Ξέρουμε το γνωστό αυτοσυνοδευόμενο παίξιμο, μελωδία + ανοιχτές. Ξέρουμε ότι γίνεται είτε με πολλές είτε με λίγες ανοιχτές, και μία ακόμη αρκεί. Ξέρουμε ότι αυτό δουλεύει εξίσου για να συνοδέψεις φωνή, ή ακόμη και άλλο όργανο, όσο και για σόλο οργανικό παίξιμο. Και ρωτώ:
Είναι γνωστό να έκανε ποτέ ο ταμπουράς κάτι άλλο εκτός από αυτό; Να έπαιζε ας πούμε μονόφωνες μελωδίες, ή να βαρούσε μόνο ανοιχτές; (Για εναλλασσόμενες συγχορδίες δε θα έφτανα ποτέ να ρωτήσω.)
Θα έλεγα, ναι. Σίγουρα έπαιζε και μονόφωνες μελωδικές συνοδείες, κάτι που οι «κυρίες» μας πάντα επεδίωκαν.
Τώρα, για τη συνοδεία με ανοιχτές κλπ, βεβαίως και μία μόνο χορδή αρκεί, υπό περιστάσεις (Γκουσλέ, όπου το βάρος πέφτει στην διηγούμενη ιστορία) αλλά, όσο περισσότερες ανοιχτές βαρούν μαζί, τόσο περισσότερο μπούγιο, που επεδίωκαν και οι Μακρυγιάννηδες κλπ.
Μισό. Το γκούσλε έχει μία χορδή όλη κι όλη, άρα δεν αυτοσυνοδεύεται, και άλλωστε είναι τοξωτό όργανο. Παίζει μονόφωνες μελωδίες, κυρίως συνοδεύοντας ταυτοφωνικά το τραγούδι, και λιγότερο σε σόλο περάσματα. Αλλά δε θα μπορούσε να κάνει και τίποτε άλλο, με μία χορδή.
Οπότε δε μας κάνει ως παράδειγμα.
Το άλλο όμως, το μονόφωνο παίξιμο του ταμπουρά, από πού το ξέρουμε;
(Πρέπει να κάνω και μια διόρθωση στα προηγούμενά μου. Αυτοσυνοδεία με ανοιχτές δε σημαίνει υποχρεωτικά να παίζονται όλες οι χορδές στην κάθε πενιά της μελωδίας, ή έστω σε κάποιες από τις πενιές. Υπάρχει κι αυτό που οι Κρητικοί λαουτιέρηδες ονομάζουν «καμπάνες», το γέμισμα κάποιου μελωδικά κενού χρόνου με μια ανοιχτή χορδή, την εκάστοτε κατάλληλη ανάλογα με την πορεία της μελωδίας: στις καμπάνες υπάρχει μεν αυτοσυνοδεία αλλά, τεχνικά, η μονοφωνία παραμένει, δεν έχουμε συνηχήσεις.)
Μα το γκούσλε έχει μία και μόνο χορδή, για μινιμαλισμό των απαιτουμένων απ’ τον μουσικό δεξιοτήτων, όμως για συνοδεία φτιάχτηκε και χρησιμοποιήθηκε κατά κόρον στη Σερβία. Και, ως τοξωτό, μιμείται την ανθρώπινη συνοδεία (το ίσον). Άρα κάνει και παρακάνει για παράδειγμα.
Το μονόφωνο συνοδευτικό παίξιμο είναι ό,τι κατορθώνουν να βγάλουν οι κυρίες του πίνακα, πιάνοντας το οργανάκι στα χέρια τους. Από εκεί το ξέρουμε, το χρησιμοποιούσαν όμως συχνά και ο Τζαβέλας, και ο Μακρυγιάννης και όλοι τους.
Αυτού του είδους οι αναλύσεις εκ των υστέρων είναι λίγο επικίνδυνες. Π.χ. ο Σεγκόβια κάπου λέει ότι «η κιθάρα του Σορ ήταν μικρή, σαν κιθάρα γυναίκας». Την εποχή του Σορ η κιθάρα ήταν γενικά μικρότερη, και για τον απόστρατο αξιωματικό Σορ, και για τις δεσποινίδες μαθήτριες του . Πού ξέρουμε πώς έπαιζαν ταμπουρά οι καθωσπρέπει κυρίες και πώς οι αρματολοί και οι κλέφτες;
α) Άλλο αν ένα όργανο χρησιμοποιείται ως κύριο, ως συνοδευτικό άλλου (ή της φωνής) ή ως μοναδικό, και άλλο τι παίζει. Αν παίζει μονόφωνη ή όχι μονόφωνη μελωδία, πρέπει να πούμε «παίζει μονόφωνη ή όχι μονόφωνη μελωδία». Το αν σολάρει ή συνοδεύει είναι μια δεύτερη πληροφορία, που επίσης πρέπει να την πούμε (εφόσον έχει σημασία).
