Ταμπουράς

Μουσικά Όργανα
14

Σωστά τα λές στο #13 σου Περικλή.

Σχετικά με τα περί “συνοδευτικού ταμπουρά”, στο κεφάλαιο “Πολύχορδοι ταμπουράδες” ο Φρ. αφού αρχικά προβληματίζεται με το πώς θα παιχτεί αυτό το όργανο, με το σχετικά στενό μάνικο και τις 12 χορδές που δεν αφήνουν αρκετό χώρο να κινηθεί το αριστερό χέρι, υποθέτει ότι το όργανο αυτό είναι για συνοδεία του τραγουδιού, όπου όλες οι χορδές είναι κουρδισμένες είτε στην τονική είτε στην πέμπτη, για ανοιχτό συνοδευτικό παίξιμο. Λέει συγκεκριμένα:

Έτσι λοιπόν, μένει ανοιχτό το ερώτημα : πώς παιζόταν αυτό το όργανο; Προσωπική μου πεποίθηση είναι ότι πρόκειται για κάποιο τύπο ταμπουρά που δεν κατασκευαζόταν ίσως σε ευρεία κλίμακα [ … ] και ο οποίος έπαιζε ρόλο καθαρά συνοδευτικό. Οι χορδές του, η μια δίπλα στην άλλη, πρέπει να κουρδίζονταν σε μία βασική τονικότητα. Πιθανόν επίσης να υπήρχαν και κάποιες παχύτερες χορδές, λιγότερες σε αριθμό, κουρδισμένες μια πέμπτη χαμηλότερα απ’ την τονική. Παιγμένο ανοιχτά ή κάθετα σε κάποιες αλλαγές της βάσης της μελωδίας, το όργανο πρέπει να πρόσφερε μία απλή συνοδεία πέμπτης – τονικής στη φωνή αυτού που το χρησιμοποιούσε. Αν δεν άλλαζε η τονική βάση, μπορούσε επίσης να παίξει μια απλή μελωδία, πατώντας όσες χορδές έπιανε το δάχτυλο και αφήνοντας τις υπόλοιπες να συνηχούν ανοιχτά. Σε περίπτωση που στο μέλλον αυξάνονταν οι μουσικές απαιτήσεις του κατόχου, αυτός θα μπορούσε αφαιρώντας κάποιες χορδές και αντικαθιστώντας ίσως κάποιες άλλες, να δημιουργήσει ομάδες χορδών με διαφορετικό κούρδισμα.

Να υπενθυμίσουμε ότι μάλλον ο Μακρυγιάννης δεν έπαιζε μουσικό όργανο.

1 «Μου αρέσει»
15

Νίκο, σ’ ευχαριστώ πάρα πολύ για τον κόπο της αντιγραφής.

Λοιπόν, έτσι αρχίζει να βγάζει νόημα.

Το να έφτιαχναν ολόκληρο όργανο με μόνο σκοπό να παίζεται ανοιχτά, δηλαδή μόνο με το δεξί, το έχω δει με παλιούς λαουτιέρηδες στην Ικαρία, ή μάλλον όχι λαουτιέρηδες αλλά ευκαιριακούς βοηθούς βιολιτζή: ο βιολιτζής είχε κι ένα λαούτο, το ταίριαζε σε μια ανοιχτή συγχορδία που καλύπτει δύο τονικότητες (π.χ. ρε-λα-ρε-λα: παίζεις από Ρε όσα έχουν δεσπόζουσα την 5η, και από Λα όσα έχουν δεσπόζουσα την 4η), και το έδινε σε όποιον είχε στοιχειώδη αίσθηση του ρυθμού, για να το παίζει με το ένα χέρι. Το κάνανε στις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες, μέχρι που άρχισαν να μαθαίνουν λαούτο, και είχα πετύχει γερόντους που το θυμόντουσαν και έναν που, μαζί με τον βιολιτζή, μας έκανε και μια επίδειξη.

