"Mawaal", "muwal" και αμανές

Γεια σας φουρουμίτες,

Μήπως θα μπορούσαν οι γνώστες της ανατολικής μουσικής να με βοηθήσουν να λύσω μια απορία;

Στην αραβική-ανατολική μουσική υπάρχει κάτι που λέγεται mawaal ή muwal, που απ’ ό’τι έχω καταλάβει είναι ένας αυτοσχεδιασμός του τραγουδιστή, κάτι ανάλογο με το ταξίμι στους οργανοπαίχτες. Μπρορόυμε να πούμε ότι το αραβικό muwal είναι το ίδιο πράγμα με τον ελληνικό αμανέ ή το τουρκικό ghazel; Τα muwal που έχω ακούσει εγώ, π.χ. στον Farid Al-Atrash, είναι συνήθως ένθετα κομμάτια μέσα σε μεγαλύτερες συνθέσεις, και άλλες φορές έχουν λόγια, άλλες φορές όχι. Στούς Ισραηλίτες τραγουδιστές είναι συνηθώς μία σύντομη εισαγωγή χωρίς στίχους, που δίνει το “χρώμα”, πριν αρχίσει το καθαυτό τραγούδι.

Τα ελληνικά τραγούδια με muwal που μου έρχονται στο νου μου είναι μερικά από τα “ινδοπρεπή” του Καζαντζίδη και άλλων, αλλά είμαι σίγουρη ότι οι “ρεμπετολόγοι” εδώ μπορούν να δώσουν και άλλα παραδείγματα. Επίσης, στα νειάτα μου (πριν πολλά χρόνια!) πήγαινα κάποτε-κάποτε σε ποντιακά μαγαζιά της Θεσσαλονίκης, και θυμάμαι ότι οι Πόντιοι τραγουδιστές ήταν μάνες στον αμανέ.

Όσο για την τεχνοτροπία των Ελλήνων λαϊκών τραγουδιστών, μπορούμε να πούμε ότι είναι περισσότερο “ανατολίτικη” απ’ ό’ τι “δυτική”; Μ’ αυτό εννόω ότι ο τρόπος “εκφοράς” τους βασίζεται στους δρόμους-μακάμια, και ότι είναι “μελισματικός” (από το μέλισμα). Υπάρχει καμιά σχετική βιβλιογραφία πάνω στο θέμα αυτό;

Ζητώ συγνώμη αν οι ερωτήσεις μου φαίνονται αφελείς. Έχω καιρό να ασχοληθώ με το ελληνικό τραγούδι, και έτσι και αλλιώς ήμουν πάντα μία απλή ακροάτρια-τα πιο πολλά τραγούδια τα έμαθα από ταβέρνες και πειρατικούς σταθμούς παρά από δίσκους!

Εύα

(Κ. Φ.)
Πρώτα απ’ όλα να ξεχωρήσουμε το “γαζάλ” ή “γκαζάλ” ή “γκαζέλ”, που δεν είναι Τούρκικο, ούτε αυτοσχεδιασμός. Είναι μιά φόρμα Σούφικου ερωτικού τραγουδιού, με πολλά λυρικά στοιχεία στον στίχο.
Όσο γιά τους φωνητικούς αυτοσχεδιασμούς, και δη με “ΜΕΛΙΣΜΑΤΑ”, δηλαδή της Ελληνικής ή Ανατολίτικης ΜΟΝΟΦΩΝΙΚΗΣ έκφρασης, ίσαμε ν’ αποδείξουμε πως τα είχαν πρώτοι οι Αρχαίοι Έλληνες, γιά την ώρα στην αρχή είναι το “τεριρέμ” της Βυζαντινής υμνωδίας. Είναι ένας φωνητικός μελισματικός αυτοσχεδιασμός γιά να καλυφθεί ο χρόνος στη διάρκεια μιάς τελετουτγίας, που γίνεται από τον ψάλτη ή τον παπά, με χρήση των συλλαβών “τε-ρι-ρεμ-ρου-ρουμ-α-νε-νε-να” κ.λ.
Ακαλουθεί ο αυτοσχεδιασμός πάνω στο “αμήν”, που σημαίνει “είθε”, “μακάρι”, “ινσάλλα” ή “ίνσαλλα”, και το “αμήν” γίνεται “αμάν” και ο αυτοσχεδιασμός “αμανές”. Γιά να τον διαχωρήσουν από τον “Τούρκικο” αμανέ, οι Σμυρνιοί τον ονόμασαν “μανέ”. Υπάρχει και ο “Αντάμα μανές”, ή “Αντάμ Αμάν”, που τραγουδιέται συγχρόνως από περισσότερους από έναν τραγουδιστές.
Στην Αραβική μουσική, που αποκηρύσσει κατά κάποιο τρόπο κάθε “τούρκικο” (ύστερα από το συνέδριο του 1932), το “αμάν” αντικαθίσταται από τις λέξεις “γιά λέϊλι” και “γιά αένι”, που σημαίνει αντιστοίχως “νύχτα μου” και “μάτια μου”. Και είναι απαραίτητο στοιχείο γιά την εκδήλωση του έρωτα. Τέλος, το “μαουάλ” της Αραβικής μουσικής, δεν έχει απαραίτητα συλλαβές, αλλά μόνο φωνήεντα, ααααεεααεεεε…, μπορεί να τραγουδηθεί και από χορωδία, και έχει έναν πιό θρησκευτικό χαρακτήρα, έρχεται δηλαδή να ξαναβρεί τη Βυζαντινή του προέλευση.

