Μια ερώτηση:
Stous amanedes akoume ektos apo thn lexh « aman » alles lexeis:
« Γιαρέι », « μεντέτ αμάν », « αμάν μεντέντέι ( »
To μεντέντέι kai to Μεντέτ proerxonte profanos apo thn idia lexh (efoson akoume to « μεντε… » sths dyo lexeis) alla stous amanedes h thesh tous einai diaforetikes :
H lexh « μεντέτ » briskete panta prin apo thn lexh « αμάν » kai antitheta h lexh « μεντέντέι( » akougete panta meta apo to « αμάν »
Mporei ayth h paratirish na einai aplos mia symptwsh, alla to akousa se polla tragoudia tou Diamantidh-Ntalga, ths Ampatzhs, ths Eskenazis, tou Roukouna, kai tou Sofroniou…
Ούτε εγώ άκουσα τέτοιες λέξεις.
Έχω ακούσει όμως πολλές φορές το “γιά λέλι” και “γιά αένι”, που σημαίνουν στ’ αραβικά “νύχτα μου” και “μάτια μου”, και είναι οι λέξεις που χρησιμοποιούνται στ’ αραβικά “λαγιάλι”, δηλαδή τους αραβικούς αμανέδες.
Akoume to " aman mententei" sto “Arapi Guzel Ousak” me thn Rosa Eskenazy, sto “Neva Manes” me th Marika Brousalia, to “mentet aman” akougete sto “Manes Husseini” me ton megalo Ntalgka
Egw pisteyw pws kati tha simenoun aytes oi lexeis: to γκελ, to γιαβάς exoun noima, giati na mhn exoun to Γιαρέι », « μεντέτ αμάν », « αμάν μεντέντέι»???
Μόλις βρω λίγο χρόνο θα τ’ ακούσω, Χρήστο, γιά την ώρα θα θυμηθώ την προβληματική που είχαμε παλιά γιά τον “Αντάμ Αμάν”, που τόλεγε ο Πετρόπουλος “Αδάμ Αμάν”. Τελικά ανακαλύψαμε πως είναι Αντάμ’ Αμάν, δηλαδή Αντάμα Αμάν, δηλαδή Αμάν όλοι μαζί, νάτην και πάλι η ταξική αλληλεγγύη (μπέσα).
“Βοήθεια” σημαίνει. Πρέπει να είναι περσική λέξη που πέρασε και στα οθωμανικά. Δεν ξέρω εάν είναι ακριβώς έτσι αλλά νομίζω ότι αυτό φαίνεται από το ότι και στα σημερινά τούρκικα το βοήθεια είναι “imdat” (“βοήθεια” όταν κινδυνέυω). Είναι πολύ συνηθισμένω στα τουρκικά να προσθέτουν ένα i μπροστά από ξένες λέξεις για χάρην ευφωνίας π.χ. istakoz, istavrit, iskorpit, uskumra,(εδώ το “i” γίνεται “u” πάλι για τους ίδιους λόγους) izgara, (μάλλον πεινάω γιατί όλο ψάρια μου ήρθαν στο μυαλό και μάλιστα στα κάρβουνα!!). Επιπλέον στον προφωρικό λόγο προστίθεται πολύ συχνά αυτό το “i”. Έτσι για παράδειγμα στην τουρική επαρχία δεν λένε Ramazan αλλά Iramazan. Τώρα στην περίπτωση μας είναι πολύ πιθανό να έγινε το “medet” - “imedet” - “imdet” - “imdat”. Από “imdet” σε “imdat” πάει πολύ εύκολα γιατί το “e” ανάμεσα σε δύο σύμφωνα ακούγεται σαν “a”. Μάλιστα τελευταία κατάλαβα ότι ένα φίλο μου τον λένε Sefak και όχι Safak όπως νόμιζα τόσο καιρό!!
Η λέξη αυτή έχει περάσει στους αμανέδες από τα γκαζέλ όπου οι στοίχοι ήταν αρχικά στα περσικά.
Τώρα είδα και το παραπάνω posting για το Αντάμ Αμάν ή μάλλον καλύτερα Ανταμά Αμάν (Adama Aman). “Αμάν στον άνθρωπο” σημαίνει (adam= άνθρωπος, adama= στον άνθρωπο) αλλά θα θέσω και 'γώ την ερώτηση μου. Η λέξη “αμάν” από που προέρχεται και τι σημαίνει; Προφανώς είναι ή αραβικής ή περσικής καταγωγής. Αλλά δεν είναι παράξενο που την συναντούμε σε τόσους διαφορετικούς λαούς και πολιτισμούς; Έχει κάμμια σχέση με το “Αμήν” της εκκλησίας; (Τώρα Φέρρη θυμήθηκα την παράσταση “Αμάν Αμήν”. Ήταν να επιλέξω ανάμεσα στις “Τρύπες” και σε σένα -πού λεφτά και για τα δύο- αλλά τελικά τα μυαλά που κουβαλούσα τότε στα 15 μου …). Επιπλέον σε ένα ντοκυμαντέρ για κάτι αραβικές χώρες έλεγε ότι “αμέν” σημαίνει νερό - ζωή ή κάτι τέτοιο τέλως πάντων. Τέλως αυτή η πόλη εκεί στην Ιορδανία το Αμάν; Εάν έχει ξαναγίνει αυτή η κουβέντα ας που υποδείξει κάποιος το πού βρίσκεται αλλίως άς την αρχίσουμε εδώ πέρα.
