Δεν πιστεύω πως υπάρχει ονομαστική σύγχυση .Είναι απορίας άξιο πραγματικά πως φτάσαμε να λέμε το σάζι ταμπουρά .Φαντάζομαι πως λόγω έλλειψης τεχνογνωσίας όταν αναδύθηκαν τα παραδοσιακά όργανα από το περιθώριο πρίν 30 και χρόνια οι γυρίσαμε στο σάζι ως προς την τεχνική .Εγώ δεν κατανόησα ποτέ μου το εξής.Άντε πες την τεχνική δεν την ξέραμε . Το όργανο όμως και πως έμοιαζε γνωρίζαμε πολύ καλά και από τον ταμπουρά του μακρυγιάννη και του τζαβέλα ,καθώς και από πληθώρα φωτογραφιών .Γιατί επιλέξαμε να αντιγράψουμε το σάζι .Δηλαδή αν ένας Τούρκος εκλάβει τον δικό μου ταμπουρά ως σάζι με παραπάνω μπερντέδες θα έχει άδικο.Μάλλον όχι .'Αρα μάλλον καταλήγουμε πως το να φτιάξεις ‘‘ταμπουράδες’’ στην Τουρκία και να τους εισάγεις καταστρέφοντας και διαστρεβλώνοντας και την ελληνική και την τουρκική κληρονομιά στην οργανοποιία είναι πιό εύκολο από το να παράγεις μαζικά πιστά αντίγραφα στην Ελλάδα …Μπράβο και πάλι Μπράβο μας !
Ποιανού παρελθόντος; Ο σχολικός ταμπουράς δεν έχει παρελθόν. Επινοήθηκε γύρω στο 1980, δεν αποτελεί συνέχεια ή εξέλιξη καμιά παλιότερης υπαρκτής παραλλαγής του ελληνικού ταμπουρά, και τα πρώτα τεμάχια παραγγέλθηκαν από Τουρκία, με πολύ συγκεκριμένες προδιαγραφές.
Σε κάποιο από τα πολλά νήματα περί ταμπουρά τα έχουμε ξαναγράψει όλα αυτά, με περισσότερες λεπτομέρειες τις οποίες δε θυμάμαι απέξω και με πηγές.
Υποθέτω:
Γιατί το σάζι υπήρχαν μαστόροι (στην Τουρκία) που ήξεραν να το φτιάξουν, αφού παράγεται σωρηδόν. Ο ταμπουράς του Μακρυγιάννη δεν είχε μελετηθεί όπως μετά την αναπαλαίωσή του που έγινε αργότερα, του Τζαβέλα δεν ήταν καν γνωστός, και διάφοροι που σώζονταν από δω κι από κει σε μουσεία ή και σπίτια ήταν ο καθένας διαφορετικός. Και του Φουσταλιέρη είχε τάστα, ενώ το μόριο, και δη το βυζαντινό μόριο, είχε λάβει συμβολική αξία εθνικής σημασίας, δηλαδή «έχουμε μόρια άρα δεν είμαστε Ευρώπη, είμαστε Ελλάδα με μία δικιά μας ισάξια μουσική, αλλά δεν έχουμε 53 μόρια τέτοια, έχουμε 72 από τ’ άλλα, άρα δεν είμαστε Τουρκιά, είμαστε -και πάλι- Ελλάδα».
Και να προσθέσουμε και κάτι που αναφέρεται και εδώ: Του Μακρυγιάννη ο ταμπουράς δεν ήταν σολιστικό όργανο, σχεδιάστηκε και κατασκευάστηκε ως όργανο συνοδείας, όχι μελωδικής γραμμής.