Αλλά είναι ειδική περίπτωση, αφού πρώτα ήρθε το όργανο και αργότερα εμφανίστηκαν οι οργανοπαίχτες!

Άλλη παρεμφερής περίπτωση είναι η ινδική τανπούρα, που κάνει το ίδιο (με αρπισμούς, όχι συγχορδίες) και που είναι και τρομερά περίπλοκη στην κατασκευή της. Κι εκεί αυτό το παίξιμο, μόνο ανοιχτά με το ένα χέρι, δεν είναι ειδική περίπτωση, είναι το στάνταρ και μοναδικό. Αλλά πρόκειται για άλλη κουλτούρα (υπάρχουν και άλλα ινδικά όργανα περίπλοκης κατασκευής που προορίζονται αποκλειστικά για ισοκρατήματα).

Άρα, στην ουσία δεν έχουμε παράλληλο παράδειγμα και άρα το πράγμα κάπου δεν πείθει. Φτάνοντας όμως στο σημείο όπου λέει…

…, εκεί το καταλαβαίνω ωραιότατα. Μην πω ότι θα μπορούσε να έχει και χορδές σε τρεις νότες, οι πάνω ένα τόνο πιο χαμηλά από τις κάτω και, με τον ίδιο τρόπο που περιγράφει ο Φρ., να τις πατάει (τις πάνω) με τον αντίχειρα όπου πρέπει και να τις αφήνει, βουβαίνοντας τις κάτω, όπου πρέπει. Πολύ ταμπουρατζήδικο.

Μάλιστα… Εξαιρετικά ενδιαφέρον!

1 «Μου αρέσει»
16

image
image682×1023 55.1 KB

όταν βλέπω τέτοιο πολύχορδο ταμπουρα διπλα στο Ταμπουρ το μόνο που μπορώ να υποθέσω είναι πως πρόκειται για μονόχορδο όργανο με κάποιες ισως προαιρετικές συμπαθητικές.

17

Ε, ναι, ουσιαστικά μόνο ως συμπαθητικές μπορούν να λειτουργήσουν κάποιες απ’ τις 12 χορδές, κάποιες άλλες μπορείς να τις βαρέσεις…

18

Πράγματι, σκεφτόμουν κι εγώ μια εικόνα που έχω, που όμως δεν είναι πολύ ξεκάθαρη, για χορδές στο ταμπούρ αλλά και στο γιαϊλί ταμπούρ που στα ψηλά, κοντά στην κεφαλή του οργάνου, κατανέμονται σε όλο το πλάτος της ταστιέρας χωρίς το δάχτυλο να μπορεί να ξεχωρίσει «courses» (ένα course = μια διπλή ή τριπλή κ.ο.κ. χορδή). Έχω ακούσει ότι δουλεύουν κυρίως συμπαθητικά, αλλά δεν έχω σαφή εικόνα των πραγμάτων, αφού δεν έχω πιάσει ποτέ μου τέτοιο όργανο κι ούτε έκατσα δίπλα δίπλα με κάποιον που να παίζει και να μου δείχνει τι κάνει.

19

Αν μιλάμε για αυστηρα μονόχορδο τότε η λογική ειναι οτι η ανοικτή ειναι ο γεγκιάχ περντές δλδ γραμμενο ρε στο πενταγραμμο και σχεδόν 2 8βες εκταση απο κει.
Οι συμπαθητικές με τη λογικη του ταμπούρ είτε θα είναι κουρδισμένες για βαση ραστ ή ντουγκιάχ.
τωρα με 5 ζεύγη τι νότες να κουρδίζαμε;
ότι θέλουμε προφανώς αλλα φαντάζομαι ραστ-ντουγκιαχ- νεβα-χουσείνί και μια τρίτη είτε μικρή (κιουρντί) ειτε μεγάλη(σεγκιάχ) είτε ΠΟΛΥ μεγάλη(μπουσελίκ)
ή παροπλίζουμε οτι δεν χρειαζόμαστε για μη κουρδίζουμε μισάρωρα και κρατάμε τα απαραίτητα.

