Αντί προλόγου
Η προσπάθεια αποδελτίωσης των γλωσσικών στοιχείων που απαντούν στο λαϊκό μας τραγούδι παρουσιάζει αρκετές δυσκολίες, επειδή δεν έχουν μελετηθεί έως τώρα συστηματικά ούτε οι αστικές (κοινωνικές) διάλεκτοι ούτε η γλωσσική συμπεριφορά και η κοινωνική διαστρωμάτωση των εγκατεστημένων στα αστικά κέντρα πληθυσμιακών ομάδων.
Συγκυρίες οικονομικές, πολιτικές και κοινωνικές, συνετέλεσαν ώστε σε αρκετά αστικά και ημιαστικά περιβάλλοντα να αναπτυχθεί ένας διαλεκτικός λόγος που χαρακτηρίζεται από γλωσσικά στοιχεία, άλλοτε αυτοσχέδια και πρωτότυπα, άλλοτε παραφθαρμένα και σε απόκλιση - αν όχι σε αντιπαράθεση - με την κοινή νεοελληνική γλώσσα. Αναπόφευκτα, αυτός ο λόγος περιέχει αρκετά δάνεια από γειτονικούς πολιτισμούς, λέξεις και φράσεις της κοινής - ομιλούμενης - γλώσσας (με εντελώς όμως διαφορετική σημασία απ’ αυτήν) και μια συνθηματική γλώσσα η οποία λειτουργούσε παραμορφωτικά προς την ομιλούμενη.
Η επίσημη λεξικογραφία (όπως και ο δημόσιος - επίσημος - λόγος), για μεγάλο διάστημα, είτε αγνόησε αυτή την κοινωνική γλωσσική ποικιλία είτε - στην περίπτωση που την κατέγραψε - στιγμάτισε αρνητικά και αυτήν και, μαζί, και τις πληθυσμιακές ομάδες που εκφράστηκαν μέσω αυτής.
Η δυναμική, όμως, τόσο του Λόγου και Μέλους του λαϊκού μας τραγουδιού όσο και των κοινωνικών στρωμάτων που εκφράζονταν με αυτή την άτυπη “αργκό” σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής τους, διαπέρασε σύντομα όλο και πιο μεγάλα τμήματα του κοινωνικού ιστού επηρεάζοντας καταλυτικά και τη λεξικογραφία.
Η προσπάθεια χαρτογράφησης της φρασεολογίας που απαντά στο λαϊκό μας τραγούδι γίνεται με γνώμονα λέξεις και εκφράσεις σπάνιες, ιδιωματικές, που αποτελούν δάνεια από ξένες γλώσσες, διαφοροποιημένες σημασιολογικά από την επίσημη κοινή νεοελληνική ή και παραφθαρμένες σε σχέση μ’ αυτήν.
Επίσης, άγνωστες στο ευρύ κοινό στην πλειοψηφία τους, με απώτερο στόχο - μέσω της κατανόησης του Λόγου - την ουσιαστικότερη προσέγγιση, άρα και πρόσληψη, του αστικού λαϊκού μας τραγουδιού.
Η αναζήτηση αυτής της φρασεολογίας αντλήθηκε σε μεγάλο ποσοστό από το νήμα ρεμπέτικη φρασεολογία και άγνωστες λέξεις όπου πραγματοποιείται μια από τις γονιμότερες συζητήσεις από τα μέλη του ρεμπέτικου φόρουμ, με κριτήριο η φρασεολογία αυτή να αφορά κυρίως (και κατά πρώτον) το αστικό λαϊκό μας τραγούδι και στη συνέχεια (επειδή στο ρεμπέτικο φόρουμ λειτουργεί επίσης το νήμα παραδοσιακή μουσική ) εκφραστικούς τύπους που απαντούν και σ’ αυτό το είδος της πνευματικής μας κληρονομιάς.
Όσο για τις χρησιμοποιηθείσες πηγές, αξιοποιήθηκαν περισσότερο από μια αρκετά μεγάλη διαθέσιμη πηγή επιλογής, τα εξής:
- “Τουμπεκί”, Π. Πικρού, έκδ. 1979 (ειδικά, το πολύτιμο γλωσσάρι στο τέλος του βιβλίου, σελ. 267-272).
- “Λεξικό της λαϊκής”, Κ. Δαγκίτση (1967)
- “Λεξικό της πιάτσας”, Βρ. Καπετανάκη (η α’ έκδ., 1951)
- “Λεξικό της πιάτσας”, Εμ. Παπαζαχαρίου (Ζάχου), 1981.
- “Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας”, Μπαμπινιώτη, β’ έκδ. 2002
- “Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής”, Τριανταφυλλίδη, 1998
- “Μέγα λεξικό όλης της ελληνικής γλώσσας”, Δημητράκου, 1950
- “Ετυμολογικό λεξικό της κοινής νεοελληνικής”, Νικόλαος Π. Ανδριώτης, 1983.
- Το λεξιλόγιο (και το βιβλίο) του Θ. Κοροβίνη “Οι ζεϊμπέκοι της Μ. Ασίας”
- “Λαογραφικά σύμμεικτα”, Ν. Πολίτης, 4 τόμοι 1920-1980
- Η ψηφιακή συλλογή παλιών εφημερίδων και περιοδικών.
- Ένας ευρύς κατάλογος από Νεοέλληνες συγγραφείς
- “Η αυτοβιογραφία του Μάρκου Βαμβακάρη”, Αγγελική Βέλλου - Κάιλ
- Το λεξιλόγιο που περιέχεται στα βιβλία του Ν. Γεωργιάδη : “Από το Βυζάντιο στο Μ. Βαμβακάρη”, “Ο Ακρίτας που έγινε ρεμπέτης” κ.λπ.
- Το λεξιλόγιο που περιέχεται στους 4 τόμους της “Ρεμπέτικης ανθολογίας” του Τ. Σχορέλη
Η δημιουργία του “ρεμπέτικου γλωσσαρίου” είναι μια συλλογική προσπάθεια.
Ανανεώνεται, αναθεωρείται (όταν προκύπτουν νέα στοιχεία) και συμπληρώνεται, σε τακτά χρονικά διαστήματα.
Ευχαριστώ θερμά όλα τα μέλη, με τη συνδρομή των οποίων υλοποιείται η προσπάθεια αυτή.