Για αρχή θα ήθελα να ζητήσω συγγνώμη για την αρκετά καθυστερημένη απάντηση όσον αφορά το άρθρο για το τρίξιμο που σας είχα υποσχεθεί. Οι διακοπές και η καλοκαιρινή ξεκούραση μου έδωσαν τον χρόνο που ήθελα για συνεισφέρω με το άρθρο αυτό που όπως θα καταλάβετε απευθύνεται περισσότερο στους μη μυημένους ή στους “μαθητευόμενους” οργανοποιούς .
Σχετικά με το τρίξιμο
'Ολοι μας θα έχουμε βρεθεί κάποτε αντιμέτωποι με το εξής φαινόμενο:Παίζοντας μια νότα ακούμε ταυτόχρονα και έναν άλλο δυσπροσδιόριστο ήχο, πολύπιο οξύ και με ασθενέστερη ένταση τον οποίο εισπράτει το ακουστικό μας αίσθημαως παράσιτο.
Προσπαθώ με αυτή την περιγραφή να θυμίσω το πολύ συνηθισμένο ταστάρισμα αλλα και γενικότερο το τρίξιμο.
Αυτο το δυσάρεστο φαινόμενο είναι πολυπαραγωντικό και για αυτό το συναντάμε τοσο συχνά.
Μπορεί δηλαδή ένα τρίξιμο να οφείλεται σε δυσλειτουργικά-ανισοϋψή τάστα, σε παραμορφωμένη ταστιέρα-μάνικο, καμιά φορά σε κακοστρογγυλεμένα τάστα. Σε αυτά κυρίως τα αίτια οφείλεται το πραγματικό ταστάρισμα, αυτό που οι Άγγλοι αποκαλούν buzzing.
Όμως αυτό που γενικότερα λέμε “τρίξιμο” μπορεί να όφειλεται και σε συντονισμό που προκαλείται απο ξύλινες επιφάνειες που δεν έρχονται σε απόλυτη επαφή μεταξύ τους (καβαλάρης που δεν πατά καλά στο καπάκι, ξεκόλλητο καμάρι ή ξεκόλλητο καπάκι απο τα χείλη του σκάφους) ή ακόμα μπορεί να προέρχεται απο το “ουδέτερο”τμήμα της χορδής που βρίσκεται μεταξύ καβαλάρη και χορδιέρας .Επειδή και αυτές οι αιτίες παράγουν παρόμοιο ακουστικό παράσιτο καμιά φορά τα λέμε και αυτά τασταρίσματα, χωρίς όμως να σχετίζονται με δυσλειτουργίες της ταστιέρας.
Ας δούμε πρώτα πως δημιουργείται το πραγματικό ταστάρισμα στην περίπτωση των τριών πρώτων περιπτώσεων αυτές δηλαδή που αφορούν τάστα, ταστιέρα κτλ.
Στην περίπτωση λοιπόν του πραγματικού τασταρίσματος το τρίξιμο οφείλεται στο ότι :
Καθώς η χορδή εκτελεί την ημιτονοειδή της ταλάντωση βρισκόμενη σε διέγερση,(σε κίνηση απο την πένα) κάποιο ή κάποια σημεία της αγγίζουν στην μεταλλική επιφάνεια τωντάστων. Αυτός είναι και ο λόγος που το άκουσμα έχει μια “μεταλλική-συρμάτινη”χροιά.