20

Ο Φρονιμόπουλος πάντως, βλέπει τονικές και πέμπτες μόνο.

1 «Μου αρέσει»
21

ναι, τονικη+5τη για ραστ και για ντουγκιάχ αν σκοπευουμε να κουρδίσουμε ολες τις συμπαθητικες και να τις εχουμε ζευγαρια.
τωρα για μια τρίτη, δεν ξέρω αν θα είχε νόημα εκτός αν γινεται κ εκείνη δεσπόζοντας φθογγος οπως πχ σε μακαμ σεγκιάχ/χουζαμ η σε φεραχνακ,μπεστενιγκιαρ, εβιτς, ατζεμασιραν κλπ

22

Το δουγκιάχ πάντως είθισται τα λαϊκά όργανα να το συνοδεύουν με 4η. Οι λύρες και τα λαούτα δηλαδή, όταν ακολουθούν παλαιινό παίξιμο. Κι αυτό κάνει τη μετάβαση από δρόμους του Ραστ σε δρόμους του Δουγκιάχ εντελώς εύκολη και αβίαστη. (Εννοώ: παίζεις από Σολ Ραστ ή Νιγρίζ, ισοκράτημα στο κάτω Ρε. Γυρίζεις σε Λα Χιτζάζ ή Ουσάκ, ισοκράτημα πάλι στο κάτω Ρε. Βέβαια αυτό σε μουσικές που ούτε πολυδιακρίνουν το Ουσάκ από το Χουσεϊνί, που θα ήθελε Μι, ούτε χρησιμοποιούν το Σαμπάχ όπου το Ρε θα έπεφτε εκτός κλίμακας…)

23

https://www.metmuseum.org/art/collection/search/505279

να κι’ άλλο ένα, με ενδιαφέρον κείμενο

24

Εδώ είμαστε:

και

25

Καλησπέρα. Αγορασα εναν μαθητικό ταμπουρά, χωρίς να εχω πιασει ποτε στα χέρια μου (μονο μπουζουκι Τριχορδο). Η απορία μου ειναι:επειδή ειναι με μόρια. Πχ αν θέλω να παιξω ενα ταξιμι ουσακ μπορω να χρησιμοποιησω ολα τα ενδιαμεσα μόρια? Και τι κουρδισματα ειναι κομπλέ?

26

Θα το περιέγραφα περίπου ως εξής:

Έχεις όλο ημιτόνια, και μερικά από τα ημιτόνια είναι σπασμένα σε περαιτέρω μικροδιαστήματα. Υποθέτω σε τρία, αφού μιλάμε για ταμπουρά σχολικού τύπου.

Ξεκινάμε με τη φυσική διατονική μείζονα κλίμακα: Ντο, Ρε, Μι, Φα, Σολ, Λα, Σι, Ντο.

Από αυτές τις νότες, το Μι και το Σι είναι «μαλακές». Αντί να τις παίξεις πάνω στο συγκερασμένο διάτημα, θα τις παίξεις έναν μπερντέ χαμηλότερα. Είναι οι ίδιες νότες που υπόκεινται σε έλξεις, οπότε σε ένα καθοδικό τμήμα μελωδίας μπορεί να τις χαμηλώσεις κι άλλο, έναν ακόμη μπερντέ. Αν κάνεις και τρίτου βαθμού χαμήλωμα, θα πέσεις πλέον στο καθαυτού Μι ύφεση / Σι ύφεση, πράγμα που θα σου ακουστεί πολύ οικείο και από τα μπουζούκια, ιδίως μάλιστα στο Σι.

