Κάηκε ένα σχολείο

Ξέρει κανείς αν είναι παραδοσιακό αυτό το τραγούδι; και σε ποιες εκτελέσεις κυκλοφορεί;

Ναι, είναι τυπικά παραδοσιακό.

  1. Στον δίσκο όπου το πρωτοάκουσα, στη γνωστότερη (μάλλον) εκτέλεση, αυτήν του Α. Κωστή, υπήρχε το σχόλιο ότι μοιράζεται την ίδια μελωδία με το «Έχετε ψαράδες ψάρια», που επίσης ήταν στον ίδιο δίσκο. Μπορεί κανείς να συμφωνήσει ή όχι, σίγουρα η ομοιότητα δεν είναι απόλυτη αλλά ότι μοιάζουν μοιάζουν. Αν πάντως θεωρήσουμε ότι δε μοιάζουν απλώς αλλά ταυτίζονται, αυτό είναι μια ένδειξη παραδοσιακής προέλευσης. (Σημειωτέον ότι οι Ψαράδες έχουν τον ίδιο σκοπό -εδώ πλέον αναμφισβήτητα- και με άλλο ένα τουλάχιστον τραγούδι, την «Μπαγιαντέρα»).

  2. Μερικά από τα δίστιχα τα βρίσκουμε και σε τραγούδια για άλλες πυρκαϊές, όπως «Σαν της Σμύρνης το γιαγκίνι» (για την πυρκαϊά στην Καταστροφή), «Κάηκε το Σταυροδρόμι / ο Γεντί Κουλές κι η Πόλη» (για κάποια πυρκαϊά στην Πόλη που δεν την γνωρίζω) κ.ά. Ούτε το Γαλαξείδι ξέρω πότε κάηκε. Πάντως αυτή η κινητικότητα διστίχων είναι επίσης ένδειξη παραδοσιακής προέλευσης. Σε κάθε πυρκαϊά θα κάηκε κι ένα σχολείο, κάτι πιο τραγικό από το να καεί π.χ. μια άδεια αποθήκη, και άρα πιο άξιο να μπει σε τραγούδι. Σε κάθε πόλη κάποιο σχολείο θα ήταν θηλέων, και φυσικά η δασκάλα δε θα 'ταν κανένα μαυροτσούκαλο (τουλάχιστον πριν την πυρκαϊά) αλλά ένα πρότυπο καλλονής και αγνότητας που ο τραγικός της θάνατος επιτείνει το παράπονο για την άδικη συμφορά…

  3. Τα τραγούδια για τις άλλες πυρκαϊές είναι σε διάφορους σκοπούς, όχι υποχρεωτικά τον ίδιο για κάθε στιχούργημα, ούτε διαφορετικόν για κάθε διαφορετικό στιχούργημα. Παρεμπιπτόντως, και οι Ψαράδες κυκλοφορούν σε ποικίλες μελωδίες.


Υποψιάζομαι ότι όταν η εκδοχή που μιλάει για το Γαλαξείδι πέρασε στο ρεπερτόριο των ρεμπέτηδων, αυτοί (ή ίσως ο ίδιος ο Α. Κωστής) πρόσθεσαν τα στιχάκια για τους δικαστικούς, που σχετίζονταν με τις δικές τους παραστάσεις.


Παρά το ότι η εναλλαξιμότητα στίχων, μελωδιών, δομής είναι φυσικό φαινόμενο σε τέτοια τραγούδια, νομίζω ότι τουλάχιστον στη σειρά των δίστιχων της εκτέλεσης του Κωστή υπάρχει ένα λάθος: λογικά πρώτα θα έπρεπε να πει «Κάηκε το Γαλαξείδι» και μετά τα επιμέρους.


Σ’ αυτήτη σύγχρονη εκτέλεση του «Γαλαξειδιού» (που μάλλον δε θα σε ενθουσιάσει) έχει ένα έξτρα δίστιχο που κι αυτό παραδίδεται ως παλιό.
Υπάρχει επίσης το «Κάηκε μια συνοικία» του Μουφλουζέλη, με το ζόρικο ρυθμό. Είναι κι αυτό μια ακόμα παραλλαγή όλων των παραπάνω. Ο Μουφλουζέλης κατά τη γνώμη μου είναι -παρά την εποχή του- αυθεντικός εκπρόσωπος της ανώνυμης δημιουργίας. Μάλιστα εδώ έχουμε και τα δυο αδέρφια τα καημένα, που ανοίγουν άλλη μεγάλη ιστορία (πνιγμών, απανθρακώσεων, ή στο πιο λάιτ φυλακίσεων, και πάντως ταξιδιών από τραγούδι σε τραγούδι: Λαγκάδι ξερολάγκαδο = Ρούσα παπαδιά = Πλημμύρα του Βαμβακάρη, χώρια που βρέθηκαν μπλεγμένα και στο Βαπόρι απ’ την Περσία…)

1 «Μου αρέσει»

Οι παραλλαγές αυτού του σκοπού είναι αρκετές.

