Τεχνοτροπίες στο παίξιμο του στεριανού λαούτου

O παίχτης θα είναι της κρητικής σχολής, που χαρακτηρίζεται από σολίστικο παίξιμο. Το στεριανό σόλο ήταν πατέντα του Ζώτου νομίζω, υπάρχουν και άλλοι παλιότεροι σολίστες;

ναι ΥΠΗΡΧΑΝ πολλοί.
στη περιοχη μου ηξερα 5-6.
ο Στέργιος Γκόγκος(στο σημα Αλατι της γης) , ο Σγούρος, ο Τόγελος, ο Βλαχαγγέλης, ο Πιλτέκης κτλ.
εποχες, πριν μπει η κιθάρα στη κομπανία.

στα 80 φεύγα του!

4 «Μου αρέσει»

οχι δεν ειναι πατεντα του ζωτου, παντα υπηρχαν σολιστες και στο στεριανο λαουτο. απλως ηταν λιγοι, διοτι την ωρα της δουλειας συνοδευαν το κλαρινο και το βιολι, και επαιζαν και σκετα, που σημαινει ο πρεπει να βαρας για να ακουγεσαι, αρα, μολις πας να σολαρεις πεφτει η ενταση και χανεται ο ογκος. ουτε καν γεφυρες πολλες φορες. ο μπαρμπα χρηστος ζωτος εμαθε την τεχνικη απο τον γερασιμο λαλο και την εξελιξε φυσικα περισσοτερο. ενας παλιος, απο τους καλους, ηταν ο μειντανης.

2 «Μου αρέσει»

Να θυμίσω και τον τρομερό λαουτιέρη Σιδέρη Ανδριανό, από τη Σαλαμίνα, που συνόδευε τον Παπασιδέρη σε πολλές ηχογραφήσεις, συμπεριλαμβανομένων μανέδων όπου έκανε και ταξίμια.

(Τουλάχιστον σε μία ηχογράφηση έχω ακούσει την προσφώνηση «γεια σου Σιδέρη και Παπασιδέρη»!)

Προφανώς δεν είναι εύκολο να παίξεις έτσι σε μεγάλο χορό (πανηγύρι κλπ.) με κλαρίνα, αλλά γιατί να μην το έκαναν σε στιγμές ηρεμίας, όπως είναι αυτή όπου λέγεται ένας μανές; Ή σ’ ένα καφενείο με μουσικό πρόγραμμα χωρίς πολύ κόσμο και βαβούρα…

Ωστόσο νομίζω ότι κανείς από όλους αυτούς δε θα έκανε ιδιαίτερη αίσθηση αν έπαιζε σήμερα.

1 «Μου αρέσει»

Ο Σιδέρης Ανδριανός παίζει λαούτο στο «Μέσα στου Μάνθου τον τεκέ» του Τζόβενου στην εκτέλεση με τον Νταλγκά, 1932. Σύμφωνα με το sealabs, στην κιθάρα είναι ο Καρίπης. Στο τέλος κάποιος λέει «γεια σου, Σιδέρη με το λαουτάκι σου». Δεν ξέρω ποιο είναι το σολιστικό όργανο στην εκτέλεση με την Καναροπούλου (1934). Στην εκτέλεση με τη Ρόζα (1933) ο δίσκος γράφει ότι παίζει μπουζούκι ο Σιδέρης Αδριανός αλλά μάλλον λαούτο ακούγεται ενώ στην κιθάρα είναι ο Σκαρβέλης.

3 «Μου αρέσει»

και στον ‘‘νικοκλακια’’ του παπαζογλου παιζει καποιος λαουτο σολιστικο. να μην πουμε βεβαια και για εκτελεσεις αμερικης…

Σωτήρης και Σωτήρης
Τόγελος και Γοργογέτας

“Δοντια πυκνά”

ΣΤΗΝ ΠΥΛΗ ΤΡΙΚΑΛΩΝ. 15-12-1986.

