαιρέσεις βέβαια, στο πρώτο ημιστίχιο ανελίσσεται η ιστορία της ημέρας, στο δεύτερο μπαίνουν παινέματα, παροτρύνσεις ή παραγεμίσματα. Η «ψηλή δεντρολιβανιά» είναι η κυρά που μας άνοιξε και θα δώσει γερό φίλεμα αν την παινέψουμε ανάλογα, το “δες κι εμέ το παλληκάρι” υπονοεί “και δόσε και κάτι!”. Το “΄σύ ‘σ’ αρχόντισσα, κυρία!” υπονοεί “και σαν αρχόντισσα θα μας φιλέψεις!” κττ…
Μμμμ, δεν ξέρω… Ομολογώ ότι δεν το είχα σκεφτεί ποτέ έτσι. Όμως αυτά που ζητάνε για κεράσματα δεν μπαίνουν ποτέ στα εμβόλιμα δεύτερα ημιστίχια, μπαίνουν στους κανονικούς στίχους (οι οποίοι, αν προσέξετε, είναι κανονικοί 15σύλλαβοι με άρτιο νόημα).
Εγώ καταλαβαίνω το «ζαχαροκαντιοζύμωτη» ως έπαινο προς όμορφη γυναίκα ή κοπέλα: ότι είναι ζυμωμένη με τη ζάχαρη, τόσο γλυκειά είναι… Τέτοια παινέδια μπαίνουν συχνά στα εμβόλιμα ημιστίχια.
Ε, κανένα από αυτά δε λέει ευθέως «δώσε μας αυτό, δώσε μας εκείνο». Ή παινέματα λένε (ψιλή μου δεντρολιβανιά, εκκλησιά με τ’ άγιο θρόνος), ή ό,τι να 'ναι απλώς για τη ρίμα (άγιος και πνευματικός, και να μας καλοκαρδίσει κ.ά.). Τα καθαυτού αιτήματα τα ξέρουμε από άλλα κάλαντα: δώστε μας και τον κόκορά, δώστε μας και την κότα… κι από το λαδοπίθαρο καμιά οκά λαδάκι… φέρε πανιέρι κάστανα, πανιέρι λεφτοκάρια… Εδώ δεν τα είπαν γιατί θα παραμάκραινε (και ίσως γιατί στις πόλεις μπορεί να τα είχαν κόψει ήδη από τόσο παλιά… Αυτά είναι βασικά τα αθηναϊκά κάλαντα, που πλέον έχουν διαδιθεί πανελληνίως. Δεν ξέρω αν στις πόλεις έδιναν ήδη λεφτά ενώ στα χοωριά συνεχιζόταν η αμοιβή σε είδος και επομένως και οι αντίστοιχοι στίχοι).
Κανονικά βέβαια, και τα παινέματα μπαίνουν σε ολόκληρους στίχους. Και δεν πετάνε μια κουβέντα εδώ και μια εκεί, πιάνουν κανονικά ένα ένα τα μέλη της οικογενείας και τους στολίζουν επί διάστημα αρκετών στίχων τον καθένα: τον αφέντη, που είναι πλούσιος κι ανοιχτοχέρης (για να δίνει), την κυρά που είναι όμορφη, την κόρη που τη θέλει γραμματικός, τον γιο που του ευχόμαστε να βάλει πετραχήλι. και τελικά τη βαΐτσα (υπηρέτρια) που θα πάει στο κελάρι να μας φέρει απ’ όλα τα καλά. Τα εμβόλιμα παινέματα σ’ αυτό το κάλαντο είναι πιο πολύ όπως είναι τα τσακίσματα σε οποιοδήποτε τραγούδι, που μπορεί να πετάει ξερωγώ «συ με μάρανες» ή κάτι άλλο παρόμοιο ερωτικό ανάμεσα σε στίχους οτιδήποτε άσχετης θεματολογίας.
Η βασική δομή των καλάντων είναι σε τρία μέρη: (α) η γιορτή, (β) παινέματα, (γ) δώσε. Αλλά τραβάνε σε μάκρος. Εδώ ακούμε μόνο το (α), κι αυτό όχι ολόκληρο.
Άσπρε μου καλέ μου Ήλι" ακούω εγώ. Μάλλον πρόκειται για παρερμηνεία του αρχικού στίχου, κάτι που συμβαίνει και με άλλα τμήματα της αφήγησης. Να σημειώσουμε πάντως ότι, άσπροι ήλιοι δεν υπάρχουν πουθενά.
Τέλος πάντων θα πρέπει να το έχουμε σαν μια ιστορική ηχογράφηση παρά σαν ερμηνεία, μιας και είναι και η παλιότερη που έχει διασωθεί!. Εάν υπάρχουν και παλιότερες ηχογραφήσεις!.
