Γεια σας παιδιά
Σίγουρα γνωρίζετε μια παλιά ηχογράφηση με τον Στράτο Παγιουμτζή που λέγεται Σεβάχ Μανές… είναι σαν αμανές και έχει σαν συνωδεία ένα ταξίμι παιγμένο σε μπουζούκι… λέει «Ανοίξετε τα μνήματα τα κόκκαλα σκορπίστε μάνα μου …»
Λοιπόν… αυτό το ταξίμι είναι από τα πιο ωραία που έχω ακούσει… αλλά ποιος παιζει το μπουζούκι; Ο Στράτος Παγιουμτζης λέει στο τέλος «γεια σου Σπύρο μου με το ταξιμάκι σου»… περί τίνος Σπύρου πρόκειται;
ΠΕΡΙΣΤΕΡΗΣ!!!
Ο ίδιος “Σαμπάχ μανές” όπως λέγεται επίσης, με άλλα λόγια αλλά ίδιο νόημα, το είπε και η Γιώτα Λύδια με διεύθυνση του Γιώργου Μητσάκη, και είναι ίσως η καλύτερή της εκτέλεση. Μόνο που δε θέλει ποτέ να το πει στο πάλκο! Πάει γρουσουζιά, λέει…
Ο τίτλος της Λύδια είναι “Χτυπώ νεκροί κι ανοίχτε μου”.
Υπάρχει και παλαιότερη (Σμυρνέϊκη) εκδοχή, δε θυμάμαι αυτή τη στιγμή, νομίζω με τον Νούρο.
Νόμιζα ότι πρόκειται για Περιστέρη, αλλά δεν ήμουν σίγουρος
ευχαριστώ 
Οι μανέδες δεν έχουν άλλο συνθέτη εκτός από τον ερμηνευτή του αυτοσχεδιασμού. Σεβάχ ή Σαμπάχ μανές, Νεβά μανές, Μινόρε (μανές επίσης), Μπουρνοβαλιό-Μινόρε (μανές επίσης), Ταμπαχανιώτικο κ.ο.κ. Όσοι υπογράψαν τους μανέδες, είναι συνήθως γιατί διηύθυναν την ενορχήστρωση, καθώς επίσης είχαν και την επιμέλεια του “γλήγορου” φινάλε (πότε βαλς, πότε χασαποσέρβικο κ.λ.), που ήταν εμπνευσμένο πότε από παραδοσιακό μοτίβο (π.χ. η σούστα του Καραγκιόζη) πότε από έντεχνο της κλασσικής πάνω στον κανόνα του Πάχελμπελ.
Τέλος, γιά τον Περιστέρη, αυτός ήταν περισσότερο προσανατολισμένος στα “Μινόρε”. Γιά Σαμπάχ και άλλες Ανατολές, ψάξε στον Τούντα.
Σόρρυ, πάτησα το κουμπί πριν τελειώσω. Έλεγα λοιπόν πως γι αυτό και απόρησα όταν πρωτάκουσα το επιφώνημα “γειά σου Σπύρο”, αλλά μετά μάθαμε πως ο κυρ Σπύρος τους έτρωγε όλους να μάθει όλους τους δρόμους και όλα τα όργανα, και κατάφερε στο τέλος να παίζει… καμιά ογδονταριά, αλλά και να τα καταφέρνει σ’ όλους τους δρόμους. Όμως ο δρόμος “Μινόρε” έμεινε ως το τέλος η αγαπημένη του φόρμα.
Το μινόρε της Αυγής…
Το “Μινόρε της Αυγής” είναι μιά μεταγραφή του αρχετυπικού Μινόρε του Χαλκιά, με την ένταξη ενός μικρού κανταδόρικου τραγουδιστικού μέρους (Ξύπνα μικρό μου κι άκουσε…) που ακολουθεί τις “αλλαγές” των ακόρντων της ίδιας της φόρμας του Μινόρε.
Δε βρήκα καμιά πληροφορία για τον μπουζουξή, αλλά ο ήχος μού ταιριάζει για Περιστέρη.