Ανισοϋψή τάστα
Τα ανισοϋψή τάστα είναι ένα απο τα πιο συχνότερα αίτια. Όταν το τάστο Α βρίσκεται σε έστω και ελαφρά χαμηλότερη θέση απο το τάστο Β τότε το ψήλότερο τάστο Β λειτουργεί σαν εμπόδιο στην ανάπτυξη της ταλάντωση της χορδή και περιορίζει το μέγιστο εύρος της, με τα γνωστά αποτελέσματα μεταξύ των οποίων είναι και η μείωση της έντασης του ήχου. Το ανισοϋψές τάστο μπορεί να προέλθει :είτε απο κατασκευαστική αμέλεια είτε απο την φυσιολογική φθορά που προκαλεί η χρήση. Η πρώτη περίπτωση ειναι αυτονόητη και δε της χρειάζεται σχολιασμός (λάθη κάνουμε όλοι οι άνθρωποι), η δευτερη περίπτωση εξηγείται ως εξής:
Σε όποια τάστα παίζονται συχνότερα, η χορδή αποτυπώνει την χρήση στο σημειο επαφής της στο άστο , δημιουργώντας “βαθουλώματα” καταστρέφοντας έτσι με τον καιρό το ισοϋψές των τάστων.Π.χ. Το Λα μπορεί να είναι με το καιρό πιο βαθιά σκαμένο αποτο λα# και η χορδη παλώμενη να εμποδίζεται απο το λα# που έχει παραμείνει υψηλότερο με αποτέλεσμα το λα να μην “καθαρίζει”.
Τρόπος διόρθωσης
Στο δικό μας εργαστήριο εφαρμόζουμε το λεγόμενο “κούρεμα” ο τρόπος που κουρεύουμε τα τάστα είναι ο εξής :Σε ενα χόντρο και σκληρό ξύλο κατάλληλων διαστάσεων , δημιουργούμε μια επιφάνεια απόλυτα επίπεδη και πάνω της κολλάμε ενα λεπτό ντουκόχαρτο Νο 400-600. Με αυτό το απλό αυτοσχέδιο εργαλείο και τον κατάλληλο χειρισμό , τρίβουμε όλα τα τάστα ταυτόχρονα μέχρι του σημείου που εξαφανίζονται οι αυλακώσεις των χορδώνστα τάστα και δημιουργείται μια νεακατώτερη επιφάνεια στην οποία ολα τατάστα έχουν ίδιο ύψος. Μετά απο την διαδικασία του “κουρέματος” επαναλαμβάνουμε την διαδικασία του “στρογγυλέματος” καθενός τάστου ξεχωριστά όπως θα κάναμε εαν ειχαμε αλλάξει τάστα.
Αυτη η συντήρησητης ταστιέρας καλό είναι να γίνεται προτού φτάσουν τα προβλήματα αυλακώσεων σε ακραίο σημείο, έτσι ώστε να αποφύγουμε την εξαφάνιση των τάστων,που σημαίνει μοιραία αλλαγή τάστων.
Παραμορφωμένη Ταστιέρα
Με τον όρο παραμορφωμένη ταστιέρα εννοούμε το σκευρωμένο μάνικο , δηλαδή η επιφάνειατης ταστιέρας ειναι κύλη(1) ή κυρτή (2).Οι παραμορφώσεις αυτές μπορεί να ειναι μόνιμες ή περιστασιακές .
Περιστασιακές είναι όσες εμφανίζονται και εξαφανίζονται παρακολουθώντας τη σχετική υγρασία περιβάλλοντος (περισσότερες πληροφορίεςθα βρείτε στο άρθρο υγρασίακαι μουσικό όργανο).
Για λόγουςοικονομίας χώρου εντελώς επιγραμματικά μπορούμε να πούμε οτι κύρτωση εμφανίζεται σε μεγάλη σχετική υγρασία και κύλωση όταν η σχετική υγρασία ειναι χαμηλή.
