ΑΛΑΤΙ ΤΗΣ ΓΗΣ 09/05/2021 «Μικρασιάτικες μνήμες - Οινούσσες και Βαρβάσι Χίου»

Γενικότερα, Γιάννη, έχω την αίσθηση (χωρίς βέβαια να μπορώ να το αποδείξω) ότι κάποια από τα «παλιά τραγούδια» που έβαλαν τους ηλικιωμένους /- ες να τραγουδήσουν, είναι της δισκογραφίας και αυτό δεν συνέβη μόνο εδώ, αλλά σε πάρα πολλές περιπτώσεις. Βέβαια, το «Καναρίνι μου γλυκό» δεν το συνέθεσε η Ρόζα ούτε και έγραψε τους στίχους του, και βέβαια ήταν γνωστό στην Τουρκία με τούρκικο στίχο, αλλά δεν μπορούμε να ξέρουμε κατά πόσον υπήρξε γνήσιο μελιώτικο που το κουβάλησαν οι Μελιώτες στην Ελλάδα. Είναι πράγματι δύσκολο να τα ψάξει κανείς αυτά, όμως έχω πέσει σε καραμπινάτο παράδειγμα όπου δισκογραφημένο τραγούδι μεσοπολέμου καταγράφεται ως γνήσιο λαϊκό: στην Κων/λη εκδίδεται, δεκαετία 2000, βιβλιαράκι με καταγραφές τραγουδιών από ανταλλαγέντες πληθυσμούς από Βόρεια Μακεδονία, Βουλγαρία, Ελλάδα, Βλαχία. Από άντρα γεννημένο στην περιοχή Κοζάνης το 1934, καταγράφηκε (δυστυχώς δεν συμπεριελήφθη στο σιντί) και το εξής κομμάτι:
I Varvara kathe vradi to puli pu kilayladi
Perimeni na cibisi to kalami na kunisi
Enas kefalos varvatos omorfos ke kotsonatos
May Varvara min lahtaris ton angistroses to fyari

Προφανώς, στο χωριό όπου εγκαταστάθηκε ο τραγουδήσας, μάλλον βρέθηκε και παιζόταν στο γραμμόφωνο ο εξ Ελλάδος δίσκος, που οι γονείς του τραγουδιστή τον είχαν μάθει απ’ έξω, χωρίς βέβαια τα λαθάκια / αλλαγές που πέρασαν στην επόμενη γενιά.

Σταθείτε ρε παιδιά. Απ’ ό,τι καταλαβαίνω, η πληροφορία είναι ότι το Παλιάμπελο εντοπίστηκε να είναι γνωστό (προφανώς από παλιά) σε έναν ηλικιωμένο Αιγνουσιώτη, ή ίσως ευρύτερα γνωστό στις Οινούσσες.

Από πού κι ως πού αυτό επιτρέπει συμπεράσματα για την πατρότητα του τραγουδιού; Μπορεί να το 'γραψα κι εγώ. Το ρώτησε κανείς αυτό;

Άλλο «τραγουδιέται / τραγουδιόταν στις Οινούσσες» και άλλο «δημώδους προελεύσεως».

Το ίδιο ισχύει για κάθε τόπο, και για κάθε τραγούδι, ακόμη κι αν το γνωρίζουμε από μια συλλογή / δίσκο / εκπομπή με τίτλο «Τα εντελώς 100% αγνά παρθένα αμιγή αυθεντικά γνήσια ντόπια τοπικά δημοτικά παραδοσιακά τραγούδια του Τάδε Μέρους», εφόσον το κινητήριο ερώτημα της έρευνας είναι «τι τραγουδούν εκεί οι άνθρωποι». Αλλά μία παραπάνω ισχύει για τις Οινούσσες, έναν τόπο που -απ’ όσο ξέρω- ζει αποκλειστικά από τα ταξίδια.