Τα γκαζέλ έχουν αυτοσχεδιαστικό χαρακτήρα και δεν είναι αποκλειστικότητα της σούφικης μουσικής αλλά γενικότερα της μουσικής της οθωμανικής αυλής. Τα γκαζέλ είναι ουσιαστικά μελωδική απαγγελία ποιήσεως. Βλέποντας κανείς τις τρείς μεγάλες περιόδους της οθωμανικής ποίησης καταλαβαίνει γιατί γίνεται η σύγχυση μεταξύ γκαζέλ και σούφικης μουσικής μιάς και η πρώτη περίοδος περιέχει βασικά σούφικη ποίηση.
Ένας λόγος που δημιουργήθηκε σύγχυση για τη σχέση γκαζέλ και σούφι είναι το γεγονός ότι έτσι, σαν κοινά δηλαδή, παρουσιάστηκαν στην δύση (π.χ. ο δίσκος της Unesco). Κυκλοφορεί ένα πολύ ωραίο διπλό cd από την Kalan αλλά δυστυχώς δεν λειτουργεί το site τους για να σας δώσω στοιχεία.
Ένα αυτό. Δεύτερο. Γιατί σώνει και καλά όλα έχουν βυζαντινή προέλευση και ταύτιση;

Χαίρετε,

Ευχαριστώ για τις ενδιαφέρουσες πληροφορίες για τις σχέσεις ανάμεσα στο muwal, to γκαζέλ και τον αμανέ. Μάλλον τα είχα λίγο μπερδεμένα!:wink:

Αύτο που με μπέρδεψε λιγάκι είναι ότι, απ’ ό’τι έχω καταλάβει, ένας αμανές όπως τραγουδήθηκε και ηχογραφήθηκε από τους Έλληνες τραγουδιστές μπορούσε να είναι ένα αυτοτελές κομμάτι με στίχους, που έχει και κάποια διάρκεια.

Απ’ την άλλη, υπάρχει και η άλλη περίπτωση που είναι απλώς ένα σύντομο interpolation (συγνώμη που το λέω αγγλιστί, αλλά δεν βρίσκω την ελληνική λέξη) ή εισαγωγή ενός τραγουδιού που δεν είναι αμανές στην ολότητά του. Λέγεται και αυτή η εισαγωγή αμανές ή χρησιμοποιούν οι Έλληνες μελετητές κάποιον άλλον ορισμό σε τέτοιες περιπτώσεις;

Εγώ σκέφτομαι την εισαγωγή του Καζαντζίδη στο “Αυτή η νύχτα μένει” (αν η μνήμη μου λειτουργεί σωστά!), που ταιριάζει περίφημα με τον ορισμό του muwal που δίνει ο Κ.Φ.