Εδω θα πρέπει να σκεφτούμε για το αίτιο που προκαλείτο πρόβλημα. Αν παραδείγματος χάρη μια τέτοια περιστασιακή βλάβη αντιμετωπιστεί με αφαίρεση των τάστων ,πλάνισμα της ταστιέρας μέχρι του σημείου της επιπέδωσης της και επανατοποθέτηση τάστων, τότε κινδυνεύουμε να έχουμε ρυθμίσει μόνο προσωρινά το πρόβλημα.Εφόσον το αίτιο οφείλεται στο ευμεταβλητό απο την υγρασία μάνικο μια άλλη τιμή υγρασία μπορεί να αλλοιώσει εκ νεου το επίπεδο που δημιουργήσαμε. Μάλιστα την επόμενη φορά η υγρασία θα επιδράσει ευκολότερα στο μάνικο εφόσον του έχουμε αφαιρέσει μέρος της ταστιέρας απο την προηγούμενη επέμβαση. Για να αντιμετωπιστεί λοιπόν ριζικά αυτό το πρόβλημα πρέπει να έχουμε ενα μάνικο το οποίο θα είναι απολύτως ανεπηρέαστο απο τις μεταβολές της σχετικής υγρασίας. Επειδή όμως αυτό μπορεί να ειναι μια συνθήκη που δεν ικανοποιείτε ευκολα τότε οι όποιες επεμβάσεις κάνουμε είναι σχετικά περιορισμένης χρόνου.Στην ουσιά ο χρόνοαυτός εξαρτάται απο το πότε θα εμφανιστεί η επόμενη απότομη και παρατεταμένη αλλαγή υγρασίας.
Τρόποι διόρθωσης
-
Στο δικό μας εργαστήριο ενας ήπιος τρόπος που χρησιμοποιούμε για την ρύθμιση του σκευρώματος ή του αντισκευρώματος ειναι η εφαρμογή ομοιομορφης θέρμανσης με την χρήση λάμπας πυρακτώσεως. Η μέθοδος αυτή ειναι η πιο ήπια και απλή μέθοδος που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε εφόσον δεν αλλοιώνει τον όγκο του μάνικου. Είναι εξαιρετικά δημοφιλής στην Αμερική και είναι μια γρήγορη,ασφαλής αλλά όχι πάντα μόνιμη λύση .Στην περίπτωση της κύρτωσης έχει συχνότερα μόνιμα αποτελέσματα σε σχέση με την περίπτωση της κύλωσης.
Η μεθοδος αυτή εφαρμόζεται ως εξής:
Σε απόσταση 30-40 cm απο την ταστιέρα τοποθετούμε μια λάμπα πυρακτώσεως η οποία φωτίζει-θερμαίνει την προβληματική περιοχή -στην οποία έχουμε εφαρμόσει παραμόρφωση αντίθετη απο την υπάρχουσα-για 30 περίπου λεπτά.Στην συνέχεια αφήνουμε το όργανο να έρθει σε θερμοκρασία περιβάλλοντος, ελέγχουμε τα αποτελέσματα και περιμένουμε να είναι ευκταία. Εύλογο διάστημα αναμονής ειναι απαραίτητο για να σιγουρετούμε πως το μάνικο δεν επανέρχεται στην προηγούμενη κατάσταση.
Εαν επανέλθει μπορούμε να επαναλάβουμε μερικές φορές. Αν μας αποκαρδιώσει αυτη η μεθοδος μπορούμε να προχωρησουμε στην επόμενη.
-
Με αυτό τον τρόπο διόρθωσης επιδιώκουμε να ρυθμίσουμε την παραμόρφωση της ταστιέρας χρησιμοποιώντας το σφίνωμα των τάστων στην ταστιέρα. Στην μεν κύρτωση μπορούμε να αφαιρέσουμε τα τάστα της πάσχουσας περιοχής να δημιουργήσουμε ελάχιστα φαρδύτερες αυλακές ώστε να τάστα να μπαίνουν πολύ πιο άνετα στις νεες εγκοπές έτσι ώστε όταν το όργανο κουρδιθεί και οι χορδές το “σφίξουν” να απορροφηθεί η κύρτωση απο τα μικροδιαστήματα που δημιουργησαμε μεταξύ τάστων και ταστιέρας.
Στη δε κύλωση ( το κλασσικό σκεύρωμα) στο σημείο οπου δημιουργείται η κοιλιά στην ταστιέρα αντικαθιστούμε τα τάστα με άλλα που έχουν φαρδύτερο “πόδι” (το τμήμα εκείνο που σφηνώνει μέσα στην ταστιέρα). Έτσι τα τάστα πια λειτουργούν σαν μικρές σφήνες που μπαίνουν αρκετά σφιχτά έως δύσκολα και αναγκάζουν το μάνικο να ευθυάστει.Αυτή η μέθοδος ειναι αρκετά συνηθισμένη και απο όσο ξέρω παλιά.