Φυσικά και είναι παραδοσιακό όσον αφορά στο θέμα, όσο δε για τη μελωδία είναι γνωστή γενικά, συγκεκριμένα στην Ουγγαρία έχει καταγραφεί από το 18ο αιώνα !

Είναι πλέον ή βέβαιον ότι τους στίχους στην εκτέλεση του Α. Κωστή τους “διάλεξε” ο Κώστας Μπέζος. Δεν ήταν όμως ολόκληρο το στιχούργημα δικό του, όπως πολλά άλλα της σειράς αυτής (παξιμαδοκλέφτρα, ζαλάδες, τουμπελέκι, από την πόρτα σου περνώ, υπόγα). Αυτοί οι στίχοι, όπως και ο Περικλής σημειώνει, είναι παραδοσιακοί, οι περισσότεροι προϋπήρχαν και ο Μπέζος “επέλεξε” μόνο τη σύνθεση σε “ολοκληρωμένο” τραγούδι βασιζόμενος στα γνωστά πρότυπα συρραφής υπαρχόντων διστίχων. Και η μελωδία δεν είναι δική του αλλά παραδοσιακή, ο Κουνάδης υποστηρίζει ότι την έχει ακούσει και σε ουγγαρέζικο (!) δίσκο με “μεσαιωνικά τραγούδια”.

Ελένη, δεν είχα δεί τη δική σου δημοσίευση. Μάλλον για τον ίδιο ουγγαρέζικο δίσκο μιλάμε και οι δύο.

Pepe, στο “Λεωνή” (κεφ. Ε.) του Θεοτοκά υπάρχει μια συναρπαστική περιγραφή από μια φωτιά που ξέσπασε στην Πόλη στα χρόνια του πρώτου παγκοσμίου πολέμου-λες να είναι σε αυτήν την πυρκαγιά που αναφέρετα το τραγούδι;

Εύα

Εύα, πυρκαγιές στην Πόλη (“γιαγκίνια” στην τοπική ορολογία) είχαμε πάρα πολύ συχνά μέχρι τα μέσα του προηγούμενου αιώνα, ορισμένες μάλιστα πάρα πολύ καταστροφικές αφού η πλειοψηφία των παλαιότερων κατασκευών ήταν σανιδώματα. Οι περισσότερες ήταν τυχαίες, ενώ για την πυρκαγιά στη Θεσ/κη λίγο μετά την απελευθέρωση υπάρχει η άποψη ότι ενώ ξεκίνησε τυχαία, αφέθηκε να ολοκληρώσει το έργο της που συνήδε με τις επιδιώξεις των νέων διαχειριστών της εξουσίας και το μεγάλο γιαγκίνι της Σμύρνης που συνέπεσε με την εκδίωξη των χριστιανικών πληθυσμών από την πόλη, αποδεδειγμένα ήταν σχεδιασμένο από τον τουρκικό στρατό.

Το Γαλαξείδι μάλλον πρέπει να κάηκε από ενέργεια της τουρκικής αρμάδας με το ξεκίνημα της επανάστασης (μέσα στο 1821), ξεικινώντας από τον στόλο των εμπορικών καραβιών της πόλης με επέκταση και στον ίδιο τον οικισμό. Δεν το έχω ψάξει όμως.

Η ίδια μελωδία απαντάται στην Τουρκία με το όνομα PLEVNE MARŞI

ή TUNA NEHRI

1 «Μου αρέσει»

Δε βλέπω την ομοιότητα με το Κάηκε το Γαλαξείδι. Μήπως εννοείς με της Σμύρνης το γιαγκίνι;

(Κοιτάχτε τι παρατήρησα: Τη λέξη «γιαγκίνι», στην οποία ο Ρούκουνας πετυχαίνει καλύτερα από κάθε άλλο σημείο του τραγουδιού τον απόκοσμο λαρυγγισμό του, δεν την προφέρει με «ι» ελληνικό αλλά όπως στα τούρκικα, με ι χωρίς τελεία, παρόλο που τη λέει στην εξελληνισμένη της μορφή, γιαγκίνι και όχι γιαγκίν.)

Εννοώ με το “κάηκε ένα σχολείο” και την εκτέλεση για παράδειγμα του Μπέζου: