Με αφορμή αυτό το θέμα, έχω μια ερώτηση.
Όταν λέμε χαβάγια, εννοούμε το γιουκαλίλι; Γνωρίζει κανείς τί κούρδισμα χρησιμοποιούσαν; Κάποιες ενδεικτικές ηχογραφήσεις να ακούσουμε τον ήχο (ας μην είναι και ρεμπέτικου);
Δεν είμαι καθόλου ειδικός, αλλά από τα λίγα που ξέρω, όταν λέμε Χαβάγια (και Χαβάγιες, πληθυντικό) εννοούμε κιθάρα κανονική, όχι το πολύ μικρότερο σε μέγεθος γιουκαλίλι, που όμως δεν παίζεται με τον κλασικό τρόπο, αλλά με ένα ειδικό εξάρτημα στο αριστερό χέρι, μικρό κύλινδρο σαν μπουκαλάκι φαρμάκου π.χ, που “γλυστράει” πάνω στην ταστιέρα, ακουμπώντας τις χορδές και βγάζοντας αυτό το χαρακτηριστικό ηχόχρωμα. Δεν έχω ιδέα από κούρδισμα και λεπτομέρειες της τεχνικής. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η “μοντέρνα χήρα” του Τούντα, με τη Ρόζα.Λόγω και του στίχου (… και γυρνώ παντού τα βράδυα και γλεντώ με τη χαβάγια) έχει ενταχθεί και χαβάγια στην ορχήστρα. Ήδη, από την αρχή του κομματιού, ακούγεται να ακομπανιάρει. Στο 2:21 όμως, η χαβάγια σολάρει και το ηχόχρωμα με το χαρακτηριστικό γλύστριμα ακούγεται καθαρά. Σε αντίθεση, στην εκτέλεση με την Ισμήνη Διατσέντε, στο σολάρισμα της χαβάγιας (από το 2:22) παίζει παράλληλα και ακορντεόν, που δεν αφήνει τη χαβάγια να ακουστεί μόνη της.
Πλάκα έχει, αν ακούσει κανείς πολύ προσεκτικά την ηχογράφηση με τη Ρόζα, στο 2:33, όπου η χαβάγια κάνει μία απόπειρα να “μπεί” εκτός μέτρου, αλλά ακούγονται μόνο δύο – τρία δέκατα δευτερολέπτου δικής της συγχορδίας, το καταλαβαίνει και σταματάει αμέσως.
“Μέτρ” στο είδος, στον μεσοπόλεμο, ήταν ο Κώστας Μπέζος με την γνωστή ορχήστρα του “Τα άσπρα πουλιά”. Δεν ξέρω όμως αν χαβάγια έπαιζε και ο ίδιος ή άλλος (ή άλλοι) σολίστ.
Νίκο σε ευχαριστώ!
Για να μπορέσει να βγει ήχος με αυτή την τεχνική με τη χρήση “bottle neck”, απόσο θυμάμαι από τα μπλουζ, η κιθάρα πρέπει να έχει κάποιο ειδικό κούρδισμα, αρκετά διαδεδομένα είναι αυτά που δίνουν ανοιχτές ματζόρε συγχορδίες. Γενικά γίνεται και με αναπτήρα τύπου Bic! Το “εργαλείο” πρέπει να είναι ακριβώς παράλληλο με τα τάστα και το σέρνουμε γλιστρώντας το πάνω στις χορδές χωρίς να πιέζουμε, σταματώντας ακριβώς πάνω από το μεταλλικό τάστο…
1 «Μου αρέσει»
Μα προφανώς πρέπει να έχει ειδικό κούρδισμα το όργανο, αφού με τον κύλινδρο, αναπτήρα κλπ. δεν μπορείς να πατάς επιλεκτικά κάποιες χορδές μόνο, και σου λείπει και τρίτο χέρι για να πατήσεις τις υπόλοιπες… Αλλά δεν είμαι ενημερωμένος.
Η χαβάγια πιθανώς να αναφέρεται στη hawaiian lap slide guitar. Hawaii> Χαβάι> χαβάγια[b].