1 «Μου αρέσει»

Ουσακ μανές Παπασιδέρης 1929

ΚΛΑΙΩ ΚΡΥΦΑ ΚΑΙ ΣΚΕΠΤΟΜΑΙ ΟΤΙ ΠΩΣ Θ’ΑΠΟΘΑΝΩ, ΚΑΙ Η ΑΙΤΙΑ ΕΙΣΑΙ ΣΥ ΟΠΟΥ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ ΧΑΝΩ.

στίχοι Στ. Περπινιάδης , στο βιολί ο Δ. Σέμσης και στο λαούτο ο Σιδέρης Ανδριανός

1 «Μου αρέσει»

Σουζινάκ μανές 1930

Odeon Γε GA-1438 / GO-1511 Παπασιδέρης Βιολί Δ. Σέμσης, λαούτο Σιδέρης Ανδριανός 1930

2 «Μου αρέσει»

Να πούμε επ’ ευκαιρία ότι η παρουσία ταξιμιού με λαούτο σε μανέδες αλά τούρκα, ιδίως εναλλάξ με βιολί, είναι κι ένα σχόλιο των παλιών σχετικά με το περίφημο ζήτημα της συγκερασμένης VS ασυγκέραστης τροπικότητας.

2 «Μου αρέσει»

«πήγε η ψυχή μου στην Κούλουρη»

1 «Μου αρέσει»

Ανδριανός Μίμης (1923 -1990)
Μίμης Ανδριανός

γιος του Σιδέρη Ανδριανού.

https://www.salamina.gr/παρουσιαση-δημου/πολιτισμός/επιφανείς-σαλαμίνιοι/ανδριανός-μίμης-1923-1990/

Το τρέμολο με ανοιχτές στις εισαγωγές μου θυμίζει το Στασινόπουλο, αλλά όταν ξεκινά το τραγούδι ο Βλαχαγγέλης το γυρίζει σε πιο μοντέρνες συγχορδίες.

2 «Μου αρέσει»

Εγώ, να πω την αλήθεια, αυτό το τρέμολο δεν το αντέχω. Δεν μπορώ να καταλάβω γιατί ήταν τόσο προσφιλές σε τόσους από τους σολίστες λαουτιέρηδες παλιότερα. Σαν αμηχανία μού μοιάζει, λες και δεν έχουν βρει πώς να βγάλουν πιο ενδιαφέροντα ήχο από το όργανό τους.

Παραθέτω κείμενο φίλου, το οποίο αποτελεί απόσπασμα από πανεπιστημιακή εργασία με κύρια πηγή το γνωστό βιβλίο του Φοίβου Ανωγειανάκη, “Ελληνικά Λαϊκά Μουσικά Όργανα”.

" Απόδειξη της αδικημένης και υποταγμένης χρήσης του λαούτου αποτελούν ως έναν
βαθμό οι λεγόμενοι πριμαδόροι λαουτιέρηδες, εντυπωσιακές μορφές που
ωθούσαν το όργανο στα όριά του, επιδεικνύοντας καταπληκτική δεξιοτεχνία,
«έκαναν το λαούτο βιολί».

Χωρίς να συνοδεύει κάποιο μελωδικό όργανο, ο
πριμαδόρος λαουτιέρης κουβαλούσε ολοκληρωμένες μελωδίες στην πρώτη χορδή
όσο τις αυτοσυνόδευε με τις υπόλοιπες, με μια πρωτόγνωρη ευχέρεια και
γρηγοράδα. Αξιοποιούσε επίσης τα καλαμάκια (τα ψηλά τάστα), τα οποία σπάνια
χρησιμοποιούνταν στο παρελθόν, και σήμερα θεωρούνται διακοσμητικά.

Ωστόσο, ανεξάρτητα απ’ την δεξιότητα τους, το τελικό άκουσμα του οργάνου δε
μπορούσε να συναγωνισθεί την πλούσια χροιά των κατεξοχήν μελωδικών
οργάνων. Για τον λόγο αυτό, οι πριμαδόροι συχνά λάμβαναν μια πολύ ενεργότερη
εκδοχή του ρόλου ενός συνηθέστερου λαουτιέρη, συνοδεύοντας συνήθως ένα
βιολί, ντουμπλάροντας τις μελωδίες του, και αναπληρώνοντας τον ρόλο του όποτε
έπαυε να παίζει.