β) Το γκούσλε δεν ισοκρατεί, παίζει μονόφωνη μελωδία συνοδευτικά. Αυτό το ξέρουμε θετικά, αφού υπάρχουν άπειρα βιντεάκια. Αλλά επιμένω ότι το γκούσλε δεν έχει σχέση με τη συγκεκριμένη συζήτηση.
γ) Από πού προκύπτει ότι οι εικονιζόμενες αρχόντισσες της Χίου έπαιζαν μονοφωνικά κι όχι με ανοιχτές; Εγώ αμφιβάλλω ακόμη κι αν ήταν ολωσδιόλου νοητό κάτι τέτοιο. Μες στην τόσο γενικευμένη μονοκρατορία του παιξίματος με μελωδία + ανοιχτές, θα έπρεπε πρώτα να αποδείξουμε ότι υπήρχαν και εξαιρέσεις, και μετά να δούμε αν αυτές οι κυράδες ανήκαν στην εξαίρεση.
Δεν είπα να μη μιλάμε. Αλλά η ιδέα της γυναίκας σαν λεπτεπίλεπτης εύθραυστης ύπαρξης νομίζω είναι σχετικά πρόσφατη εισαγωγή. Θυμάμαι ένα άγγλο που έκανε το γύρο της Κύπρου μετά την κατοχή του 1878 και παραπονιέται ότι στην Κύπρο οι γυναίκες έχουν μαυρισμένο σκληρό δέρμα γιατί δουλεύουν κι αυτές στα χωράφια.
Για παράδειγμα, ο Φουσταλιέρης έχει ηχογραφηθεί να συνοδεύει λυράρηδες, να παίζει ως πρώτο όργανο με συνοδεία λαούτου (και μαντόλας και κιθάρας όπως έμαθα πρόσφατα από τον Σταύρο Κ.), και στα βίντεο της Σαμίου έχει βιντεοσκοπηθεί να παίζει ολομόναχος, είτε τραγουδώντας και συνοδεύοντας τη φωνή του είτε χωρίς τραγούδι, οργανικά. Αν δε με απατά η μνήμη μου, σ’ όλες αυτές τις περιπτώσεις παίζει κυρίως μελωδία με καμπάνες.
Ναι, αλλά στο λαούτο υπάρχει και η βούρτσα: ρυθμικό παίξιμο χωρίς μελωδία, με εναλλασσόμενες στοιχειώδεις συγχορδίες. Στον Φουσταλιέρη όχι.
Και σε παλιούς Κισσαμίτες ακούμε και σχεδόν 100% μονοφωνικό μελωδικό παίξιμο στο λαούτο, χωρίς ούτε καν καμπάνες. Για συνοδεία βιολιού με τραγούδι. Αυτό που υποθέτω, αν κατάλαβα σωστά, ότι θεωρεί ο Νίκος πως έκαναν και οι Χιώτισσες.
(Παρεμπιπτόντως, η αντίληψη περί ασθενούς φύλου, εύθραυστου κλπ., είναι αρκετά παλιά στις ανώτερες τάξεις, με τα σαλόνια ή τα χαρέμια. Άλλο οι αγρότισσες: αυτές, αν τις έπαιρνε, ας κάθονταν στα μαξιλάρια να διαβάζουν σονέτα, αλλά μάλλον είχαν άλλες προτεραιότητες.)
Όμως στον Συμεών Καραφωτιά; Που χρειάστηκε ο βελουχτζής να του προμηθέψει «ταμπουρά» 'οχι εκ των ενόντων (και δεν του κούρδιζε το μπουζούκι όπως προτιμούσε εάν αυτό ήταν το πρόβλημά του; και θα μπορούσε κάποιος που έπαιζε σολιστικό ταμπουρά είτε δίχορδο είτε τρίχορδο να έχει τόση δυσκολία με εναλλακτικά κουρδίσματα;) γιατί στα τέλια του μπουζουκιού «τού μπερδευόντουσαν τα δάχτυλα, δεν το συνήθισε», και που με τον ταμπουρά «μόνο συνόδευε»;
Νομίζω πως ο καθένας θα μπορούσε να ωφεληθεί διαβάζοντας προσεκτικά το κεφάλαιο «Πολύχορδοι ταμπουράδες» στον Φρονιμόπουλο.
Να πω και τον πόνο μου, μου τη δίνει να είμαι ο μοναδικός άνθρωπος στον κόσμο που βρίσκει ενδιαφέρον (και μάλιστα συναρπαστικό!) το θέμα των πολύχορδων συνοδευτικών ταμπουράδων, και κατά πάσα πιθανότητα να είμαι παγκοσμίως η κορυφαία αυθεντία για το θέμα, ενώ όλες μαζί οι γνώσεις και οι σκέψεις μου γεμίζουν-δε γεμίζουν μια σελίδα.