[/b]
http://www.youtube.com/watch?v=seeW0N6e000 Σε αυτό το τραγούδι του Τάκη Μπίνη χαβάγια δεν ακούγεται;
Ναι, χαβάγια ακούγεται. Η επιλογή του τίτλου, προερχόμενη από την απειλή “μη σε κλείσω στο τσουβάλι με τη γάτα”, ατυχέστατη. Τα “περιστατικά” στη Μακρόνησο ήταν ήδη γνωστά, όταν γραφόταν ο στίχος.
Η παρτιτούρα που παρέθεσα έχει συγχορδίες φα-ντο -φα-λα-ντο, που ο μόνος τρόπος να παιχτούν σε ένα τάστο είναι με κούρδισμα ΛΑ+ ή ΣΟΛ+ (ΡΕ ΣΟΛ ΡΕ ΣΟΛ ΣΙ ΡΕ) .
Σχετικά με την χαβάγια, εδώ είναι ένα πρόσφατο βίντεο με έναν Έλληνα “χαβαγίστα”.
Εγώ ήξερα το συγκεκριμένο όργανο/παίξιμο από τη gospel μουσική μερικών από τις “Pentecostal” εκκλησίες της Αμερικής. Εδώ είναι μία εκπομπή για έναν από τους πιο γνωστούς μουσικούς αυτής της παράδοσης, τον Aubrey Ghent:
http://www.loc.gov/today/cyberlc/feature_wdesc.php?rec=4218
http://www.loc.gov/folklife/events/HomegrownArchives/2007htmlflyers/AubreyGhent2007.html
Και ένα απόσπασμα από ένα ντοκιμαντέρ για το sacred steel, που περιέχει και γενικές πληροφορίες:
Έχω δει τέτοιες ορχήστρες σε διάφορα φεστιβάλ εδώ στη Στοκχόλμη, και σε φτιάχνουν όντως το κέφι, ακόμα και αν είσαι άθεη σαν εμένα! Τα παράπανω είναι βέβαια λίγο εκτός θέματος, αλλά δίνει μια άλλη όψη της χαβάγιας.
Εύα
Κάτι που ίσως είναι πιο σχετικό με την ελληνική μουσική…
Ο Αγγλο-ινδός μουσικός Van Shipley σε μια οργανική (instrumental) εκδοχή του “Aawara hun”, που έγινε “Αγωνία” (με τους Αγγελόπουλο-Γκρέι) στα ελληνικά:
Μια ακόμη ελληνοποίηση ινδικής μελωδίας από τον Μπάμπη Μπακάλη. Αν και μου είναι αρκετά ευχάριστα τα ινδοπρεπή λαϊκά, όταν σκέφτομαι ότι ο Μπακάλης καμιά δεκαριά χρόνια πριν από τη δισκογράφηση της Αγωνίας έγραφε σπουδαία τραγούδια, όπως Στάσου χάρε να σου μιλήσω, Το κουρασμένο βήμα σου, Συρματοπλέγματα βαριά είναι εύλογα τα ερωτηματικά για το πώς τα λαϊκά γούστα και οι επιλογές άλλαξαν τόσο ριζικά και σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα.
Έχω την εντύπωση ότι όταν λέμε χαβάγια δεν εννοούμε απλώς σλάιντ κιθάρα, αλλά μια συγκεκριμένη τεχνική όπου η κιθάρα ξαπλώνει ανάσκελα στα γόνατα του παίχτη, οπότε το αριστερό χέρι (που χειρίζεται το σλάιντ ή τον αναπτήρα αλλά -μάλλον- κάνει επιπλέον και δακτυλισμούς) κοιτάει την ταστιέρα ανάποδα, από τα μπάσα προς τα καντίνια. Δηλαδή πρακτικά άλλο όργανο.
Υποθέτω ότι θα υπήρξε κάποια μόδα (αμερικάνικη;) με τραγούδια εξωτισμού που να μιλάνε για τη Χαβάη και να χρησιμοποιούν τέτοιες κιθάρες, χωρίς να προέρχονται κιόλας από τη Χαβάη, και από κει έμεινε το όνομα. Ο λιγωτικός ήχος του σλάιντ προσφέρεται ιδανικά για τραγούδια εξωτισμού. Αντίθετα το γιουκαλίλι, παρόλο που δεν είναι παλιό όργανο, είναι όντως χαβανέζικο.