Δεν είναι Σαμπάχ μανές, είναι το Σμυρναίικο μινόρε:
Επίσης, το νόημα δεν είναι επ’ ουδενί το ίδιο, απλώς και στα δύο αναφέρονται νεκροί.
Ο λόγος που ο παλιός σχολιαστής τα μπέρδεψε είναι ότι το ίδιο δίστιχο με τη Λύδια, και πάλι στον σκοπό του Σμ. Μινόρε, το είχε πράγματι πει κι ο Παγιουμτζής: rebetiko.sealabs.net - Αρχική Συζητήσεων Φαίνεται ότι το υπογράφει κιόλας, αλλά προφανώς τους στίχους, όχι και τη μουσική (που είχε κυκλοφορήσει δεκάδες φορές πιο πριν). Στο ΥΤ διαβάζω ότι και της Λύδια η ηχογράφηση φέρεται υπό την υπογραφή του Παγιουμτζή, πράγμα βέβαια δίκαιο, αλλά εκεί λέει ότι και η μουσική είναι δική του. Αυτό μπορεί να είναι λάθος του ανεβάστορα. Αν δεν είναι λάθος, τότε βέβαια δεν είναι δίκαιο!
Πλέον ξέρουμε ότι ο μανές δεν είναι πάντοτε αυτοσχεδιασμός, και ενδεχομένως να μην είναι και ποτέ. Αυτό βέβαια δεν αποκλείει να υπέγραφαν κάποτε ως δημιουργοί αυτοί που στην ουσία ήταν παραγωγοί. Επίσης, δεν αποκλείεται ο τραγουδιστής να ήταν και δημιουργός, ανεξάρτητα αν δεν επρόκειτο για αυτοσχεδιασμό - αν και δεν είναι βέβαια αυτή η περίπτωση του Σμ. Μινόρε.
Δεν τη βρήκα…
Να πούμε κάτι και για τον στίχο του Σαμπάχ μανέ:
Ανοίξετε τα μνήματα, τα κόκκαλα σκορπίστε,
των πλούσιων απ’ των φτωχών να δείτε αν θα γνωρίσ’τε.
Έχω διαβάσει διάφορα ευφάνταστα για την πιθανή προέλευση της έμπνευσης. Απορώ, οι σημερινοί άνθρωποι δεν πηγαίνουν σε κηδείες; «Είδον τα οστά τα γεγυμνωμένα και είπον: άρα τίς έστι, βασιλεὺς ή στρατιώτης, ή πλούσιος ή πένης;» είναι πασίγνωστη φράση από τη νεκρώσιμη ακολουθία, την οποία αναμφίβολα ο Στράτος, όπως κάθε θνητός, θα είχε παρακολουθήσει πολλές φορές.
Και βεβαίως , η πραγματικότητα είναι ότι ο βασιλεύς, ακόμα και κάποιος απλά πλούσιος, θα φρόντιζε ώστε τα οστά (του) τα γεγυμνωμένα να είναι αρκούντως προφυλαγμένα, ώστε μόνο συλητές τάφων σε μεταγενέστερες εποχές να μπορέσουν να τα δούν. Αν δεις, σε κάποια ανασκαφή ή κάτι, οστά γεγυμνωμένα ανάμεσα στα χώματα, στρατιώτης φουκαράς θα ήταν, ή πένης φουκαράς. Όπου φτωχός, κι η μοίρα του, που λένε…
Στο βιβλίο “Από το Βυζάντιο στο Μάρκο Βαμβακάρη” (Σύγχρονη Εποχή, έκδοση τρίτη, 2006) ο αείμνηστος Νέαρχος Γεωργιάδης αναφέρει ένα Βυζαντινό στιχούργημα (χρονολογημένο περί τον 14ο αιώνα), τον Αλφάβητο που είναι επηρεασμένο από τη θρησκευτική ζωή. Στον Αλφάβητο περιέχεται και το:
Εύρε μνημείον ανοικτόν και αναντράνισέ το
τους βασιλείς, τους άρχοντας πρόσεξε αν τους ίδης
ουκ είναι άλλον τίποτε ει μη σκωλήκων βρώμα
Λέει ο ΝΓ
"Το λαϊκό δίστιχο που άντλησε από το παραπάνω χωρίο έφτασε μέχρι τον αιώνα μας και δισκογραφήθηκε με τη μορφή μανέ: “Ανοίξετε τα μνήματα κλπ”.
