Κάτι που μπορεί να ενδιαφέρει τα μέλη εδώ:
NOSTALGIA, EMOTIONALITY, AND ETHNO-REGIONALISM IN PONTIC PARAKATHI
SINGING
3 «Μου αρέσει»
Συνεχίζω λίγο το πονtιακό θέμα με δύο ωραίο βίντεο με το λυράρη και ερευνητή Νίκο Μιχαηλίδη:
Ο Μιχαηλίδης έχει γράψει ένα ενδιαφέρον άρθρο για την αναβίωση της τοπικής μουσικής στη Μαύρη Θάλασσα:
1 «Μου αρέσει»
Πολύ ενδιαφέρον, κρίμα όμως που δεν ξέρω Τουρκικά, να κάτσω να διαβάσω και τη βιβλιογραφία. Ξέρω ότι τα τελευταία 15 – 20 χρόνια πολλοί Τούρκοι ερευνητές έχουν αρχίσει να ψάχνουν τις ρίζες τους χωρίς τον «παραδοσιακό» φόβο των προηγηθέντων ερευνητών. Φαίνεται λοιπόν ότι κανείς πλέον δεν αμφιβάλλει για τη μεθόδευση που ξεκίνησε επί Νεότουρκων και συνεχίστηκε μέχρι και σήμερα ακόμα, προκειμένου να δημιουργηθεί μία ενιαία τουρκική δημοτική μουσική, όπου ακόμα και ποντιακές μελωδίες θα παίζονται με σάζι και τούρκικο στίχο αντί του «ρωμαίικου» στίχου και της κεμεντζέ. Όσο για το κύμα «επιστροφής στις εθνοτικές ρίζες» που είδε ο Μιχαηλίδης, αυτό το βιντεάκι που είδα δίπλα στα δικά του, το επιβεβαιώνει.
1 «Μου αρέσει»
Δεν έχω ανοίξει ακόμη όλα τα λινκ (μόνο το δρ ξεφύλλισα λίγο, επιφυλασσόμενος για περισσότερα), αλλά να σχολιάσω ότι η λάζικη μουσική, που είναι πάρα πολύ συγγενής με την ποντιακή, ήταν γνωστή και επαρκώς προβαλλόμενη, απλώς ως τουρκική.
Οι Λαζοί είναι οι αρχαίοι γηγενείς του Πόντου, λαός συγγενής με τους Γεωργιανούς. Παίζουν περίπου τα ίδια όργανα, τους ίδιους χορούς και με την ίδια αισθητική όπως οι Έλληνες Πόντιοι. Από γλώσσα δεν ξέρω τι κάνουν. Λοιπόν, το καραντενίζ κεμεντζεσί (λύρα της Μ. Θάλασσας, δηλαδή αυτούσιος ο κεμεντζές των δικών μας Ποντίων) περιλαμβανόταν στα τουρκικά όργανα. Το ίδιο και τα άλλα όργανα της περιοχής, οι χοροί κλπ.
@pepe Αυτά τα άρθρά μπορεί να σε φωτίσουν όσον αφορά τους Laz στην Τουρκία:
https://www.academia.edu/6373258/Representing_and_Performing_Laz_identity_This_is_not_a_rebel_song
Ο Μιχαηλίδης πάντως γράφει ότι και τα Λάζικα τα πήρε η μπάλα: ειδικές επιτροπές εθνομουσικολόγων (αν μπορούσαν να ονομαστούν έτσι, τότε…) μετέφραζαν τους στίχους στα «εθνικά» Τουρκικά (τα εθνοκαθαρισμένα δηλαδή) και προσάρμοζαν και τις μελωδίες με στόχο την σφυρηλάτηση ενιαίας λαϊκής τουρκικής «παράδοσης»….