Δεν γνωρίζω πόσο παλιό είναι το όργανο, αλλά κι αυτό πρέπει να ναι καμιά 120άρα χρονών. Κι ίσως να είχε έρθει στην Ελλάδα ήδη από το 1900+, Νομίζω ότι σε εικόνες από το μαγαζί του Μπάτη, αλλά και σε εικόνες από ελαφρές ορχήστρες έχω δει “γιουκουλέλια”.
Το όργανο που στα ελληνικά ονομάζουμε χαβάγια λογικά πρέπει να αντιστοιχεί στη λεγόμενη pedal steel guitar ή Hawaiian steel guitar ή πιο απλά Hawaiian guitar. Όπως με τα περισσότερα όργανα, έτσι και με την pedal steel guitar υπάρχουν παραλλαγές του οργάνου όσον αφορά τη μορφολογία του, τον αριθμό των χορδών και φυσικά το κούρδισμά του. Σε ένα βιβλίο οργανογνωσίας που έριξα μια ματιά κάνει λόγο για 10χορδο όργανο με το εξής κούρδισμα (από την χαμηλότερη προς την υψηλότερη νότα): σι-ρε-μι-φα#-σολ#-σι-ρε#-μι-φα#-σολ#, το οποίο ονομάζει “χρωματικό κούρδισμα Μι ενάτης” (E9 chromatic tuning).
Η pedal steel guitar, όπως προδίδει και το όνομα, έχει συνήθως 3 πετάλια (ενίοτε και περισσότερα) τα οποία χρησιμεύουν για να οξύνουν ή να βαρύνουν τονικά κάποιες από τις χορδές. Η εν λόγω κιθάρα παίζεται με slide αλλά εδώ πρέπει να σημειώσω πως η χρήση αυτού του εξαρτήματος δεν καθιστά αδύνατο το παίξιμο μελωδικών γραμμών. Όπως και με την κανονική κιθάρα, όπου και εκεί χρησιμοποιείται το slide, ο ερμηνευτής ακουμπά ελαφρά τις χορδές με τα δάχτυλα που βρίσκονται πίσω από το slide αποτρέποντας έτσι τις χορδές που δεν τον “ενδιαφέρουν” από το να δονηθούν λόγω της κίνησης του slide. Η μόνη διαφορά με την κανονική κιθάρα είναι ο τρόπος κρατήματος του εξαρτήματος αυτού.
Έριξα επίσης μια ματιά για το γιουκαλίλι και είδα να γράφει πως αν και σαν όργανο έχει συσχετιστεί έντονα με την Χαβάη και την χαβανέζικη μουσική, στην πραγματικότητα έχει πορτογαλική καταγωγή (δεν το περίμενα είναι η αλήθεια, πίστευα κι εγώ πως είναι όντως χαβανέζικο όργανο).
Σε όλο τον ισπανο-πορτογαλο-λατινοαμερικάνικο κόσμο, και σε άλλα ακόμα μέρη, υπάρχουν διάφορες μίνι κιθάρες. Από μια φωτογραφία δεν μπορώ να καταλάβω τις διαφορές, άλλωστε νομίζω ότι τα όρια μεταξύ παραλλαγής και διαφορετικού οργάνου είναι σχετικά. Πάντως κάποιο από όλα αυτά όντως υπάρχει σε μια γνωστή φτγρ του Μπάτη. Θα μπορούσε κάλλιστα να είναι γιουκαλίλι. Απ’ όσο έχω υπόψη μου πρέπει να είναι το μόνο τέτοιου τύπου όργανο που έγινε διεθνής μόδα: από πού κι ως πού να έπαιζε ο Μπάτης καβακίνιο, μοσκίτο ή τσαράνγκο; Από την άλλη πάλι, Πειραιάς ήταν αυτός. Ένας μπατίρης ναύτης που να ξεπουλάει ό,τι βαστάει για μια μποτίλια ρούμι (γιο χο χο) θα μπορούσε να προέρχεται από οπουδήποτε…
H pedal steeel είναι μεταγενέστερη αμερικάνικη μετεξέλιξη, η ελληνική χαβάγια όπως και η χαβανέζικη ήταν μια κανονική εξάχορδη κιθάρα, ίσως με ψηλότερο καβαλλάρη για να μπορείς να πιέσεις περισσότερο τις χορδές χωρίς να βρίσκουν στα τάστα, που χρησιμεύουν μόνο ως ενδείξεις (δεν χρησιμοποιούνται τα δάχτυλα του αριστερού χεριού, μόνο το σλάιντ). Όντως χρησιμοποιήθηκε στη χαβανέζικη μουσική, αν και μπορεί να προέρχεται και από αντίστοιχη τεχνική που χρησιμοποιούν στην Ινδία.