Και οι δύο αυτές μέθοδοι πρέπει να εφαρμόζονται με αρκετή σύννεση εφόσον εαν αλλάξει η υγρασία μπορούν να φέρνουν το εντελώς αντίθετο αποτέλεσμα από αυτό που θέλουμε.
Μια και αναφερθήκαμε σε παλιά μέθοδο θεωρώ χρήσιμο να αναφέρω μιαν ακόμη που έχω δει να έχει εφαρμοστεί σε αρκετά όργανα απο παλιούς παραδοσιακούς μάστορες και η οποία θεωρώ πως είναι λανθασμένη.
Κατα την μεθοδο αυτη ο μάστορας αφαιρούσε ενα ή περισσότερα τάστα απο το σημείο της πάσχουσας περιοχής και έκοβε την ταστιέρα (όλο τον έβενο) έως του σημείου του ξύλου κάτω απο τον έβενο.Προσάρμοζε στην τομή συνήθως ευμεγέθη σφήνα η οποία επανεφερετη ταστιέρα στην ευθεία της. Ακολούθως ξανατοποθετούσε το τάστο και το όργανο“θεραπευόταν”.Αυτή η μέθοδος αλλοιώνει την σωστότητα της κλίμακας εφόσον οι σφήνες απομακρύνουν τα τάστα μεταξύ τους και το όργανο δεν μπορεί να ειναι σωστό τονικά σε όλες τις περιοχές, εκτός των άλλων προβλήματων που δημιουργεί η ασυνεχής-κατατμημένη ταστιέρα.
Τάστα που δεν ειναι σωστά στρογγυλεμένα
Με αυτο τον τίτλο προσπαθώ να περιγράψω το τάστο εκείνο του οποίου η περιοχή που πατάει η χορδή επάνω του δεν ειναι στρογγυλεμένη αλλα επίπεδη. Σε αυτή την περίπτωση υπάρχει η πιθανότητα επειδη η χορδή δεν ξεκινά την ταλάντωση της απο σημείο αλλά απο επιφάνεια το ίδιο αυτό φάρδο του τάστου να λειτουργεί σαν εμπόδιο στην ταλάντωση και να εμφανίζει κάποιο μικρό “τσίριγμα”
Τρόπος Αντιμετώπισης
Σε αυτη την περιπτωση ο τρόπος αντιμετώπισης ειναι απλός και ασφαλής , ακολουθώντας τη διαδικασία του στρογγυλέματος των τάστων. Μετατρέπουμε την επίπεδη επιφάνεια του κάθε τάστου σε κυρτή επιτρέποντας πια στην χορδή να έχει ως αφετηρία της το ανώτερο σημείο της καμπύλης που δημιουργήσαμε.
Τριξίμο που προκαλείται απο ξύλινες επιφάνειες
Τα τριξίματα αυτα δεν είναι ευστοχο να τα χαρακτηρίζουμεως τασταρίσμα εφόσον το αίτιο τους είναι διαφορετικό. Ωστόσο επειδή μοιάζει το ηχητικό παράσιτο που δημιουργούν με ταστάρισμα πέρνουν χαριστικά αυτό το όνομα.
Καθώς το ηχείο πάλεται όλες του οι περιοχές κινούνται ελάχιστα. Αν κατα την διαδικασία που παράγει το ηχείο ηχο και δονείται υπάρχουν μικρές αποστάσεις μεταξύ των ξύλων ( ξεκολλητο καμάρι,ρηγματώσεις καπακιού ή σκάφους ,αποκόλληση τμηματος του καπακιού απο τα χείλη του σκάφους,αποκολληση τμήματος της φιγούρας κ.α.)τα οποία δονούμενα συγκρούονται και παράγεται ένας δεύτερος ήχος κάθε φορά που το ηχείο πάλεται. Αξίζει να αναφέρουμε πως αυτού του είδους το τρίξιμο μπορεί να εμφανίζεται μονο σε συγκεκριμένες συχνοτικές περιοχές γιατί στη δεδομένη εκείνη την περιοχή των συχνοτήτων τα ξύλα συντονίζονται κατάλληλα.