Να πω βέβαια ότι αυτό δεν το πολυκαταλαβαίνω. Γιατί η συνοδεία αντιδιαστέλλεται προς τη μελωδική γραμμή; Σε μια προσυγχορδιακή κουλτούρα, τι λογής συνοδεία μπορούσε να γίνει που να μην περιλαμβάνει και μελωδική γραμμή, είτε σκέτη είτε μαζί με ανοιχτές;
Γιατί η “φιλοσοφία” της συγκεκριμένης κατασκευής βασίζεται σε κάποια “πολυχορδία” (σε σχέση με τον “κλασικό” ταμπουρά της εποχής) που δεν ενθαρρύνει την μελωδική γραμμή, αλλά τη συνοδεία. Ο συγκεκριμένος ταμπουράς αποδεικνύει ότι η εποχή εκείνη είχε πλέον ξεπεράσει την “προσυνοδειακή κουλτούρα”. Τη μελωδία, την έπαιζε άλλο μέλος της ορχήστρας.
Δε βγάζω νόημα από αυτή τη φράση. Άλλο αν ένα όργανο είναι κύριο ή συνοδευτικό μέσα σε ένα σύνολο, κι άλλο αν από μόνο του παίζει μελωδία ή κάτι άλλο. Μπορεί να παίζει καθαρή μονοφωνική μελωδία, αλλά να είναι συνοδευτικό (Κισσαμίτες λαουτιέρηδες, συνοδεύοντας βιολιά). Μπορεί να παίζει μελωδία μαζί με ανοιχτές, επίσης συνοδευτικά (λαουτιέρηδες σε άλλα νησιά, πάλι συνοδεύοντας βιολί, ή λύρα), ή και όχι συνοδευτικά (παλιοί μπουζουξήδες ντουζενιάρηδες, κάποιες φορές).
Αλλά εδώ προφανώς λέμε ότι παίζει συγχορδίες; Στις αρχές του 19ου αιώνα; Δυσκολεύομαι να το δεχτώ έτσι με την πρώτη…
Διάβασε το βιβλιαράκι του Νίκου Φρ. για τον ταμπουρά του Μακρυγιάννη, και θα καταλάβεις: Το όργανο αρματώνεται με δώδεκα χορδές και, όπως καθαρά εξηγεί ο Φρ. έγινε για συνοδευτικό παίξιμο. Φυσικά, όχι με συγχορδίες δυτικού τύπου, αλλά με εκμετάλλευση των ανοιχτών χορδών. Ο Μακρυγιάννης μάλλον δεν ήξερε να παίζει όργανο.
Επειδή δεν το έχω, πέρα από τον χαρακτηρισμό «συνοδευτικό αλλά όχι βέβαια δυτικές συγχορδίες» δίνεται κάποια περιγραφή του εικαζόμενου παιξίματος;
Εδώ που τα λέμε, πού ακριβώς είναι το «εδώ»; Το λένε στο 47λεπτο βίντεο του #1; Γιατί γραπτά δε βρίσκω τίποτα. Βρήκα μόνο να το αναφέρεις επιγραμματικά εσύ, Νίκο, στο #81 της άλλης συζήτησης, στην οποία μάς παραπέμπει το #1 με το βίντεο.
Δηλαδή εδώ:
Σωστά τα λές στο #13 σου Περικλή.
Σχετικά με τα περί “συνοδευτικού ταμπουρά”, στο κεφάλαιο “Πολύχορδοι ταμπουράδες” ο Φρ. αφού αρχικά προβληματίζεται με το πώς θα παιχτεί αυτό το όργανο, με το σχετικά στενό μάνικο και τις 12 χορδές που δεν αφήνουν αρκετό χώρο να κινηθεί το αριστερό χέρι, υποθέτει ότι το όργανο αυτό είναι για συνοδεία του τραγουδιού, όπου όλες οι χορδές είναι κουρδισμένες είτε στην τονική είτε στην πέμπτη, για ανοιχτό συνοδευτικό παίξιμο. Λέει συγκεκριμένα:
Έτσι λοιπόν, μένει ανοιχτό το ερώτημα : πώς παιζόταν αυτό το όργανο; Προσωπική μου πεποίθηση είναι ότι πρόκειται για κάποιο τύπο ταμπουρά που δεν κατασκευαζόταν ίσως σε ευρεία κλίμακα [ … ] και ο οποίος έπαιζε ρόλο καθαρά συνοδευτικό. Οι χορδές του, η μια δίπλα στην άλλη, πρέπει να κουρδίζονταν σε μία βασική τονικότητα. Πιθανόν επίσης να υπήρχαν και κάποιες παχύτερες χορδές, λιγότερες σε αριθμό, κουρδισμένες μια πέμπτη χαμηλότερα απ’ την τονική. Παιγμένο ανοιχτά ή κάθετα σε κάποιες αλλαγές της βάσης της μελωδίας, το όργανο πρέπει να πρόσφερε μία απλή συνοδεία πέμπτης – τονικής στη φωνή αυτού που το χρησιμοποιούσε. Αν δεν άλλαζε η τονική βάση, μπορούσε επίσης να παίξει μια απλή μελωδία, πατώντας όσες χορδές έπιανε το δάχτυλο και αφήνοντας τις υπόλοιπες να συνηχούν ανοιχτά. Σε περίπτωση που στο μέλλον αυξάνονταν οι μουσικές απαιτήσεις του κατόχου, αυτός θα μπορούσε αφαιρώντας κάποιες χορδές και αντικαθιστώντας ίσως κάποιες άλλες, να δημιουργήσει ομάδες χορδών με διαφορετικό κούρδισμα.