Από αυτή τη φυσική κλίμακα βγαίνουν διάφοροι δρόμοι: με βάση το Ντο, το Ντο ραστ. Με βάση το Ρε, το Ρε ουσάκ, και ούτω καθεξής. Οι «μαλακές» και ασταθείς νότες παραμένουν οι ίδιες, παρόλο που σε διαφορετικούς δρόμους αποτελούν διαφορετικές βαθμίδες. Και με κάποιες αλλοιώσεις βγαίνουν ακόμη το Σαμπάχ, το Καρτζιγιάρ, το Χουζάμ κ.ά.

Μετά, έχουμε τους χρωματικούς δρόμους. Στο κλασικό Χιτζάζ, αν το πάρουμε από Ρε, το Φα# είναι μαλακό, δηλαδή έναν μπερντέ πιο κάτω από το συγκερασμένο ημιτόνιο σε σχέση με το Σολ. Από το Λα και πάνω, μη σου πω κι από το Σολ και πάνω, γίνονται τα ίδια όπως στους διατονικούς δρόμους, δηλαδή μαλακό και ασταθές το Σι.

Όλα αυτά μπορούν να τρανσπορταριστούν τουλάχιστον σε δύο θέσεις. Δεν ξέρω πώς κουρδίζει το όργανό σου, αλλά υποθέτω ότι οι πιθανότερες βάσεις για Ραστ (=για τη φυσική διατονική μείζονα κλίμακα) θα είναι Ντο και Σολ, οπότε για τους υπόλοιπους δρόμους ισχύουν οι ανάλογες βάσεις.

Άμα παίξεις λίγο με όλα αυτά, μετά ανοίγεις και λίγη θεωρία να εμβαθύνεις. Υπάρχουν νήματα στο φόρουμ για βιβλία θεωρίας ή και για επιτόπου θεωρητική συζήτηση. Αν υπάρχουν τραγούδια που τα έπαιζες ήδη στο μπουζούκι αλλά τα έχεις ακούσει με βιολί ή ούτι κλπ. και με παλιές παραδοσιακές φωνές, θα φτάσεις στο σημείο να αναφωνήσεις «ώστε αυτό έκανε εδώ!!».

2 «Μου αρέσει»
27

Και βέβαια, πολλοί δασκάλοι ταμπουρά σε μουσικά σχολεία έχουν ανεβασμένα μαθήματα στο ΥΤ για τους μαθητές τους, ιδίως από τα χρόνια της τηλεκπαίδευσης και του λοκντάουν. Ελεύθερα και ανοιχτά για όλους. Όλο και κάτι χρήσιμο θα βρεις εκεί.

2 «Μου αρέσει»
28

Κουρδισα ρε λα ντο. Θα ηταν μεγάλη βοήθεια για μενα αν μου εξηγουσατε (πχ με μια επεξεργασμενη φώτο) την μελωδική γραμμή πανω στα ταστα της ρε (τριπλή). Ρε, ρε#, μι, και μετα τι, ας πουμε η φα χωρίζεται σε δυο ταστα? Ελπίζω να έγινα κατανοητός

29

Μωρέ κατανοητός έγινες, αλλά δεν ξέρω πώς θα κάνουμε κατανοητή την απάντηση…

Πες μας κάτι: πέρα από τους «βασικούς», ας πούμε, μπερντέδες, δηλαδή αυτούς που αντιστοιχούν στα τάστα του μπουζουκιού, πόσους έχεις ακόμη; Έχεις κάποια ημιτόνια σπασμένα στα δύο, ή στα τρία;

Είτε με δύο είτε με τρεις υποδιαιρέσεις των ημιτονίων, μπορούμε πρακτικά να πούμε ότι όπου μαζεύονται πολλοί και πυκνοί μπερντέδες, οι «βασικοί» είναι στις δύο άκρες της συστάδας. Οπότε για παράδειγμα έχεις Ρε (ανοιχτή), μετά Ρε# / Μιb, μετά κάποιους πυκνότερους μπερντέδες, από τους οποίους ο τελευταίος είναι το Μι, κλπ.

Βασικά δεν ανεβάζεις μια φτγρ να μιάμε με ντοκουμέντα;

30

δεν ξέρω πως να ανεβάσω φωτο.

