ναι. πανω απο το μπουζουκι ειναι, αυτο…
1 «Μου αρέσει»
Κι ένα <<μαντολίνο>> από Σιάτιστα. Όλα τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του (η πεναριά που καλύπτει το πάνω ηχείο μέχρι και τρύπα, το στιλ καράβολα, και τα διαφορετικά διαστήματα πάνω και κάτω χορδής) συνηθισμένα σε βαλκανικούς ταμπουράδες.
Ο ίδιος μάλλον είναι εδώ (όπου η λεζάντα τον αναφέρει “ταμπουρά”)
(σελ. 130)
2 «Μου αρέσει»
Λίγο πιο πριν, σελ. 124-125 (της έντυπης σελιδαρίθμησης), διαβάζουμε:
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ένα άρθρο του Δ. Γ. Σιάσιου στην εφημερίδα ΕΦΗΜΕΡΙΣ, φ.267, Δεκέμβριος 2008. Στη μνήμη του γνωστού μας φιλολόγου είχε καρφωθεί η έκφραση θαυμασμού «Α ρε, τα τσ’κέλια παίξιμου ’πο καμαν», που χρησιμοποιούνταν στη Σιάτιστα για τους καταπληκτικούς οργανοπαίκτες / μουσικούς μας, και αναζητούσε σε λεξικά τη λέξη τσ’κέλια, ώσπου την απάντηση την πήρε διαβάζοντας ακόμα μια φορά το βιβλίο Ενθυμήματα στρατιωτικά του Ν. Κασομούλη. Εκεί, λοιπόν, σε μια υποσημείωση έγραφε: ο Γεωργούλας Παλαιογιάνης (εκατόνταρχος της χιλιαρχίας) λαλούσεν πολλά γλυκά τον βαγλαμάν, ο Παλαιοκώστας το βουζούκι και άλλοι (της χιλιαρχίας κατώτεροι αξιωματικοί) με λιουγκάρια και ικιτελιά…21. Ο έμπειρος ερευνητής και φιλόλογος κατάλαβε ότι εδώ βρισκόταν το μυστικό της λέξης τσ’κέλια. Τα τσ’κέλια των Σιατιστινών ήταν τα ικιτέλια, ένας δίχορδος ταμπουράς22 (είδος μπουζουκιού), που ως λέξη είναι συνδυασμός δύο τούρκκων λέξεων, του iki (δύο) και tel (σύρμα, χορδή), ικιτέλι (το συναντούμε και ικίτελι και ικιτελί), και σύμφωνα με το σιατιστινό γλωσσικό ιδίωμα (με προφορά του τ ως τσ) ικιτσέλι και τελικά τσ’κέλι με αμοιβαία μετάθεση των φθόγγων «κ» και «τσ».
Μεταφέρω και τη σημείωση 22:
Ταμπουρά στη Σιάτιστα έπαιζε ο Γιώργος Γκαγκασούλης,
συγγενής του βιολιστή Τάκη τ’ς Λιλής και του νταϊροπαίχτη
Νιούλκα. Ο Γιώργος Γκαγκασούλης εκτός από ταμπουρά έπαιζε και
ντέφι, ενώ τραγουδούσε κιόλας. Τον αποκαλούσαν Χότζια, γιατί
τραγουδούσε αμανέδες σαν χότζιας. Πέθανε γύρω στο 1940. Η
πληροφορία προέρχεται από τον Δημήτριο Κάστια.
Ως γνωστόν, το ικιτέλι αναφέρεται και ως τσιφτελί (çıft = διπλό). Εξ ου και η ονομασία του χορού τσιφτετέλι.
αυτο μοιαζει με κατι, γερμανικους νομιζω, ταμπουραδες που εβλεπα στο ιμπει οταν εψαχνα για μανδολινο.
Αυτό πάλι, τι παράνοια! Δεν καταλαβαίνω πού διαυκολύνει, σε σχέση με το να είχε κανονικά τάστα σ’ όλο το πλάτος της ταστιέρας και απλώς να πατούσαν κάθε χορδή σ’ όποιο τάστο χρειάζεται, όπως γίνεται με όλα τα ταστοφόρα όργανα.
Περικλή, αυτό το λες / λέμε σήμερα. Μην ξεχνάς ότι ο πρώτος τροχός δεν ήταν τέλειος κύκλος.
Μα λογικά αυτή η περίεργη διάταξη των τάστων είναι ήδη εξέλιξη παλιότερης, πιο «κανονικής»: το τάστο επινοήθηκε ως εξέλιξη του μπερντέ, ο οποίος προηγήθηκε αφού είναι πιο εύκολος να γίνει. Υποθέτει κανείς ότι αυτά τα όργανα θα είχαν παλιότερα μπερντέδες, που πιάναν βέβαια όλη την ταστιέρα.