Να υπενθυμίσουμε ότι μάλλον ο Μακρυγιάννης δεν έπαιζε μουσικό όργανο.
Νίκο, σ’ ευχαριστώ πάρα πολύ για τον κόπο της αντιγραφής.
Λοιπόν, έτσι αρχίζει να βγάζει νόημα.
Το να έφτιαχναν ολόκληρο όργανο με μόνο σκοπό να παίζεται ανοιχτά, δηλαδή μόνο με το δεξί, το έχω δει με παλιούς λαουτιέρηδες στην Ικαρία, ή μάλλον όχι λαουτιέρηδες αλλά ευκαιριακούς βοηθούς βιολιτζή: ο βιολιτζής είχε κι ένα λαούτο, το ταίριαζε σε μια ανοιχτή συγχορδία που καλύπτει δύο τονικότητες (π.χ. ρε-λα-ρε-λα: παίζεις από Ρε όσα έχουν δεσπόζουσα την 5η, και από Λα όσα έχουν δεσπόζουσα την 4η), και το έδινε σε όποιον είχε στοιχειώδη αίσθηση του ρυθμού, για να το παίζει με το ένα χέρι. Το κάνανε στις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες, μέχρι που άρχισαν να μαθαίνουν λαούτο, και είχα πετύχει γερόντους που το θυμόντουσαν και έναν που, μαζί με τον βιολιτζή, μας έκανε και μια επίδειξη.
Αλλά είναι ειδική περίπτωση, αφού πρώτα ήρθε το όργανο και αργότερα εμφανίστηκαν οι οργανοπαίχτες!
Άλλη παρεμφερής περίπτωση είναι η ινδική τανπούρα, που κάνει το ίδιο (με αρπισμούς, όχι συγχορδίες) και που είναι και τρομερά περίπλοκη στην κατασκευή της. Κι εκεί αυτό το παίξιμο, μόνο ανοιχτά με το ένα χέρι, δεν είναι ειδική περίπτωση, είναι το στάνταρ και μοναδικό. Αλλά πρόκειται για άλλη κουλτούρα (υπάρχουν και άλλα ινδικά όργανα περίπλοκης κατασκευής που προορίζονται αποκλειστικά για ισοκρατήματα).
Άρα, στην ουσία δεν έχουμε παράλληλο παράδειγμα και άρα το πράγμα κάπου δεν πείθει. Φτάνοντας όμως στο σημείο όπου λέει…
…, εκεί το καταλαβαίνω ωραιότατα. Μην πω ότι θα μπορούσε να έχει και χορδές σε τρεις νότες, οι πάνω ένα τόνο πιο χαμηλά από τις κάτω και, με τον ίδιο τρόπο που περιγράφει ο Φρ., να τις πατάει (τις πάνω) με τον αντίχειρα όπου πρέπει και να τις αφήνει, βουβαίνοντας τις κάτω, όπου πρέπει. Πολύ ταμπουρατζήδικο.