Σχετικά με τη γλώσσα των Laz αναρωτιέμαι αν οι κοινωνικές συνθήκες επίσης έχουν συμβάλει στον εξαφανισμό της γλώσσας σαν καθημερινό μέσο επικοινωνίας, κάτι που ίσως επηρεάζει και την χρήση της στα τραγούδια. Σύμφωνα με το άρθρο που παρέθεσα οι νέοι Λαζοί δε μιλάνε τα λάζικα, ενώ τα καταλαβαίνουν μερικώς-τα τουρκικά είναι η γλώσσα επικοινωνίας τους. Κάτι παρόμοιο έγινε και στην Ελλάδα με τα ποντιακά, τουλάχιστο αν κρίνω από το δικό μου σόι- η πρώτη γενιά που γεννήθηκε στην Ελλάδα μιλούσαν ποντιακά στο πατρικό τους, αλλά δεν μετέφεραν τη διάλεκτο στα δικά τους παιδιά. Η δέυτερη/τρίτη γενιά στην Ελλάδα καταλαβαίνουν μερικές λέξεις και εκφράσεις, που χρησιμοποιούνται πιο πολύ για humor ή σαν έκφραση νοσταλγίας. Η κατάσταση μπορει να είναι διαφορετική σε αμιγώς ποντιακά χωριά, αλλά οι δικοί μου συγγενείς (ακόμα οι ηλικιωμένοι) δεν μιλούσαν/μιλάνε ποντιακά μεταξύ τους, άσχετα αν παρέμειναν στο χωριό ή αν εγκαταστάθηκαν σε πόλεις. Έχω την εντύπωση ότι η ποντιακή διάλεκτος (τουλάχιστον στην Ελλάδα) τώρα πλέον επιβιώνει κυρίως στα τραγούδια και τελευταία σαν κάτι που μαθαίνεις σε ειδικά σεμινάρια σε μερικά πανεπιστήμια. Είναι λίγο σαν τα ισπανοεβραϊκά ή άλλες γλώσσες/διάλεκτοι που έχουν χάθεί σαν ζωντανές/ομιλούμενες γλώσσες. Βέβαια στην Ελλάδα γράφονται ακόμα στίχοι στα ποντιακά σε νέα τραγούδια, αλλά είναι λίγο σαν μία αναβίωση, μια που η πλεοψηφία από αυτούς που ακούνε αυτά τα τραγούδια δεν μιλάνε τα ποντιακά. Όσον αφορά τη γλωσσική πολιτική του κράτους, νομίζω ότι η τάση της ομογενοποίησης υπήρχε και στην Ελλάδα. Έχω ακούσει αρκετές ιστορίες για δασκάλους και δασκάλες που απαγόρευσαν στα παιδιά να μιλάνε ποντιακά στο σχολειο, ακόμα και στα διαλείμματα. Βέβαια, μπορεί να το θεωρούσαν μία αναγκαία επέμβαση για να αφομοιωθούν οι Πόντιοι στην ελληνική κοινωνία.
Ποντιακά τραγούδια πάντως βγαίνουν ακόμη καινούργια. Άρα υπάρχουν άνθρωποι, κατά τεκμήριο όχι υπέργηροι, που μπορούν να χειριστούν ενεργητικά τη διάλεκτο. Το κατά πόσον είναι σε θέση και σε διάθεση να κάνουν το ίδιο και στην καθημερινή επικοινωνία (μεταξύ τους ή με τη γιαγιά τους κλπ.) δεν το ξέρω. Βέβαια μην ξεχνάμε και ότι η απόσταση από τα ποντιακά στα κοινά ελληνικά είναι μικρότερη ααπό την απόσταση λάζικα-τούρκικα, αφού στη μία περίπτωση έχουμε διάλεκτο της ίδιας γλώσσας και στην άλλη δύο εντελώς διαφορετικές γλώσσες. (Υποθέτω λ.χ. ότι αν ο Πόντιος θέλει να πει μια ιστορία για το πώς πήγε σε μια δημόσια υπηρεσία και του ζήτησαν διάφορα δικαιολογητικά, τα οποία προφανώς ονομάζονται με την κοινή νεοελληνική λέξη, είτε στα ποντιακά το πει είτε στα κοινά νεοελληνικά η διαφορά θα είναι μικρή, του επιπέδου «επήα σην εφορίαν» - «πήγα στην εφορία».)
σσην
(;ςερτυθιοπα)
Λες και τους το είχα ζητήσει, πριν λίγο μου ήρθε από το Academia.edu ανακοίνωση για την παρακάτω δημοσίευση:
The Change and Popularity of Black Sea Music in Turkey
The Change and Popularity of Black Sea Music in Turkey—Regional Interferences with the Caucasian Musical Cultures, Social- and Market-driven Identity Discourses, 2014Özge Ç . Denizci
Özge Ç . Denizci
Να σημειώσω πάντως ότι οι λέξεις Έλλην και τα παράγωγά της, Πόντος και τα παράγωγά της και Ρώμη και τα παράγωγά της, δεν εμφανίζονται πουθενά στο παραπάνω κείμενο.