(Τέλος πάντων, μια σκέψη λέω, στην οποία δεν προσδοκώ να στηριχτεί καμιά φοβερή συζήτηση…)
Βρίσκω ότι αυτή η διάταξη λέγεται Farkas system, από κάποιον Κροάτη Farkas που το εισήγαγε στις αρχές του 20ου. Η κάτω χορδή είναι διατονική και η πάνω έχει τις υφεσοδιέσεις. Το σύστημα αυτό διαδόθηκε μαζί με τα δυτικότροπα σύνολα ταμπουράδων (με τσέλο ταμπουρά και μπάσο ταμπουρά) σε κουρδίσματα με και τις 2 ίδια νότα, που σχετίζονται με τα σύνολα ταμπουράδων (αφού η δεύτερη τώρα δεν για ίσο). Δεν χρησίμευε σε τίποτα (η διατονικότητα είναι απελευθερωτική, αλλά εδώ δεν ήταν κάτι τέτοιο το ζητούμενο) πέρα από την οπτική διαφοροποίηση από ανατολίτικους ταμπουράδες, και την δυνατότητα μαγκιόρικης χρήσης του αντιχείρα από τον παίχτη, και εγκαταλείφτηκε στα μέσα του αιώνα. Εδώ δηλαδή από ψώνιο βάλανε γωνία στον ήδη μια χαρά τροχό, και μετά το ξεχαλάσανε.
Θα μπορούσαν να είναι κροατικοί από καμιά Αυστροουγγαρία; Ή γερμανικοί-γερμανικοί;
Μήπως αντ’ αυτού οι πρώτες παραστάσεις τροχών δεν ήταν κυκλικές, λόγω μεγαλύτερης ευκολίας να ζωγραφιστεί το τετράγωνο;
Δεν μπορώ να φανταστώ καλλιτέχνη, λόγιο ή λαϊκό, να ζωγραφίζει τετράγωνους τροχούς (;;; ) σε κάρο, αμάξι, βοϊδάμαξα… Δεν σέρνονταν πάνω στο χώμα τα αμάξια, κυλούσαν με τους τροχούς τους.
Πώς όμως θα λειτουργούσε ο ίδιος ο τροχός αν δεν ήταν κυκλικός; Εκτός αν εννοείτε ότι ίσως οι πρώτοι τροχοί μπορεί να κόβονταν σαλαμωτά από κορμούς, και να χάνανε λίγο στο περίγραμμα;
E βέβαια και κάτι θα έχαναν από τον τέλειο κύκλο. “Σαλαμωτά” θα ήταν κάπως δύσκολο να κοπούν, αφού δεν είχαν ακόμα εφευρεθεί τα πριόνια…
Άρα δεν το έκαναν έτσι. Όπως όμως και να έκαναν τους πρώτους τροχούς, θα πρέπει να τους στρογγύλευαν, τουλάχιστον για οχήματα, οι τροχοί των αγγειοπλαστών ίσως θα μπορούσαν και να μην. Δεν καταλαβαίνω αν εννοείτε ότι οι πρώτοι τροχοί ήταν κατά προσέγγιση μόνον κυκλικοί λόγω περιορισμένων τεχνικών μέσων, ή ότι ίσως ήταν πολυγωνικοί;
Μην ξεχνάμε τί είδους εργαλεία ήταν διαθέσιμα σε προϊστορικές εποχές. Πριόνια φυσικά δεν υπήρχαν, πέτρες και μόνο, σε κατάλληλα μεγέθη και μορφές. Άρα, πολυγωνική μορφή δεν γινόταν να επιτευχθεί.
1 «Μου αρέσει»
Ξεχνάς όμως Νίκο ότι ο κύκλος - τροχός είναι σχήμα που βρίσκεται στην φύση (δέντρο). Κανείς δεν είπε ότι οι πρώτοι τροχοί ήταν λεπτοί. Εξάλλου ο πρώτος τροχός έχω την αίσθηση ότι χρησιμοποιήθηκε ως κατρακύλι και όχι ως ρόδα για την μεταφορά βαριών αντικειμένων. Ένα πεσμένο δέντρο αν του αφαιρέσεις τα κλαδιά χρησιμοποιείται άνετα γι αυτή τη δουλειά. Εξάλλου το πέτρινο τσεκούρι μια χαρά κόβει τον κορμό σε κομμάτια.
Μα, χωρίς την παραμικρή αμφιβολία! Από τη χρήση δύο ίσιων και ισόπαχων κορμών δέντρων ως κατρακύλια για τη μεταφορά βαρών ξεκινήσαμε, για να φτάσουμε στον τροχό όπως αυτός χρησιμοποιείται σε μονοαξονικά ή διαξονικά αμάξια.
Ου
Όχι δύο, πολλών. Φορτώνουν π.χ. ένα πλοίο ή οποιοδήποτε άλλο ογκώδες βαρύ αντικείμενο σε 6-7 ή περισσότερους κορμούς και το τσουλάνε. Μόλις ο τελευταίος κορμός ελευθερωθεί, τον σηκώνουν με τα χέρια και τον ξαναβάζουν πρώτο, κ.ο.κ.
Δεν υπάρχει όμως και σε παλιά οργανα π.χ. κάποιες εκδοχές αναγεννησιακής τσέτρας (cittern)