Δυστυχώς, οι πριμαδόροι λαουτιέρηδες έχουν ουσιαστικά
εξαφανισθεί εξ ολοκλήρου στο πέρασμα του χρόνου, ενώ όσοι ζούσαν κατά την
συγγραφή του βιβλίου του Φ. Ανωγειανάκη (1976) είχαν είτε παραιτηθεί, είτε
αρκεστεί στον παραδοσιακό ρόλο του οργάνου τους. Επομένως, αυτό το γένος
βιρτουόζων μάλλον έχει αφανιστεί εδώ και πάνω από 50 χρόνια."

Πάντα το είχα απορία και εγώ αν υπήρχαν σολίστες λαουτιέρηδες, και είχα μια υποψία για αυτούς της Ηπείρου, καθώς σε κάποια μοιρολόγια διακρίνονται μικρές σολιστικές φράσεις από λαούτο. Καμία σχέση με το βιολί ή το κλαρίνο βέβαια. Απ’ ότι φαίνεται έχουμε κάποιες ενδείξεις…

1 «Μου αρέσει»

παντα υπηρχαν πριμαδοροι του λαουτου, απλως δεν τους ακουμε στους δισκους. ο βαγγελης σουκας αποκαλουσε τον γερασιμο λαλο, χιωτη του λαουτου. δεν τον ακουσαμε ποτε ομως, διοτι δεν καταγραφηκε. ολοι οι καλοι σολαρανε. υπηρχανε και αλλοι ομως που ειχαν καλο δεξι για ρυθμο και μεχρι εκει. οπως και στα υπολοιπα οργανα το ιδιο. σαμπως και τωρα παραδειγμα στην κιθαρα, ειναι ολοι σολιστες? αλλα οι καλοι τουλαχιστον χαρην της μελετης που κανουν, ολοι σολαρουν. ειναι η προσωπικη σχεση του καθενος με το οργανο του αυτο. παντως, επειδη εχω παει ως λαουτιερης σε δουλειες με ‘‘σκετα’’, οχι δεν μπορεις να σολαρεις, ουτε καν γεφυρες πολλες δεν μπορεις να κανεις. και αμα εισαι εξω και εχει και κοσμο ουτε τα ακκοντα δεν ακουγονται, μονο η βουρτσα απο το φτερο. ασε που απο καποια ωρα και μετα πρηζεται το δεξι απο το κοπανημα που και να σουν πουν σολαρισε, δεν μπορεις πια. αυτο ειναι και μια ενδειξη γιατι ο ταμπουρας δεν εξελλιχθηκε σε ‘‘επαγγελματικο’’ οργανο και εμεινε στην παρεα και στο σπιτι. ενω το λαουτο ηταν ικανο να συνοδευσει τα πριμα οργανα με τον ‘‘ογκο’’ του. και αυτο θελαν και αλλωστε οι κομπανιες. να καλυφθουν οι αναγκες τους.

1 «Μου αρέσει»

υπαρχει και αυτη η εργασία του Παπασταύρου, οπου γινεται αναφορα στον Λάλο και Ζώτο και στην τεχνοτροπία των.

το νεο λινκ ειναι αυτο.

https://www.google.com/url?sa=t&source=web&rct=j&url=https://dspace.lib.uom.gr/bitstream/2159/13974/5/Papastaurou_Pe2010.pdf&ved=2ahUKEwiWopKR2rT2AhVOSPEDHQeHB9IQFnoECAMQAQ&usg=AOvVaw2G7ZP2y1hIfagIhaR46nMp

και αυτο (αναφορά στον Λάλο)

https://www.google.com/url?q=https://www.vlioras.gr/Personal/Interests/Music/Spuria/2006_04_05_Enet_LaoutoZotos.htm&sa=U&ved=2ahUKEwjY3qeS1rT2AhVKQvEDHa33DYgQFnoECAkQAg&usg=AOvVaw0lJJgCNUsx4BeSwWDtK-bX

1 «Μου αρέσει»

Μιχάλη, μια ένσταση.