To medet simenei bonthia. Exo milisei me tourkous filous kai den nomizo oti ifistatai amfibolia. H lexi tous ntan amesa anagnorisimi.
Episis to epifonima “ala” ton rembetikon, prepei na einai parafrasi tou Allah. Se palia tourkika tragoudia (diskos: Istanbul 1925) to epifonima auto proferetai arketes fores apo meraklomenous mousikous/paragontes. To proferoun mallista me enan kofto tropo pou tou “aferei tin thriskeutiki magaloprepia” kai to fernei poly konta sto kapos poio “syneparmeno kai methuso” rebetiko ala(!). Se ena tsiftetelli tou Sukru Tunar einai mia gkomena pou kuriolektika to kseskizei to ala…
Παπαϊωάννου… το ΑΜΗΝ είναι λέξη εβραϊκή, που μπήκε στην ελληνική γλώσσα κατα την ελληνιστική εποχή… amen στα εβραικα (το «αμην» στην αρχαιοτητα προφεροταν κατι σαν «αμεεν»). Η εβραικη γλωσσα ειναι συγγενης της αραβικης, ειναι και οι δυο σημιτικες γλωσσες (οπως ειναι συγγενεις οι περισσοτερες ευρωπαικες γλωσσες, ελληνικη, λατινικη και νεολατινικες γλωσσες, γερμανικες γλωσσες, κλπ, οι οποιες ειναι «ινδοευρωπαικες»). Στις σημιτικες γλωσσες τα φωνιεντα δεν ειναι τοσο «σταθερα» οπως στις ινδοευρωπαικες γλωσσες… δηλαδη ενα Α πολυ ευκολα μεταβαλλεται σε ενα Ε, συμφωνα με μορφολογικους κανονες. Πρεπει να σημειωσουμε οτι η τουρκικη δεν ειναι σημιτικη γλωσσα, αλλα δανειστηκε παρα πολλες λεξεις απο την αραβικη γλωσσα. Ισως το «αμαν» να εχει κοινη ριζα με το amen εβραικο.
Το “Αμάν Αμήν” ήταν του Σταύρου Ξαρχάκου, εγώ εκείνη τη χρονιά έκανα το “Ονείρου Ελλάς”, και… τούφαγα μάλιστα την Πόλυ Πάνου! Αλλά… και οι “Τρύπες”, καλές ήτανε…
Όσο γιά το “άλα” (τόχω πει και παλαιότερα) δεν υπάρχει καμμία αμφιβολία πως προέρχεται από το ΑΡΑΒΙΚΟ (και όχι μόνο Τούρκικο) Αλλάχ. Αν ακούσεις την Ουμ Καλσούμ, θ’ ακούσεις τα ομαδικά “Αλλάχ” του πλήθους σε κάθε κορώνα της, που φτάνουν σε παροξυσμό. Αλλάχ δε σημαίνει “θεός” όπως νομίζομε, αλλά “Εξέχων”, ή κάτι τέτοιο. Και το “αχ” ηχεί σαν αναστεναγμός.
Και τι σημαίνει στα εβραϊκά; Τα αμάν που λέμε εμείς προέρχεται απ’αυτήν τη γλώσσα; Γιατί το λέω… Την τεχνοτροπία του αμανέ την πήραμε από την τουρκική μουσική (ΠΡΟΣΟΧΗ!!! δε λέω ότι είναι τουρκικής προελεύσεως. Αναφέρομαι στην μουσική φόρμα και όχι στα στοιχεία που την απαρτίζουν). Ο αμανές όπως είπαμε είναι η “λαϊκή” έκδοση του γκαζέλ. Γι’αυτό και συναντούμε λέξεις περσικής προελεύσεως (όπως το medet που είδαμε παραπάνω. Το αμάν πιθανότατα εισήχθει στην τουρκική μουσική από την αραβική κατά τον 18ο αιώνα όταν η τελευταία ήταν στα φόρτε της στην Κωνσταντινούπολη. ʼρα την έννοια του αμάν πρέπει να την αναζητήσουμε στην αραβική γλώσσα και όχι στην εβραϊκή άσχετως εάν οι δύο γλώσσες μεταξύ τους συγγενεύουν.
Να σας ρωτήσω κάτι>
Έχω ένα CD που ονομάζεται “στα ίχνη του Μανέρω”.
Δεν τον κατάλαβα τον τίτλο και ρώτησα έναν Έλληνα για να το μάθω. Αυτός μου απάντησε ότι “Μανέρω” δηλαδή είναι ο πρώτος αμανές. Περιέχει τις λέξεις
μανία και έρωτας.