Για να τελειώσω θα παραθέσω έναν ορισμό του muwal που βρήκα σε μία αμερικάνικη μελέτη:

The muwal is an improvisation on a sound such as Ah or Yalel with which a singer opens a vocal performance. By setting a meditative mood, the opening muwal focuses the singer and the audience.

Όσο για το μέλισμα έχω δει να χρησιμοποιούν αυτήν την ελληνική ονομασία και έννοια για να περιγράφουν άλλα ειδή μουσικής, όπως το gospel και soul μουσική των μαύρων της Αμερικής, που χαρακτηρίζεται ως melismatic.

Η Gail Holst παραθέτει μερικά ενδιαφέροντα στοιχεία για τις απόψεις των Ελλήνων διανοουμένων της εποχής για τις σχέσεις της βυζαντινής μουσικής και του αμανέ. Οι δικές μου γνώσεις δεν είναι καθολου επαρκείς για να έχω γνώμη πάνω στο θέμα αυτό.

http://www.muspe.unibo.it/period/MA/index/number5/holst/holst_0.htm

Ελπίζω να μη σας ζάλιζα!

Εύα

(Κ. Φ.)
Αχ, βρε Παπαϊωάννου, δεν έχω καμμία, μα καμμία διάθεση να τσακωθούμε, αλλά πρέπει νάσαι πολύ προσεκτικός όταν μιλάς γιά… Οθωμανική ποίηση και… Αυλή. Μήν πέφτεις στην παγίδα του Βόσπορου, ούτε οι Τούρκοι δεν τον δέχονται. Λοιπόν:

Ο αρχαιότερος τραγουδιστικός αυτοσχεδιασμός (με μελίσματα), είναι ΑΠΟΔΕΔΕΙΓΜΕΝΑ ο Βυζαντινός. Αυτό το παραδέχονται όχι μόνο οι ʼραβες, αλλά και οι Τούρκοι ακόμα. Υπάρχει ακόμα η υποψία (γιά τον Χάλαρη είναι βεβαιότητα, αλλά μένει ν’ αποδειχτεί) πως προηγούνται οι Αρχαίοι ημών πρόγονοι!

Το Γαζάλ (έτσι προφέρεται στ’ Αραβικά) είναι φόρμα λυρικού (δηλαδή ποιητικού, σε πρώτο πρόσωπο) τραγουδιού, με ερωτική θεματολογία, που περιέχει (ενίοτε) και αυτοσχεδιαστικά μελίσματα. Δημιουργοί του Γαζάλ φέρονται οι Νταραουίς, δηλαδή οι Ντερβίσηδες, που είναι ένα είδος περιπλανόμενων “ασκητών” της Ζωροαστρικής θρησκείας, δηλαδή της Περσίας. Οι Ντερβίσηδες προηγούνται κατά πολύ των Σούφι (λέγεται μάλιστα πως δημιουργήθηκαν από την επαφή με τους Έλληνες του Μεγαλέξαντρου, γι αυτό και πάντρεψαν τον Ζωροάστρη με τον Πλάτωνα), και όταν είδαν τον Μουσουλμανικό κίνδυνο, ίδρυσαν τα τάγματα των Σούφι, υιοθετώντας (πολιτικάντικα) ΚΑΙ το Κοράνι, αλλά χωρίς να εγκαταλείψουν τα παλιά τους πιστεύω. Υπέροχα Γαζάλ έγραψε και ο Τζελαελντίν ελ Ρουμί, και ανάμεσα σ’ αυτά, είναι κι ένα εξόχως ερωτικό που δάνεισε τη μελωδία του στον “Τσακιντζή”, μόνο που είναι πολύ πιό αργό.

Όσο γιά τη λεγόμενη “Κλασική Οθωμανική Μουσική” (είναι ο όρος που δίνουν οι ίδιοι οι Τούρκοι), είναι μιά κατασκευή των Σουλτάνων, που μάζευαν τους καλύτερους μουσικούς (ανεξαρτήτως καταγωγής) και τους έβαζαν να γράφουν και να παίζουν. Λόγω μεγάλου σχήματος, αυτή η μουσική είναι αρκετά σφιχτά δομημένη, και γι αυτό κάπως ψυχρή. Οι καταβολές της είναι φυσικά ΚΑΙ η μουσική των Ντερβισάδων, αλλά ΚΑΙ η Κούρδικη, ΚΑΙ η Μογγολικές πηγές, ΚΑΙ (τι να το κάνουμε τώρα, το δέχονται πρώτοι οι Τούρκοι) η Βυζαντινή υμνωδία. Βλέπεις, ανάμεσα σ’ αυτούς τους μουσικούς, είχε και πολλούς Έλληνες.