(μία ώρα αργότερα)
Τώρα κατάλαβα… Ναι, τους το είχα ζητήσει! Έμμεσα, όχι απευθείας: οι μηχανές τους διαβάζουν το τί κατεβάζει ο καθένας και, αντιδρώντας, του γνωστοποιούν τυχόν παρεμφερείς ανακοινώσεις
@pepe συμφωνώ με τις απόψεις σου για την διαφορά ανάμεσα στα λάζικα και τα ποντιακά. Η σκέψη μου ήταν περισσότερο ότι η ποντιακή διάλεκτος δεν μιλιέται πλέον από τους Έλληνες Ποντίους. Αυτό σημαίνει ότι είναι μία μορφή γλώσσας που χρησιμοποίεται μόνο σε όρισμένα συμφραζόμενα, π.χ. όταν Πόντιοι τραγουδιστές τραγουδάνε στίχους στα ποντιακά ή σε παραστάσεις ποντιακού θεάτρου. Κάτι παρόμοιο συμβαίνει στο Ισραήλ. Εκεί υπάρχει μία πληθόρα τραγουδιστών που τραγουδάνε σε διάφορους τοπικούς μορφές της Αραβικής γλώσσας, ανάλογα με τον τόπο καταγωγής τους (Μαρόκο, Ιράκ, Λιβύη), σε γάμους και άλλα γλέντια. Όλοι τους χρησιμοποιούν τα εβραϊκά στην καθημερινή τους επικοινωνία, και μερικοί από τους νέους τραγουδιστές μπορεί να μην ξέρουν να μιλάνε στην γλώσσα στην όποια τραγουδάνε. Όσο για τους Λαζούς, βρήκα ένα ενδιαφέρον άρθρο, όπου αναφέρονται και οι Έλληνες Πόντιοι και η μουσική τους! Laz music.pdf (2,3 MB). Εκεί θα βρεις πληροφορίες για τις διάφορες προσπάθειες αναβίωσης της λάζικης μουσικής παράδοσης και γλώσσας. Ο συγγραφέας αναφέρεται επίσης στα διάφορα στερεότυπα και προκαταλήψεις για τους κατοίκους της Μαύρης Θάλασσας που μοιάζουν με τις ελληνικές αντιλήπψεις για τους Ποντίους.
Ναι, αλλά αν στιχουργούν κιόλας σ’ αυτή τη γλώσσα (στα ποντιακά συμβαίνει), πάει να πει ότι την ξέρουν. Έστω κι αν δεν έχουν την άνεση να τη μιλήσουν σε ρυθμούς ζωντανού διαλόγου.
Κατά τα άλλα, το ότι χρησιμοποιείται σε ειδικές περιστάσεις, καταλαβαίνω πλήρως πώς το εννοείς Εύα.
Εδώ να θυμίσω ότι «Λαζός» ήταν και για τους Έλληνες Ποντίους χαρακτηρισμός, μάλλον υποτιμητικός (αφού έμμεσα αμφισβητεί την ελληνικότητά τους). Ξεκάθαρα υποτιμητικό είναι το Λαζογερμανός / Λαζοντόιτς (Πόντιος μετανάστης στη Γερμανία).
Ευχαριστούμε Εύα. Πολύ ενδιαφέρον, όπως άλλωστε και όλα τα ευρήματα που μοιράζεσαι συνήθως μαζί μας. Αλλά τι θα πρωτοδιαβάσουμε; Πρώτα άνοιξα τη διατριβή του Τσεκούρα, από κει (από τη ββγραφία) βρήκα ένα άλλο άρθρο που μ’ ενδιέφερε, τώρα ετούτο, κι όλα αυτά κάθονται ανοιχτά (μαζί και με άλλα διάφορα!) και περιμένουν τη σειρά τους…
Από το λάζικο άρθρο, μέχρι στιγμής καταλαβαίνω ότι το να διαδηλώνεις τη λαζικότητά σου, τουλάχιστον μέσω της μουσικής, είναι στην Τουρκία όχι απλώς ακτιβισμός αλλά και επικίνδυνο. Και ότι οι Λαζοί είναι κάτι σαν λαός-φάντασμα: όλοι στην υπόλοιπη Τουρκία φαντάζονται ότι Λαζοί είναι όσοι κατοικούν «κάπου προς τα κει», όταν φτάνεις «προς τα κει» όλοι λένε «εμείς δεν είμαστε Λαζοί, στην επόμενη κοιλάδα είναι», και τελικά οι καθαυτού Λαζοί είναι τουρκόφωνοι ή δίγλωσσοι μουσουλμάνοι με τουρκική συνείδηση, η δε λάζικη γλώσσα μιλιέται περιθωριακά, από έναν εντελώς απροσδιόριστο αριθμό ομιλητών, και δεν απέκτησε γραπτή και πρότυπη μορφή παρά πολύ πρόσφατα από ακτιβιστές γλωσσολόγους που βρήκαν κι αυτοί τον μπελά τους…
Στις αναφορές σε Έλληνες ποντίους δε έφτασα ακόμη.