Κι εγώ έχω την εντύπωση ότι είμαι η παγκοσμίως κορυφαία αυθεντία για κάποια θέματα, αλλά εφόσον δεν έχω δημοσιεύσεις να κριθώ από την επιστημονική κοινότητα, δεν είμαι η αυθεντία. Τον τίτλο αυτό πρέπει να σου τον δώσουν οι άλλοι, το «ότι δηλώσεις είσαι» δεν ισχύει εδώ.
Μα δεν το λέω για καλό! Αναγκαστικά είμαι η παγκοσμίως κορυφαία αυθεντία, αφού πρέπει να είμαι ο μοναδικός άνθρωπος στο σύμπαν με οποιοδήποτε ενδιαφέρον για το θέμα!
Ηρεμησε βρε φιλε, δεν πιανεις το χιουμορ? Εννοει ο ανθρωπος οτι υπαρχει ελαχιστη πληροφορια και ενδιαφερον για το θεμα.
Ειναι γνωστο οτι το ζητημα του ταμπουρα, ειναι μια μαυρη τρυπα στη μουσικη θεωρια. Γνωριζουμε οτι δεν μπορουμε να κατηγοριοποιησουμε το πως παιζαν, γιατι το οργανο με διαφορες παραλλαγες παιζοταν παντου στα βαλκανια. Ο Μακρυγιαννης επαιξε ταμπουρα οταν πηγε να τα βρει με τον Γκουρα. Δεν ξερω αν χρησιμοποιουσε 12 χορδες οντως, δε θυμαμαι τι λεει ο κος Φρονιμοπουλος στο (εξαιρετικο) βιβλιο του, αλλα καπως αυτοσυνοεδυοταν και επαιζε ισως σαν το Ζωτο πρωϊμα?Νομιζω τοτε δεν ειχε τον ταμπουρα του Γαϊλα αλλα αλλο οργανο. Μονο φαντασιες μπορουμε να κανουμε. Ο ΦΟυσταλιερης παιζει το μπουλγαρι αλα ταμπουρα και αλα μπουζουκι με ντουζενια, ο Κερομυτης οταν επαιζε ντουζενια επαιζε τραγουδια που παιζανε οι ταμπουρατζηδομπουζουξηδες της εποχης του πατερα του, με ενα πιο ταμπουριστικο στυλ στην πενια κλπ κλπ.
Ο Καραπιπερης ενω παιζει μπουζουκι, εχει αυτο το σαζιστικο παιξιμο που νομιζω πρεπει να ηταν και ταμπουρισιο στοιχειο, λογω της ομοιοτητας του οργανου.
Καπως με καποιον τροπο, η οποια γνωση εχουμε για πολυχορδους ταμπουραδες, φαινεται πενιχρη. Υπαρχουν ομως καποια πραγματα που μας βοηθανε να σχηματισουμε μια εικονα.
οσο μενουμε κολλημενοι στα στανταρ της εποχης μας δεν προκειται να να βγαλουμε ακρη με αυτο το θεμα που εχουμε να κανουμε με δεδομενα αλλης εποχης πριν 100 και 200 χρονια. δεν ειναι αλλο το μπουζουκι και αλλος ο ταμπουρας. ειναι το ιδιο οργανο. ενα και το αυτο. ταμπουρας ειναι το επωνυμο, το σοι, απο 'κει και περα υπαρχουν οι γονεις, οι θειοι, τα παιδια, τα ξαδερφια, οι παππουδες,
Μα νομίζω ότι την έχουμε βρει την άκρη, δεν την ψάχνουμε άλλο. Υπάρχουν επιμέρους λεπτομέρειες που αγνοούμε, και κάποιες ίσως να μην τις μάθουμε ποτέ, αλλά σε γενικές γραμμές είναι γνωστό ότι, μέσα από την ευρύτερη οικογένεια των μακρυμάνικων λαουτοειδών, που η απώτατη ρίζα της βρίσκεται πριν χιλιάδες χρόνια στη Μεσοποταμία, υπάρχει ένας τύπος που αναπτύχθηκε στην Ελλάδα (σαφώς όχι μόνο στην Ελλάδα, ακόμη κι ο εν λόγω τύπος, αλλά ας εστιάσουμε σ’ αυτό που μας ενδιαφέρει), που είχε διάφορες παραλλαγές, που δεν καταστάλαξε ποτέ σε ενιαία τυποποιημένη μορφή, που ως επί το πλείστον ονομαζόταν «ταμπουράς», και που κάποια από τις παραλλαγές του εξελίχθηκε στο σημερινό μπουζούκι.
Για τη νεότερη παραφυάδα του σχολικού «ταμπουρά», τα πράγματα είναι επίσης γνωστά και ξεκάθαρα.