Οι Δυτικοί (π.χ. Ουνέσκο) φυσικά και λένε μπούρδες, αλλά αυτό δε μας επιτρέπει να κάνουμε κι εμείς το ίδιο από την ανάποδη. Το Συνέδριο του Καϊρου υπήρξε αποφασιστικό γι αυτά τα πράγματα, και διαχώρισε εντελώς την Αραβική μουσική από τα Οθωμανικά κατασκευάσματα. Το ουσιαστικό συμπέρασμα αυτού του Συνεδρίου, ήταν ότι διαχώρισε τις μουσικές των Αράβψν σε δύο μεγάλες κατηγορίες: (α) Την απολύτως μονοφωνική της Ανατολής, των μακαμιών και των δρόμων. (β) Την φλερτάρουσα με τη Δύση και τις αρμονίες Αραβο-Ανδαλουσιανή μουσική, της Ισπανίας, της Βορειοδυτικής Αφρικής, αλλά και των μεγάλων ψυχαγωγικών κέντρων του αιώνα μας, όπως Βηρυττός, Αλεξάνδρεια, Σμύρνη (!!!) κ.λ.

Σταματώ εδώ γιά να μη γίνει… δοκίμιο.

ΥΓ. Δεν έχω καμιάν αντίρηση να διαφωνήσεις, και δεν πρόκειται να μπλέξω σε διαμάχη.

(Κ. Φ.)
Εύα, δύο πράγματα:

  1. Κυρίως από την εμφάνιση του Γιοβανίκειου “Μινόρε” και όλων των παραλλαγών του (Μπουρνοβαλιό, Τζιβαέρι κ.λ.) οι Έλληνες Μικρασιάτες μουσικοί καθιέρωσαν τον Αμανέ ή Μανέ στη βάση ενός δίστιχου:

Ήρθε η ώρα κι η στιγμή το στόμα μου ν’ ανοίξω
και στη γλυκειά παρέα μου καληνυχτιά ν’ αφήσω.

και με πολλά “αμάν” ανάμεσα. Είναι πιθανό η ιδέα να ήρθε από τα αυτοσχεδιαστικά ως προς τον στίχο ΜΟΝΟ, “τσαντίσματα” και “μαντινάδες” της Κρήτης και άλλων περιοχών.

β) Ο αμανές ως Εισαγωγή ή ως Γέφυρα, είναι πιθανότατα σύγχρονο φαινόμενο. Ίσως όμως και να κάνω λάθος. Νομίζω πως προηγήθηκε το οργανικό “ταξίμι”. Όπως άλλωστε και στο ροκ, με το “σόλο” της ηλεκτρικής κιθάρας. Είναι πιθανό να έπαιξε κάποιο ρόλο η τζαζ.

Τέλος, και σε σχέση με το προηγούμενο μήνυμα, οι ʼραβες χρησιμοποιούσαν παλιά τον όρο “αμανέ”, επηρεασμένοι από τους Τούρκους. Μετά όμως το Συνέδριο του 1932, ο όρος “αμανέ” είναι σχεδόν απαγορευμένος, και αντικαταστάθηκε από τους όρους “μαουάλ” και “λαϊάλι”. Είναι δε πολύ σπάνιο να χρησιμοποιούν τη λέξη “αμάν”, όταν δε το κάνουν (Σάγιεντ Νταρουϊς) είναι με τρόπο σατιρικό.

