Ας Παν Να Ιδούν Τα Μάτια Μου

Το δημοτικό αυτό τραγούδι, το τραγουδούσε η μάννα μου και ήταν ένα από τα αγαπημένα της.
Η απορία μου έχει να κάνει με τον στιχουργό. Είναι ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης αυτός που ενέπνευσε τον άγνωστο, λαϊκό στιγουργό να γράψει αυτό το τραγούδι ή συνέβη ακριβώς το αντίθετο; Εσείς τι νομίζετε;
Στ΄ αυτιά μου ηχεί σαν το «η κότα έκανε τ΄ αυγό ή το αυγό την κότα».

Κατηγορηματικά, όχι, δεν είναι του Παπαδιαμάντη.

Στο διήγημα “Η τρελή βραδιά” (1901) - όπου καταγράφεται - δεν αφήνει περιθώρια ο συγγραφέας πως είναι δική του δημιουργία.
Είναι δημοτικό, προφανώς το είχε ακούσει και το συνταιριάζει, στα γραφόμενά του.

Αλλά, και στη συλλογή των ποιημάτων του Παπαδιαμάντη που έχουν επιμεληθεί ερευνητές, δεν συμπεριλαμβάνεται, φυσικά, το συγκεκριμένο.

Να θυμίσω ότι και σε κάποιαν άλλη ιστορία ένας ήρωας του Παπαδιαμάντη τραγουδάει:

Ως και τα παραθύρια της (ξάδερφε Μηνά)
αμάχη μού βαστούνε,
όταν γυρίσω να τα δω (ξάδερφε Μηνα)
χωρίς αέρα κλειούνε
.

Και δεν υπάρχει κανένας λόγος να υποθέσουμε ότι το έλεγε στον ίδιο σκοπό που είπε τα ίδια σχεδόν λόγια ο Βαμβακάρης, ή που τα λένε οι Σαμοθρακίτες, ούτε βέβαια όμως ότι το έβγαλε ο ίδιος ο Παπαδιαμάντης: ο Παπαδιαμάντης, το πιθανότερο, όντως είχε ακούσει να κάνουν καντάδες μ’ αυτό το δίστιχο, και μας το μεταφέρει μαζί με τόσες άλλες πληροφορίες για τη ζωή των ανθρώπων της εποχής του. Αν η ιστορία ανήκει στις σκιαθίτικες (γιατί δε θυμαμαι ποια είναι), μπορεί κάλλιστα να το λέγανε σε κάποιον τοπικό σκοπό. Για τη μουσική της Σκάθου δεν ξέρω τίποτε.

(Παρά ταύτα, ψάχνοντας στο ΥΤ παραπομπές γι’ αυτά που μόλις έγραψα, διαπίστωσα ότι στη Μυτιλήνη και στην Ικαρία έχουν, ως ντόπια παραδοσιακά τραγούδια, παραλλαγές της ηχογράφησης του Βαμβακάρη. Εδώ εγείρεται ξανά το ερώτημα για την κότα και το αβγό. Με μια μικρή ενημέρωση σχετικά με τη μουσική παράδοση των συγκεκριμένων νησιών, πιστεύω ότι εκείνοι το έμαθαν από τον Βαμβακάρη. Άλλο αν κι ο ίδιος ο Βαμβακάρης το έμαθε από κάπου κι όχι από τον εαυτό του.)

Της παράδοσης είναι το τραγούδι. Ο Κουνάδης σημειώνει σχετικά ((Παν. Κουνάδη, Μάρκος Βαμβακάρης, Κατάρτι, Αθήνα 2005, εκτός κυκλοφορίας): "Ερωτικό τραγούδι, με στίχους και μουσική παρμένα από τη δημοτική παράαδοση. Εμφανίζονται και σε δωδεκανησιακό τραγούδ"ι. Και λίγο παρακάτω: "Βέβαια, ο ερευνητής του ελληνικού τραγουδιού Μένιος Καλυβιώτης, στο άρθρο το “Άγνωστα τραγούδια του Μ. Βαμβακάρη, δημοσιευμένα σε λαϊκά περιοδικά (Συλλογές, τεύχος Σεπτ. - Οκτ. 2001) αποκαλύπτει τον παλαιό δίσκο της Zonofon, ηχογραφημένο στο Μιλάνο στις αρχές του 20ού αιώνα με το τραγούδι αυτό, τραγουδισμένο από λυρικούς καλλιτέχνες" κλπ.