Πάντως άκουσα το τραγούδι της Ρίτας: ο σκοπός στα λόγια είναι αρκετά απλός και προβλέψιμος, κατευθείαν πάνω στα πατήματα του δρόμου και του ρυθμού. Θα μπορούσε να το 'χει γράψει ο Χ ή ο Ψ αλλά θα μπορούσε και να είναι δημώδους προελεύσεως. Η εισαγωγή, αντίθετα, και ιδίως το δεύτερο μισό της, είναι σαφώς γραμμένη από συνειδητό μουσικό.

Edit: Στα σχόλια του παραπάνω βιντέου στο ΥΤ κάποιος προ τεσσάρων ετών έγραψε:

Το τραγούδι είναι παραδοσιακό. Το τραγουδούν και το χορεύουν στις Οινούσσες. Η ενορχήστρωση είναι του Ρούβα. Και οι στίχοι είναι παραλλαγή του παλιού.

Εύλογα συμπεραίνει κανείς ότι το τραγούδι θα υπάρχει στον δίσκο από τις Οινούσσες που έκαναν οι Εν Χορδαίς (ο οποίος είχε γίνει κάπως αντιληπτός, κυρίως με τη Σίνα που παίχτηκε αρκετά). Και πράγματι, βλέπω εδώ ότι είναι το εναρκτήριο τραγούδι του διπλού σιντί. Μήπως εκεί υπάρχει καμιά πληροφορία; Τον έχει κανείς πρόχειρο;

Συγνώμη ρε παιδιά, αλλά όταν ένας (λόγϊος ή λαϊκός) στιχουργός ψάχνει λέξη να ριμάρει με την τσαχπίνα και επιλέγει τη Ραφήνα, μάλλον Αθηναίος πρέπει να είναι, που ξέρει πολύ καλά ότι τα φρέσκα ψάρια και η καλή ρετσίνα έρχονται απ’ τη Ραφήνα. Λέτε το τραγούδι να φορτώθηκε σε καν΄να ψαροκάϊκο (γιατί ποντοπόρα φορτηγά με Οινουσιώτες καπεταναίους δεν έδεναν τότε στο λιμάνι της Ραφήνας) και να ταξίδεψε ως τις Οινούσες, όπου και το απεστήθισαν οι κάτοικοι, και άρχισαν και να το χορεύουν; (σόρυ, το δίσκο δεν τον έχω…)

Τώρα, αν κάποιος βρίσκει στο συγκεκριμένο στίχο του «Έτσι σε θέλω» (που απαξιοί να μας εξηγήσει πώς ακριβώς τη θέλει τη μούσα του ο ερωτοχτυπημένος λεφτάς) στοιχεία που ενυπάρχουν και σε δημοτικά τραγούδια, ας μας τα επισημάνει, εγώ δεν τα βλέπω…

Πιστεύω ότι ο μέσος Αιγνουσιώτης ξέρει για καμιά κατοστή πόλεις της υφηλίου από πού προέρχονται τα ψάρια και το κρασί τους.

Για πράγματα όμως που να βγαίνουν στις ίδιες τις Οινούσσες, και δη μνημεία άυλου πολιτισμού (όπως τα τραγούδια), τι να ξέρει; Δεν τα βγάζει η γη του νησιού τα τραγούδια, οι άνθρωποι τα βγάζουν. Και οι άνθρωποι δεν είναι στο νησί τους, παρά μόνο περαστικά.

Περικλή, στο βασικό μου ερώτημα δεν απάντησες: Βλέπεις στοιχεία παραδοσιακής στιχουργικής στον συγκεκριμένο στίχο; Και αν όχι, είσαι τότε της άποψης ότι «μα, αστική κοινωνία είναι και εκείνη των Οινουσών, αστικούς στίχους θα παράγει, όχι δημοτικούς»;

Η Ρίτα λέει:

Έτσι σε θέλω, μάτια μου να 'σαι γλεντζού, τσαχπίνα
κι ας πάει και το παλιάμπελο που έχω στη Ραφήνα

στο Οινουσιώτικο λένε:

Έτσι σε θέλω κούκλα μου να λάμπεις σα φεγγάρι
κι ας πάει και το παλιάμπελο που’ χω στον Καλαμιάρη