Το γιουκαλίλι χρησιμοποιήθηκε από τα ελληνικά “χαβανέζικα” συγκροτήματα όπως φαίνεται στις φωτογραφίες του συγκροτήματος του Αρίσταρχου Δημητρίου (που έγραψε και μέθοδο χαβάγιας), και ακούεται στις ηχογραφήσεις του Κωστή/Μπέζου
Η κιθάρα με σλαϊντ που χρησιμοποιείται στην κλασική β/ινδική μουσική, νομίζω ότι είναι κάτι πρόσφατο. Είχα δει πληροφορίες που δεν μπορώ να τις ξαναβρώ. Το όργανο έχει μερικές τροποποιήσεις που όμως επαρκούν για να μην ονομάζεται κιθάρα αλλά κάτι ειδικό, και νομίζω ότι ο εισηγητής του είναι κάποιος που ζει ακόμα ή πάντως όχι πολύ παλιός. Από μνήμης και με κάθε επιφύλαξη. Πάντως ακούστε εδώ ένα χορταστικό δείγμα.
Καλά, απίστευτο, έτσι; Ακούστε το τώρα!!
Ξαναβλέποντας τη φωτογραφία του Μπάτη, θα μπορούσε το όργανο να είναι και απλά μαντολίνο με σώμα σχήματος κιθάρας, κυκλοφορούσαν και τέτοια…
Πολύ σωστά. Ξέχασα να κάνω τη διάκριση ανάμεσα στο αρχικό όργανο και την κατοπινή εξέλιξή του. Η αρχική χαβάγια πρωτοεμφανίστηκε γύρω στα 1830 και ήταν έτσι όπως την περιγράφει ο emc. Λέγεται μάλιστα πως τα χαρακτηριστικά “γλιστρήματα” του οργάνου επιτυγχάνονταν τότε με τη χρήση χτένας (comb στο αρχικό κείμενο της εγκυκλοπαίδειας απ’ όπου και συνέλεξα την πληροφορία).
Θα μπορούσε να είναι έτσι όπως τα λες, δηλαδή μια πειραματική/ιδιαίτερη κατασκευή που κατέληξε στα χέρια του Μπάτη όχι ως γιουκαλίλι αλλά ως… κάτι άλλο τελοσπάντων. Από την άλλη βέβαια, το γιουκαλίλι είναι αυτό ακριβώς, μια διασταύρωση δηλαδή ανάμεσα σε κιθάρα και μαντολίνο. Διαβάζω μάλιστα πως η δημοτικότητα αυτού του οργάνου έφτασε στο απόγειό της σε Βρετανία και Η.Π.Α. στις δεκαετίες του 1930 και του 1940, οπότε δεν φαντάζει αδύνατο να κρατάει όντως γιουκαλίλι στη φωτογραφία ο Μπάτης.
Μια στιγμή. Σίγουρα δεν τα μπερδεύουμε; Στις φτγρ κυριαρχεί η χαβάγια (ξαπλωτή σλάιντ κιθάρα), αλλά εμφανίζονται και γιουκαλίλια. Στην εξωφρενική ηχογράφηση του Μπέζου ακούω σίγουρα σλάιντ κιθάρα, και πιθανώς και γιουκαλίλι αλλά ο ήχος του τελευταίου δεν είναι τόσο μοναδικός ώστε να είμαι σίγουρος.