Είναι προφανές ότι και οι στίχοι από τον Αλφάβητο και ο αμανές είναι επηρεασμένα από το τροπάριο της νεκρώσιμης ακολουθίας αλλά έχω την εντύπωση ότι ο ΝΓ το αποδίδει αλλού. Αναφέρεται σε έθιμο στην Κων/πολη όπου οι οι Έλληνες είχαν τη συνήθεια να ανοίγουν τα μνήματα και να μαζεύουν τα οστά. Κατά τον ΝΓ ο στιχουργός του Αλφάβητου έχει εμπνευστεί από το έθιμο αυτό: “Φαίνεται ότι ο στιχουργός του Αλφάβητου είχε βιώσει την εμπειρία του εθίμου ή κάποια άλλη παρόμοια”.
Στο μπουζούκι ο Σπύρος Περιστέρης, όπως ομολογεί και ο Στράτος Παγιουμτζής. Πέρα από το γεγονός αυτό, το τραγούδι κυκλοφόρησε από την ODEON, στην οποία υπεύθυνος των λαϊκών ηχογραφήσεων ήταν ο Σπ.Περιστέρης.
Σύμφωνα και με την (φθαρμένη) ετικέτα ο Σπύρος Περιστέρης έχει την διεύθυνση ορχήστρας.
Όπως γράφει και ο @tasosaigaleo στο βίντεο του Περικλή, ο δίσκος γράφει λανθασμένα “ΤΟ ΠΗΡΑ ΠΕΙΑ ΑΠΟΦΑΣΙ” κάτω από τον τίτλο ΣΑΜΠΑΧ ΜΑΝΕΣ.
Αντιγράφω τα στοιχεία της ετικέτας:
ΣΑΜΠΑΧ ΜΑΝΕΣ
ΤΟ ΠΗΡΑ ΠΕΙΑ ΑΠΟΦΑΣΙ
Ευσ. Παγιουμιτζή
Εκτέλ. ΣΤΡΑΤΟΥ (Σ;) ΠΑΓΙΟΥΜΙΤΖΗ(Σ;)
Συν. λαϊκής ορχ. μετά μπουζουκίου
Διεύθ. Σ.Περιστέρης
Όπως σωστά σημειώνει ο @tasosaigaleo, ήταν από τους τελευταίους μανέδες που ηχογραφήθηκαν, λίγο πριν την εγκατάσταση της επιτροπής λογοκρισίας από την δικτατορία του Μεταξά.
Δε χρειάζεται κάποια ιδιαίτερη προσωπική εμπειρία για να διαπιστώσει κανείς ότι ο θάνατος είναι η κοινή μοίρα όλων, ούτε, κατ’ επέκταση, για να σκεφτεί ποιητικούς τρόπους να το εκφράσει αυτό. Ακόμη κι αν κάποιοι θνητοί παραμένουν προνομιούχοι και μετά το θάνατό τους, όπως λέει ο Νίκος (προνομιούχοι όμως μεταξύ των ζώντων!), δεν παύουν να είναι θνητοί. Βάζω στοίχημα ότι όσες αποφθεγματικές μαντινάδες έχουν βγάλει οι ορθόδοξοι Έλληνες που να εκφράζουν αυτή την ιδέα, άλλες τόσες θα 'χει βγάλει ο κάθε λαός και ο κάθε πολιτισμός.
Μία όμως από αυτές (που δεν είναι μαντινάδα, είναι φράση από τη νεκρώσιμη ακολουθία) συμβαίνει να την έχουν ακούσει όλοι στην Ελλάδα.