31

αν πατησεις το βελάκι (οταν γραφεις), θα σου δωσει την δυνατότητα να επιλεξεις φωτο(jpeg).

Screenshot_20230823_173509_com.sec.android.app.sbrowser
Screenshot_20230823_173509_com.sec.android.app.sbrowser720×1560 73.8 KB

1 «Μου αρέσει»
32

Λοιπόν, από αυτά που βλέπω στη φτγρ του οργανοπωλείου, στη χορδή Ρε έχεις:

  • Ρε (ανοιχτή)
  • Μι ύφεση (1ος μπερντές): εδώ θα παίξεις π.χ. τη δεύτερη νότα του Ρε χιτζάζ
  • Μια νότα που χωρίζει στα δύο το διάστημα από το Μι ύφεση μέχρι το Μι (3ος μπερντές): εδώ θα παίξεις τη 2η νότα του Μι ουσάκ / σαμπάχ / καρτζιγιάρ
  • Μια νότα που χωρίζει σε άλλα δύο το διάστημα από κει που είχαμε μείνει μέχρι το καθαρό Μι (4ος μπερντές): εδώ θα παίξεις την τρίτη νότα του Ντο Ραστ
  • Το καθαρό Μι (5ος μπερντές): εδώ δε θα παίξεις τίποτα. Ο μπερντές υπάρχει για να δίνει το καθαρό Ρε στη χορδή Ντο.
  • Το καθαρό Φα (6ος)
  • Το μεταξύ Φα και Φα#
  • Το μεταξύ του προηγούμενου και του Φα#: εδώ θα παίξεις την 3η νότα του Ρε Χιτζάζ

…Κάπως έτσι πάει. Και χωράει και κάποιο νερό: άλλος μπορεί να σου πει «όχι ακριβώς εδώ, στο μόλις παραδίπλα», άλλος «μια έτσι μια αλλιώς αναλόγως την κίνηση», άλλος να προτείνει μικρομετακινήσεις στους πιο πυκνούς μπερντέδες ώστε να βγάλουν ελαφρώς διαφορετικά διαστήματα.

1 «Μου αρέσει»
33

Α, τώρα παρατηρώ στο λινκ την ένδειξη «Ταμπουράς μακάμ». Μάλιστα. Αυτό σημαίνει ότι οι μπερντέδες είναι μοιρασμένοι με μία συγκεκριμένη (ανάμεσα σε πολλές) λογική, τη μακαμίστικη.

Δεν είναι 100% μακαμίστικη, γιατί θα χρειάζονταν πολύ περισσότεροι, αλλά υπ’ αυτό το φως (της ένδειξης εννοώ) είναι πολύ κατανοητή. Και δεν είναι και 100% όπως την περιέγραψα, αλλά δε νομίζω ότι σ’ έστειλα και εντελώς αλλού.

Υπάρχει και άλλη λογική, εκείνη των μουσικών σχολείων, η «βυζαντινή»: σε όσα ημιτόνια έχουν υποδιαιρέσεις (που είναι τα ίδια: μεταξύ Μιb και Μι, κ.ο.κ.), αυτές είναι και πάλι τρεις, δηλαδή με δύο ενδιάμεσους μπερντέδες, αλλά ενώ εσύ έχεις έναν στο μισό του ημιτονίου κι έναν στο μισό του ενός από τα δύο μισά, εκεί είναι σε τρία ίσα τρίτα. Η πρακτική διαφορά είναι ελάχιστη στο άκουσμα, απλώς υπόκεινται δύο διαφορετικές, ολοκληρωμένες, θεωρητικές σχολές.

Είναι σίγουρα λίγο μπέρδεμα για μόλις πρωτοπιάνεις τέτοια όργανα.

(Γενικά το ξέρουμε ότι οι μπερντέδες υπάρχουν ακριβώς για να προσφέρουν τη δυνατότητα μετακίνησης, έτσι;)