Μου είπε ότι αυτό περιγράφεται σε ένα κείμενο (στα αρχαία ελληνικά) και λέγεται επισης ότι το τραγούδησε μια πολύ λυπημένη γυναίκα όταν έχασε τον αγαπημένο της. Γι αυτό στην αρχή ο αμανές σήμαινε τη πάρα πολύ μεγάλη λύπη (μανία) όταν ο έρωτας δεν πραγματοποιήθηκε.
Εμένα μου άρεσε πολυ αυτή η εξήγηση.
Δεν ξέρω τι σημαίνει amen στα εβραικά… πιθανότατα σημαίνει κάτι παρόμοιο με το ελληνικό αμήν, διότι η λέξη μπηκε στα ελληνικά μέσα στο πλαίσιο της διαδοσης του χριστιανισμου, δηλαδή στα ιδια θρησκευτικα συμφραζόμενα. Έτσι, ΑΝ το αμην της εκκλησιας εχει σχεση με το αμάν των αμανεδων, αυτη η σχεση δεν ειναι αμεση, γιατι το μεν προερχεται απο τα εβραικα, καιτο δε απο τα τουρκικα (και στα τουρκικα μαλλον απο τα αραβικα)… ετσι, αν εχουν σχεση, ειναι η ιδια σχεση που εχουν η λεξεις «μητερα» και “mother” … και οι δύο προέρχονται από μία κοινή ινδοευρωπαική ρίζα, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι η μια είναι γλωσσικό δάνειο απο την αλλη αντιστοιχη γλωσσα. Για την ετυμολογια της λεξης AMAN δεν ξερω τιποτα… η συσχετιση με το ΑΜΗΝ ειναι μονο υποθεση.
“amen” στα εβραικά σήμαίνε τη συναίνεση (της κοινωνίας) και το νόημα είναι>
αληθώς, βεβαίως κτλ…Το ξέρω γιατί και εμέις το χρησιμοποιούμε όταν συμφωνούμε με τα όλα, λέμε “ναι και άμεν”.
Η λέξη μεταφέρθηκε και στην χριστιανή και ισλμαν… λειτουργία.
Το “γιαρέι” βγαίνει από την τουρκική λέξη “yar” που σημαίνει αγαπημένος-η και από το “έι” που είναι επιφώνημα. Κάτι σαν το “Baby” στα αμερικάνικα τραγούδια (oooooh, baby…).(κακό αστείο)
Για όσους δεν διαθέτουν τουρκικό λεξικό:
adam: άνθρωπος, άνδρας
aman: έλεος (αραβικά eman)
medet: βοήθεια
yar: αγαπημένος, εραστής
Επομένως:
αντάμ αμάν: έλεος, άνθρωπέ μου
μεντέιτ αμάν: βοήθεια και έλεος (ζητώ)
Σχετικά με μανέρω κλπ:
όλα προέρχονται από ένα βιβλιαράκι “περι του σμυρναϊκού μανέ” ενός λογίου της Σμύρνης με το όνομα Γεώργιος Κ. Φαίδρος, όπου πασχίζει (και αυτός…) να αναγάγει τα πάντα (άρα και τον αμανέ, που φαίνεται πως του άρεσε, αλλοιώς δεν θα έκανε τον κόπο)στους αρχαίους ημών προγόνους. Η προσωπική μου άποψη είναι ότι δεν είναι σοβαρά αυτά τα πράγματα και εξηγούνται μόνο σε συσχετισμό με το περίφημο πόνημα Φάλλμεράυερ (για όσους δεν ξέρουν ο Φ. υποστήριξε ότι οι σημερινοί Έλληνες δεν έχουν σχέση με τους αρχαίους και βέβαια έφερε τα πάνω κάτω στον ύστερο 19ο αίώνα…)
Κυττα Νικο αυτο το παραμυθακι περι Μανερω και
θρηνου του Λινου και μενα απο την αρχη δεν με επεισε και πιστευω οτι οτι εχεις δικιο στην ερμηνεια αυτη.
Το εντυπωσιακο ειναι -που δεν το ηξερα- οτι ανταμ = αδαμ (στα αραμαϊκα σημαινει ανθρωπος στα τουρκικα !!
Το εμαν = αμαν = ελεος προφανως προυπηρχε στις
μονωδιες των Αραβων - αμανεδες οποτε το δανειο εγινε αντιδανειο και παει λεγοντας.
Παντως οι μακροσυρτες μονωδιες με καποιο θεμα
ιστορικο ή της καθημερινοτητας κλπ ειναι κατι που απανταται στα συγκαθιστικα ή της ταβλας, κλεφτικα, ριζιτικα κ.α. που ανθουν στον ελληνικο χωρο.
Ερευνητης εχει καταληξει οτι τα ριζιτικα ειναι πανω σε αυτουσιους αρχαιο-ελληνικους τροπους και ασφαλως προυφιστανται κατα καποιους αιωνες απο τη δημιουργια της εκκλησ/κης μουσικης (4ος αιωνας) ενω οι μελωδιες των πεντοζαλη, καστρινου,
ρουματιανης σουστας, ρεθυμν.σουστας, ανωγειανου πηδηχτου και μαντιναδων ειναι πυρριχιες παναρχαιες μελωδιες με μια επαναλαμβανομενη φραση
σε ζυγους αριθμους.
»