Να σημειωθεί ότι στο δίσκο, ως συνθέτης και στιχουργός φέρεται ο Α. (Αντώνης) Βαμβακάρης με “συνδημιουργό”, όπως αναφέρεται και στα αρχεία της ΑΕΠΙ, τον (Σμυρνιό πρόσφυγα και άριστο μουσικό) Δημήτρη Μπαρούση ή Λορέντζο. Προφανώς, ο Λορέντζος “πρότεινε” το τραγούδι στους Βαμβακάρηδες.

Η εκτέλεση που μου αρέσει περισσότερο είναι αυτή:

Να υποθέσω ότι η μάνα σου χρησιμοποιούσε το στίχο “ποιός στο’πε δεντρουλάκι μου δε σ΄αγαπώ πουλάκι μου”;
Ετσι τραγουδιότανε στου Χαλίλη-Γεροκομειό,έτσι τόλεγε κι η δική μου…

Πράγματι. Ακόμη και ο ίδιος χορός μπορεί να έχει άλλο μέτρο, π.χ. ο πανελλήνιος Μπάλος Ντο Ματζόρε που στην Αντιμάχεια (Κω) είναι 7σημος, με την ίδια μελωδία, και σε κάποιο από τα 7νησα 3σημος, πάλι με την ίδια μελωδία. Και θυμίζω και μια ανάρτηση αυτών των ημερών, για μια παμπάλαιη ηχογράφηση του «Έλα βρε Χαραλάμπη» σε ρυθμό συρτού αντί του γνωστού καλαματιανού.

Αλλά εννοείται ότι σε κάθε μέρος ένα είναι το μέτρο για κάθε κομμάτι. Γιατί οι Αντιμαχείτες δεν παίζουν ποτέ τον Μπάλο σε δίσημο ρυθμό σαν όλους τους άλλους, και γιατί όλοι οι άλλοι δεν τον παίζουν ποτέ σε 7σημο; Ε, απλούστατα, γιατί έτσι τον ξέρουν, έτσι τον έχουν συνηθίσει, και κάτι άλλο θα τους ξένιζε.

Το ίδιο ισχύει και για τον κάθε μεμονωμένο ακροατή: έτσι όπως ξέρει το κάθε κομμάτι, είτε είναι του τόπου του είτε το έμαθε από δίσκους και ΥΤ, έτσι το 'χει συνηθίσει, και το διαφορετικό του 'ρχεται κάπως.

Βέβαια εδώ έχουμε διαφορετική περίπτωση: δε διαφέρει μόνο ο ρυθμός αλλά ολόκληρος ο σκοπός. Είναι πρακτικά ένα άλλο τραγούδι με τους ίδιους στίχους (ή οι ίδιοι στίχοι σε άλλη “μελοποίηση”, με κάποια χαλαρότητα στη χρήση του όρου). Αυτό είναι ακόμη πιο συνηθισμένο, είναι απόλυτα φυσιολογικό, αλλά δεν παύει να προσκρούει, δυνητικά, στις ατομικά διαμορφωμένες συνήθειες του καθενός.

Γιάννη δικαίως δεν κατάλαβες γιατί το ερώτημα απευθύνεται στον Παραδοξολόγο.
Προς διευκρίνηση,η περιοχή Αρόη,Σαμακιά(Χαλίλη),Γεροκομειό είναι ενιαία προαστιακή περιοχή
της Πάτρας όπου για κάποιο διάστημα διέμενε η οικογένεια του Παραδοξολόγου,ένω
διατηρούσε σπίτι όπου έμενε κατα καιρούς η οικογένεια της μάνας μου.Το συγκεκριμένο
τραγούδι ήταν στο …ρεπερτόριό της ,με την διαφοροποίηση που αναφέρω πιό πάνω
απ΄την ερμηνεία της Καρζη.Ετσι προσπαθώ να ανιχνεύσω κοινές ενδεχομένως μουσικές
καταβολές των μανάδων μας λόγω παραμονής στην ίδια περιοχή.

Έτσι ακριβώς.

— Νέο μήνυμα προστέθηκε στις 13:00 ::: Το προηγούμενο μήνυμα δημοσιεύθηκε στις 12:56 —

Εννοώ, υπερβολικός. Έγραψα «του μάτσ» με διάθεση για χιούμορ.
Συμφωνώ με τα γραφόμενά σου, σχετικά με την 3η, αλλά για το συγκεκριμένο τραγούδι δεν μου πολυαρέσει η τετράσημη διασκευή (και διαφορετική μελωδία, όπως έγραψε και ο pepe ήδη).
Η συνήθεια στο άκουσμα έχει παίξει τον ρόλο της και γι αυτό φαίνεται δεν μπορώ να το καλοδεχτώ στ΄ αυτιά μου.