Στα Χανιά υπήρξε ο Κουτσουρέλης, ο οποίος θεωρείται ότι ήταν ο πρώτος που έκανε το λαούτο σόλο όργανο και κράταγε γλέντι μόνος του χωρίς βιολί. Πάνω στο δικό του πρότυπο βγήκαν πολύ πολύ αργότερα ο Ψαρογιώργης και, ακόμη πιο πρόσφατα, ο Μανωλάκης. Μεταξύ Κουτσουρέλη και Ψ/γιώργη δεν έχω υπόψη μου να υπήρξε άλλος. Ωστόσο, αν ακούσεις πώς έπαιζε ο Κουτσουρέλης όταν συνόδευε βιολιά, σχεδόν το ίδιο έκανε: έπαιζε τη μελωδία, μαζί με κάτι λιγοστά στολίδια που να μη θεωρούνται 100% μελωδικά (καμιά καμπάνα, καμιά ανοιχτή συγχορδία για λίγο). Το ίδιο και όλοι οι σύγχρονοί του, οι παλιότεροι, και πολλοί Χανιώτες μέχρι και σήμερα. Στην Κρήτη από τότε που πρωτοήρθε το λαούτο κανείς δεν είχε σκεφτεί να κάνει κάτι άλλο εκτός από το να παίζει τη μελωδία, μέχρι που κάποιος το σκέφτηκε κι αυτό, και θεωρείται ο ευρετής της βούρτσας (δε θυμάμαι ποιος, για κάποιον Ρεθεμνιώτη το λένε).

Το πώς κατάφερναν να ακούγονται δεν το ξέρω, αλλά η δουλειά γινόταν. Όσοι παλιοί μουσικοί έχουν προλάβει και την εποχή πριν τους ενισχυτές και τη μετά, λένε το στερεότυπο «παλιά ο κόσμος άκουγε». Πρέπει να έχει κάποια βάση αυτό, γιατί δεν είχαν και την πολυτέλεια ν’ ακούνε κάθε μέρα όργανα, ώστε να τα χαραμίζουν κάνοντας τη βαβούρα τους από πάνω. Ίσως πάλι, όταν έφταναν στο σημείο πραγματικά να μην ακούγονται, απλώς να το έπαιρναν απόφαση. Έτσι κι αλλιώς δεν είχαν κάτι παραπάνω να κάνουν: συνέχιζαν και όποιος ακούσει άκουσε. Ή τέλος, ίσως και πάλι να μην ακουγόταν τόσο τι παίζει το λαούτο όσο το ρυθμικό τακ τακ της πενιάς.

Σε κάθε περίπτωση, το πριμαδόρικο παίξιμο στο λαούτο (αλλού χρησιμοποιείται ο όρος «μπερντελήδικο») δεν είναι κάτι που ιστορικά να συνδέεται αποκλειστικά με συγκεκριμένες συνθήκες ακρόασης, που να είναι καλύτερες από τις συνηθισμένες.

Δείγματα σόλο λαούτου σε ρεμπέτικα.

Τα δείγματα είναι από δυο διαφορετικά Σιφνέικα γλέντια και τα παιξίματα έγιναν στο περιθώριο των γλεντιών. Το κούρδισμα είναι στεριανό και το παίξιμο «ανοικτό» (δεν ξέρω άλλη ορολογία).

«Μαριγούλα Μανταλένα». 2016. Στο λαούτο ο Γιώργος Ατσόνιος (Μπαεράμης). Εδώ, δεν υπάρχει η εισαγωγή και παίζεται το τραγουδιστικό μέρος. Στο τραγούδισμα ακούγεται και ο Αντώνης Στυλιανού (Αράπhης).

«Φοβάμαι μη σε χάσω (Πώς θα περάσει η βραδιά)». 2012. Στο λαούτο ο Αντώνης Αβρανάς. Στις αγριοφωνάρες είναι και η δική μου μέσα.

1 «Μου αρέσει»