Εύλογα κάποιος μπορεί να θεωρήσει ότι αφού το Οινουσσιώτικο δεν έχει μέσα τοπωνύμια της Αττικής (αλλά, μάλλον, των Οινουσσών) η Οινουσσιώτικη εκδοχή προηγείται ή είναι ανεξάρτητη της δισκογραφίας. Αλλά, στα σιφναίικα έχω διαπιστώσει ότι ενώ κάποιο τραγούδι είναι καταφανέστατα της δισκογραφίας, κατά την ενσωμάτωσή του στο γλέντι:

(α) οι στίχοι διασκευάζονται για να είναι πιο οικεία στη Σίφνο:

Στεφάνι θα σου βάλουνε, στην κεφαλή κορώνα
και μ’ ένα πλούσιο πολύ από τον Αρτεμώνα
(αντί τη Δραπετσώνα που λέει το τραγούδι της δισκογραφίας)

(β) ανακατεύονται στιχάκια από άλλα τραγούδια

(γ) χρησιμοποιούνται για αυτοσχεδιασμό.

Έτσι δεν θα μου ήταν έκπληξη αν ντόπιοι Οινουσσιώτες διασκεύασαν τα αρχικά στιχάκια.

Εν τω μεταξύ, όπως λέει και ο Νίκος Π. το όλο ύφος των στίχων του “Παλιάμπελου” δεν το βρίσκουμε σε συλλογές διστίχων συλλογών τύπου Fauriel, Passow, Αραβαντινού κλπ (εκτός αν μου διαφεύγει κάτι). Από την άλλη το ύφος είναι τυπικό για τα ρεμπέτικα της δεκαετίας του 30.

Έτσι τείνω να υποστηρίξω ότι το Οινουσσιώτικο προέρχεται από τη δισκογραφία. Πάντως, με το Βορειοανατολικό Αιγαίο, λόγω των άμεσων επιρροών από Μικρά Ασία, δεν δουλεύει το ερασιτεχνικό αισθητήριό μου καλά.

Ζούμε την εποχή (μικτών και πολλαπλών πηγών).
Σε λίγα χρόνια δεν θα γνωρίζουμε τι προέρχεται από καταγραφή(δίσκους) , η απο παράδοση δια ζώσης. Έχω μια μικρή ιστορία, να μοιραστώ εδώ…
Πριν 25-30 περίπου χρόνια στα Τρίκαλα συνάντησα ένα άτομο (δεν ζει σήμερα) ,που πάνω στην κουβέντα μας για παλιά παραδοσιακά τραγούδια, μου τραγουδάει το γνωστό σε μας < το μπαγλαμαδάκι σπάσε > με τον Διαμαντίδη.
Το ηξερα από τον δίσκο, αλλά απορία μου ήταν, πως και γνωρίζει αυτό το τραγούδι. Πλάκες δεν είχε. Ούτε είχε ξανακουστεί παλαιότερα στα Τρίκαλα. Η απάντηση του ίσως έχει ενδιαφέρον για τις απορίες μας.
<< το έμαθα από τον πατέρα μου. Το τραγουδούσε συχνά και είχε καλή φωνή >>.

Ο πατέρας αυτού του ανθρώπου εργάζονταν στην Αθήνα. του Μεσοπολέμου για κάμποσα χρονια.
Έτσι ήρθε το τραγούδι αυτό στα Τρίκαλα.
Αυτά πριν την αναβίωση και τις απανεκδόσεις.

1 «Μου αρέσει»

Αυτός είναι σίγουρα ένας τρόπος. Υπάρχει όμως και ο άλλος, μην υποτιμούμε τους επαρχιώτες. Ήταν πληρέστατα ενημερωμένοι για τα τελευταία δισκογραφικά σουξέ της Αθήνας, που εβδομάδες μόλις μετά το χτύπημά τους σε δίσκο παίζονταν στα επαρχιακά γραμμόφωνα, οικιακά ή καφενείου.

2 «Μου αρέσει»

Αυτό το νήμα έκλεισε αυτόματα μετά από 365 ημέρες. Δεν επιτρέπονται πια καινούριες απαντήσεις.