Απάντησα αλλά δεν κατάλαβα τι έγινε και το μήνυμά μου δεν ανέβηκε… Κάποιο λάθος θα έκανα γι αυτό ξαναπαντώ.

Πολλές φορές το υπερβολικό του ενός είναι το κανονικό του άλλου, έτσι είναι και τι να κάνουμε.
Εξαρτάται επίσης από τον χρόνο και τον τόπο. Αν την εκτέλεση δλδ. αυτή την άκουγα σε πανηγύρι τον Δεκαπενταύγουστο, ίσως να μην την χαρακτήριζα υπερβολική. Εδώ που βρίσκομαι, τώρα, μου φαίνεται ότι βγάζει μια παραπανίσια “δημοτικίλα” και συγνώμη κιόλας για την έκφραση. Αν πάλι έπινα δυό ποτηράκια, μπορεί και να μην είχα αυτό το πρόβλημα :slight_smile:

Ενημερωτικά, το τραγούδι αυτό (ακαπέλα) βρίσκεται ανάμεσα στις ηχογραφήσεις του 1917 και επομένως η ηχογράφηση του ΄19 δεν είναι η αρχαιότερη… Ίσως η αρχαιότερη με ορχήστρα.

Πάντως, τόσο η ποσότητα όσο και η ποιότητα των απαντήσεων/πληροφοριών από τους φίλους του φόρουμ, είναι μεγάλη βοήθεια για μένα και γι αυτό πρέπει να πω ένα ευχαριστώ!

Σ΄ αυτές:

http://www.paradoxon.gr/paramithi/goerlitz.html

Σ΄ αυτές των κυλίνδρων (ένα μήνα περίπου νωρίτερα απ΄ αυτές των δίσκων)
Τα τραγούδια που αναφέρω στην ιστοσελίδα μου, είναι οι ηχογραφήσεις ελληνικού, μουσικού ενδιαφέροντος, που έγιναν σε δίσκους, συν μιας ακόμα που δεν την αναφέρω γιατί την εντόπισα αργότερα, ανάμεσα στις ηχογραφήσεις με τα παραμύθια και τις λαϊκές ιστορίες.

Nα προσθέσω κάποια πράγματα για τους “αφανείς” στίχους του τραγουδιού
που αναφέρονται στο ρηγόπουλο(η λέξη ακούγεται στην ερμηνεία της κας
Κούλας.)Είναι γνωστός ο στίχος “κι αν το είπε το ρηγόπουλο στην Μπαρμπαριά
σκλαβόπουλο”.Πιθανολογώ ότι κατ΄αρχήν χρησιμοποιήθηκε έτσι και στην συνέχεια
τροποποιήθηκε.Εγώ τον ήξερα “κι αν το είπε το ρηγόπουλο της Πάτρας
τ΄αρχοντόπουλο”.Μ΄αυτόν τελείωνε και το τραγούδι.Η άποψη που είχα ακούσει,
υπεστήριζε ότι ο στίχος αναφέροταν σε κάποιο Ρηγόπουλο γόνο οικογένειας προκρίτων
της Πάτρας η οποία συνέχιζε να παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο στα πράγματα της
πόλης και μετά το διώξιμο των Τούρκων και προφανώς πρός κολακεία αυτών
των “αρχόντων”.Ομως ο στίχος αυτός είναι προβληματικός.Στό panigiraki.gr
εμφανίζεται κι άλλος στίχος σαν ο τελευταίος:
“χήρα να δώ τη μάνα του στα μαύρα την κουνιάδα του”
Ετσι το νόημα ισιώνει.
Αν γνωρίζει κάποιος κάτι παραπάνω ας το αναφέρει.