Σε μια συλλογή που είχε βγει σε LP παλιότερα με τον τίτλο “Αμανέδες” υπάρχει και ένας αραβικός, από έναν τραγουδιστή ονόματι Μαχμούτ. Κάπου στη μέση του κομματιού ρίχνει ένα μακρόσυρτο “αμμάν”, του οποίου το τελευταίο “…α” διαρκεί ΠΟΛΛΑ δευτερόλεπτα. Μιλάμε για ανάσα 500 λίτρων! Αν πέσει στα χέρια της ακούστε το. Περιέχει και τον καλύτερο ίσως (κατά τη γνώμη μου) αλα τούρκα μανέ του Νταλγκά.
ΑΝ

ΥΓ. Ανεκδοτάκι (πραγματικό):
Ο φίλος μου ο Νίκος (κάπου στα 1985) ταξιδεύει με το αμάξι του και με δυο συμφοιτητές του από Καλαμάτα για Βουκουρέστι. Μαζί τους είχαν και τρία σάντουιτς για το δρόμο. Κάπου στη Λαμία, οι άλλοι δυο βγάζουν τα σάντουιτς και τα τρώνε, μαζί και το δικό του. Απ’ την τσαντίλα του ο Νίκος τους πήγε Λαμία-Βουκουρέστι με μια κασέτα αμανέδες στη διαπασών! Από τότε οι άλλοι δύο ταξιδεύουν μόνο με αεροπλάνο.

Κώστα θα τα πούμε (και φυσικά δεν θα τσακωθούμε αν πιστεύουμε διαφορετικά πράγματα) αλλά μόλις συγκεντρώσω επιχειρήματα και πηγές για να κάνουμε πιό υγειή δίάλογο.
Να ενημερώσω εσένα και όλους τους φορουμίτες ότι το Σάββατο 15 Φεβρουαρίου διοργανώνουμε εδώ στη Θεσσαλονίκη, στο Μέγαρο Μουσικής, συναυλία κλασικής αραβικής μουσικής με δύο συγκροτήματα από Λίβανο και Αίγυπτο. Για περισσότερες λεπτομέρειες θα βάλω το δελτίο τύπου στις ανακοινώσεις λίγο αργότερα.
Γιάννης

Γεια χαρα, μετα απο ενα χρονο μπαινω στη συζητηση
για να συμπληρωσω : οι Ελληνες ψαλταδες και γενικα οι θεωρητικοι της ελληνικης μουσικης εχουν υιοθετησει τη θεωρια οτι “Μανές” και οχι “Α μανές”
ειναι ερωτικη-θρηνητικη μονωδια που πρωτο-τραγουδησε ο Λινος για τη χαμενη αγαπη του,
και προερχεται απο τον Μανυ-ερω - Μανερω, δηλαδη
“μανιωδη ερωτα”.
Σαν ετυμολογια δεκτο απο μενα, σαν ιστορια (;;:wink:
Επισης η λεξη “Σούφι” προερχεται απο το “σοφος” οπως και το “Γιουναν” απο το Ιωνας.
Συμφωνω και εγω με τον Κ.Φ. και συμπληρωνω στα περι Οθωμανικης προελευσης και σε κοντρα με την φιλολογια περι ζεϊμπεκικου οτι τελικα η ιστορια της Μικρας Ασιας δεν ξεκιναει τον 13ο αιωνα με την αφιξη των Σελτζουκο-Ογουζων… Τι πολιτισμο προσεφεραν εκτος απο αιμα …
Τελος παντων αν ειναι να το ψαξουμε περισσοτερο θεωρητικα να φωναξω και το φιλο μου τον Αλλαντιν το Συριο, να φερει και τον τεραστιο τόμο της
Αραβικης Μουσικης που παλιοτερα ξεφυλλιζαμε μαζυ …

Πραγματικά είναι πολύ ενδιαφέροντα όλα αυτά που γράφονται! :230: Σε όλα υπάρχει μια δόση αλήθειας. Περισσότερη δόση ίσως όμως να υπάρχει ακούγοντας ένα μαουάλ καθεαυτό, όπως για παράδειγμα από τον Sabah Fakrhi :109::109::109: τον Σύρο, εκ Χαλεπίου… ο οποίος ζει και βασιλεύει -καλή του ώρα- για να αποδείξουμε ότι μιλάμε για ζώντα και σύγχρονα θέματα κι όχι μόνο για ιστορία. Είναι η ζώσα παράδοση (τίνος…:wink: Τι λέτε;