Μάλιστα… Εξαιρετικά ενδιαφέρον!
όταν βλέπω τέτοιο πολύχορδο ταμπουρα διπλα στο Ταμπουρ το μόνο που μπορώ να υποθέσω είναι πως πρόκειται για μονόχορδο όργανο με κάποιες ισως προαιρετικές συμπαθητικές.
Ε, ναι, ουσιαστικά μόνο ως συμπαθητικές μπορούν να λειτουργήσουν κάποιες απ’ τις 12 χορδές, κάποιες άλλες μπορείς να τις βαρέσεις…
Πράγματι, σκεφτόμουν κι εγώ μια εικόνα που έχω, που όμως δεν είναι πολύ ξεκάθαρη, για χορδές στο ταμπούρ αλλά και στο γιαϊλί ταμπούρ που στα ψηλά, κοντά στην κεφαλή του οργάνου, κατανέμονται σε όλο το πλάτος της ταστιέρας χωρίς το δάχτυλο να μπορεί να ξεχωρίσει «courses» (ένα course = μια διπλή ή τριπλή κ.ο.κ. χορδή). Έχω ακούσει ότι δουλεύουν κυρίως συμπαθητικά, αλλά δεν έχω σαφή εικόνα των πραγμάτων, αφού δεν έχω πιάσει ποτέ μου τέτοιο όργανο κι ούτε έκατσα δίπλα δίπλα με κάποιον που να παίζει και να μου δείχνει τι κάνει.
Αν μιλάμε για αυστηρα μονόχορδο τότε η λογική ειναι οτι η ανοικτή ειναι ο γεγκιάχ περντές δλδ γραμμενο ρε στο πενταγραμμο και σχεδόν 2 8βες εκταση απο κει.
Οι συμπαθητικές με τη λογικη του ταμπούρ είτε θα είναι κουρδισμένες για βαση ραστ ή ντουγκιάχ.
τωρα με 5 ζεύγη τι νότες να κουρδίζαμε;
ότι θέλουμε προφανώς αλλα φαντάζομαι ραστ-ντουγκιαχ- νεβα-χουσείνί και μια τρίτη είτε μικρή (κιουρντί) ειτε μεγάλη(σεγκιάχ) είτε ΠΟΛΥ μεγάλη(μπουσελίκ)
ή παροπλίζουμε οτι δεν χρειαζόμαστε για μη κουρδίζουμε μισάρωρα και κρατάμε τα απαραίτητα.
Ο Φρονιμόπουλος πάντως, βλέπει τονικές και πέμπτες μόνο.
ναι, τονικη+5τη για ραστ και για ντουγκιάχ αν σκοπευουμε να κουρδίσουμε ολες τις συμπαθητικες και να τις εχουμε ζευγαρια.
τωρα για μια τρίτη, δεν ξέρω αν θα είχε νόημα εκτός αν γινεται κ εκείνη δεσπόζοντας φθογγος οπως πχ σε μακαμ σεγκιάχ/χουζαμ η σε φεραχνακ,μπεστενιγκιαρ, εβιτς, ατζεμασιραν κλπ
Το δουγκιάχ πάντως είθισται τα λαϊκά όργανα να το συνοδεύουν με 4η. Οι λύρες και τα λαούτα δηλαδή, όταν ακολουθούν παλαιινό παίξιμο. Κι αυτό κάνει τη μετάβαση από δρόμους του Ραστ σε δρόμους του Δουγκιάχ εντελώς εύκολη και αβίαστη. (Εννοώ: παίζεις από Σολ Ραστ ή Νιγρίζ, ισοκράτημα στο κάτω Ρε. Γυρίζεις σε Λα Χιτζάζ ή Ουσάκ, ισοκράτημα πάλι στο κάτω Ρε. Βέβαια αυτό σε μουσικές που ούτε πολυδιακρίνουν το Ουσάκ από το Χουσεϊνί, που θα ήθελε Μι, ούτε χρησιμοποιούν το Σαμπάχ όπου το Ρε θα έπεφτε εκτός κλίμακας…)
Εδώ είμαστε:
και