Στην ηχογράφηση του ΄17 δεν εμφανίζεται η στροφή (που ακούμε σχεδόν σε όλες τις εκτελέσεις) με τον «ήλιο» και το «αστρί» αλλά στροφές με «γειτονιά» και «εκκλησιά» και αντί για το «δεντρουλάκι μου - πουλάκι μου» το « περδικούλα μου - μικρούλα μου».
Το τέλος έχει ως εξής:

«Κι αν το είπε το- κι αν το είπε το ρηγό- ρηγόπουλο
Κι αν το είπε το ρηγό- ρηγόπουλο
Της Πάτρας τ΄ αρχοντόπουλο

Να τον ιδώ, να τον ιδώ στα σί- στα σίδερα
Να τον ιδώ στα σί- στα σίδερα
[i]Που με παιδεύει σήμερα»

[/i]Να σημειώσω πως σε αυτές τις ηχογραφήσεις (κυλίνδρους), ο κάθε στρατιώτης-τραγουδιστής έγραφε μόνος του τους στίχους σ΄ ένα τετράδιο, που χρησιμοποιήθηκε σαν πρωτόκολλο. Έτσι, άλλα γραπτά είναι γραμμένα άψογα έως καλλιγραφικά και με σωστή ορθογραφία ενώ άλλα είναι γραμμένα με ορνιθοσκαλίσματα, που διαβάζονται με κόπο.
Να πω επίσης ότι στις περισσότερες των περιπτώσεων, οι κατεγραμμένοι στο χαρτί στίχοι, είναι περισσότεροι απ΄ αυτούς της ηχογράφησης (λόγω περιορισμένου χρόνου του μέσου/κυλίνδρου).
Ορισμένοι στρατιώτες σημείωναν και τον τόπο καταγωγής τους, πράγμα που συμπληρώνει την εικόνα του τραγουδιού και βοηθάει στα συμπεράσματα γιατί όσο να ΄ναι, την εποχή εκείνη η μουσική παράδοση είχε πιο τοπικό χαρακτήρα.

Στις ηχογραφήσεις των δίσκων που ακολούθησαν, το πρωτόκολλο το συμπλήρωνε ο επικεφαλής, ο οποίος δεν ήταν άλλος από τον γνωστό βυζαντινολόγο Χάϊζενμπεργκ. Εδώ το πρωτόκολλο αφορούσε οργανωμένο έντυπο και ενεγράφησαν στοιχεία όπως καταγωγή, κατοικία, ηλικία, επίπεδο μόρφωσης κ.λ.π.

Ο σημασιολογικά “σωστός” στίχος είναι “κι αν το ΄πε το ρηγόπουλο (ή, τ’ αρχοντόπουλο), στη Μπαρμπαριά σκλαβόπουλο. Είναι η τιμωρία που θα του σταλεί απ’ το θεό, για το ψέμα που ΄πε. Αν το τραγούδι τελειώνει με το στίχο “κι αν το ΄πε το ρηγόπουλο, της Πάτρας τ’ αρχοντόπουλο”, πρόκειται για το φαινόμενο που υπεισήλθε στη διεκπεραίωση των δημοτικών τραγουδιών, όταν η τεχνολογία περιόρισε το χρόνο εγγραφής στα περ. 3.10 λεπτά. Ξεκινάει ένα τραγούδι, ίσως με μιάν χαρακτηριστική προεισαγωγή όπως “τρία πουλάκια κάθουνταν κλπ, το ΄να τηράει προς … κλπ, το τρίτο το καλύτερο μοιρολογάει και λέει:” και μπορεί να φτάσει και στο σημείο να σταματήσει εκεί το τραγούδι, κάτι που ο φυσιολογικός επιτελεστής, στο χώρο επιτέλεσης, δεν θα το έκανε.

Κάτι άλλο που συμβαίνει ολοένα και συχνότερα, είναι να λησμονιέται ο λόγος για τον οποίο μπήκε ένας συγκεκριμένος στίχος. Ο Βιδάλης, π.χ, μεγαλωμένος σε αστικό περιβάλλον, μάλλον δεν ξέρει το νόημα του στίχου “κι αν το ΄π΄ ο ήλιος, να μη βγεί” και λέει “αν είν’ ο ήλιος να μη βγεί”. Διεκπεραιώνει το τραγούδι χωρίς να ενδιαφέρεται για την επιτέλεσή του.

— Νέο μήνυμα προστέθηκε στις 13:51 ::: Το προηγούμενο μήνυμα δημοσιεύθηκε στις 13:18 —

Να παραθέσω ολόκληρη την “ενότητα” του αρχοντόπουλου, όπως μας την είχε μάθει η Δόμνα Σαμίου:

Κι αν τόειπε το ρηγόπουλο, της Πάτρας τ’ αρχοντόπουλο,
χήρα να δώ τη μάνα του, κουρούνα την κουνιάδα του,
την αδερφή του καλογριά κι εκείνονε στα σίδερα.

Κι όποιος τολμήσει, ας αμφισβητήσει τα λεγόμενα του κατόχου των ματιών…