Τρόπος Αντιμετώπισης
-
Πάλι ο τρόπος και εδώ είναι ένας και απλός. Κόλλημα όλων των ρηγματώσεων και αποκατάσταση των τυχόν ξεκόλλητων σημείων.
-
Τρίξιμο καμιά φορά δημιουργείται όταν το πέλμα του καβαλάρη δεν εφαρμόζει απολύτως στο κάπακι.Το πρόβλημα αυτό εμφανίζεται συνήθως σε όργανα παλιά των οποίων το καπάκι έχει παραμορφωθεί ανομοιομερώς.
Σε αυτή περίπτωση στο σημείο που ο καβαλάρη πατάει στο καπάκι βάζουμε ενα λεπτό γυαλόχαρτο Νο 150-180(ανάλογα το μέγεθος του προβλήματος) με στραμένη την επιφάνεια τριβής προς τα πάνω. Αφού κουρδίσουμε ξανά το όργανο χρησιμοποιόντας την τάση των χορδών ως μέσω πίεσης κάνουμε μικρές κινήσεις σέρνοντας τον καβαλάρη κατα μήκος του άξονα του εωσότου σιγουρευτούμε ότι ο καβαλάρης έχει εφαρμόσει απόλυτα στο καπάκι.
Συνήχιση της χορδής μεταξύ καβαλάρη και χορδιέρας (Wolf Tone*)
Η ταλάντωση της χορδή μεταξύ τάστου και καβαλάρη δεν σταματά στον καβαλάρη εντελώς αλλά ένα μικρό της τμήμα συνεχίζεται και δονεί το “ουδέτερο”τμήμα της χορδής μεταξύ καβαλάρη και χορδίερας. Σε αυτη την περίπτωση καταλαβαίνουμε οτι αυτο το τμήμα της χορδής δεν ειναι και τόσο ουδέτερο εφόσον δονούμενο παράγει ένα οξύ ήχο οποίος συνοδεύει με ενα οξυ μεταλλικό γνώρισμα τις κύριες νότες(σαν πολύ οξύς ισοκράτης).
Τρόπος Αντιμετώπισης
Φροντίζουμε να μονώσουμε-ακινητοποιήσουμε το ουδέτερο κομμάτι των χορδών που δημιουργεί αυτό το πρόβλημα. Κάτω απο το σκέπαστρο της χορδιέρας προσαρμόζουμε ένα σφουγγαράκι για να λειτουργήσει σαν σουρντίνα και να ακινητοποιήσει απαλά το μικρό αυτό κομμάτι των χορδών μεταξύ καβαλάρη και χορδιέρας.
*{Στα βιολιά επειδή οι νότες έχουν διάρκεια τενούτεςτο παρόμοιο φαινόμενο ονομάζετα WolfΤοne-Λύκος γιατί κάτωαπο τις νότες του εκτελεστή ακούγεταικάτι σαν ουρλιαχτό λύκου.}
Στο τρίξιμο είναι καλό να ξέρουμε ότι μπορεί να συνεργούν περισσότεροι απο ένας παράγοντες απο αυτούς που αναφέραμεκαι ο καθένας χρειάζεται την δική του ιδιαίτερη αντιμετώπιση. Οι τρόποι αντιμετώπισης που προτείναμε είναι κάποιες απο τις μεθόδους που εφαρμόζουμεστο δικό μας εργαστήριο και οπωσδήποτε δεν διεκδικούν το αλάθητο.Εφαρμόζονται δε σε όργανα που ειναι φτιαγμένα με συμβατικό τρόπο, δηλαδή μπράτσο εξολοκλήρου ξύλινο.