Ρίξε μια ματιά σ’ αυτό τον τόμο:
http://www.kentrolaografias.gr/sites/default/files/Ellhnika_Dhmotika_Tradoudia_t_G.pdf
Η αλήθεια είναι ότι δεν ξέρω πολλές τέτοιες εκδόσεις (κι αυτή είναι μισού αιώνα). Οι καταγραφές όμως υπάρχουν, έστω και ανέκδοτες. Ο συγκεκριμένος απαρτίστηκε από δείγματα που διαλέχτηκαν για να εξυπηρετήσουν μια συγκεκριμένη δομή. Το κόρπους από το οποίο διαλέχτηκαν (δηλ. το σύνολο των καταγραφών που έχει κάνει η Ακαδημία) είναι αχανές.
Μήπως εννοείς ότι έχουν καταλήξει σε μία «οριστική» μορφή των τραγουδιών και τοα διδάσκουν έτσι;
Ναι, αυτό υπάρχει. Σκοτσέζος γκαϊτατζής μού είχε εξηγήσει ότι το ρεπερτόριο της γκάιντας στη χώρα του είναι δεδομένο, και ότι σε κάθε σκοπό μπαίνουν συγκεκριμένα στολίδια σε συγκεκριμένα σημεία κλπ. Πιο νεκρός πεθαίνεις. Ευτυχώς τέτοια πράγματα δεν έχουμε εδώ.
Εσύ όμως είπες για γειτονικές χώρες. Στις γειτονικές μας χώρες έχει παίξει ένας άλλος σημαντικός παράγοντας: το σοσιαλιστικό φολκλόρ (Βουλγαρία, Αλβανία, χώρες της τότε Γιουγκοσλαβίας). Στη Βουλγαρία, από την οποία πιθανόν να έχεις ακούσει διάφορες μαγευτικές πολυφωνίες ή βιρτουοζιλίκια με αρχέγονα όργανα, φαίνεται να υπήρξε ριζική εξολόθρευση της δημοτικής μουσικής και αντικατάστασή της από μια άλλη μουσική που εν μέρει κράτησε το ίδιο εξωτερικό περίβλημα. Σχετική συζήτηση εδώ. Για τη Β. Μακεδονία (άρα μάλλον για όλη την τότε Γιουγκοσλαβία) μάθαμε εδώ ότι συνέβησαν παρόμοια. Για την Αλβανία δε γνωρίζω, απλώς έχω την αόριστη αίσθηση ότι πρέπει να ήταν πιο ήπϊα τα πράγματα και να υπήρξαν και …επιζώντες.
Η Τουρκία δεν είχε υπαρκτό σοσιαλισμό, είχε όμως το εθνικιστικό καθεστώς που ίδρυσε ο Κεμάλ. Κι εκεί υπήρξε ισχυρή κρατική παρέμβαση στη μορφή και τον τρόπο μετάδοσης της παραδοσιακής μουσικής, λαϊκής και λόγιας (γιατί η Τουρκία έχει και λόγϊα παραδοσιακή μουσική). Ένα ενδεικτικό παράδειγμα από τη λαϊκή: από ένα πλήθος σαζοειδών οργάνων που το καθένα παιζόταν σε κάποια περιοχή και είχε το κούρδισμά του (ένα ή περισσότερα), τις τεχνκές του, το ρεπερτόριό του και την εμφάνισή του (μέγεθος, αριθμός χορδών, μπερντέδες κλπ.) διαμορφώθηκε το «επίσημο» σάζι, που διακρίνεται σε διάφορα μεγέθη κατά τη λογική βιολί-βιόλα-βιολοντσέλο-κοντραμπάσο, και ενσωματώνει όλα αυτά τα κουρδίσματα, τις τεχνικές και το ρεπερτόριο, όλα αυτά ως «ένα» όργανο.
Εννοείται ότι όλες αυτές οι ολέθριες επεμβάσεις των καθεστώτων δεν έγιναν με κακή πρόθεση. Δε μισούσαν τον λαϊκό πολιτισμό. Να τον αναδείξουν ήθελαν. Το έκαναν όμως χωρίς να σκύψουν να τον αφουγκραστούν πρώτα.
Στην Ελλάδα κανένα καθεστώς, εθνικιστικό ή άλλο, δικτατορικό ή ελεύθερο, δεν έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον γι’ αυτά τα πράγματα. Ντάξει, είχαμε λίγο φοκλόρ επί Χούντας με τσολιαδάκια και τσάμικα, είχαμε τη λογοκρισία του Μεταξά, αλλά καμία πιο ριζική προσπάθεια. Ό,τι έχει γίνει ήτανμε πολύ πιο ήπιους τρόπους και χωρίς την ισχύ της κρατικής εξουσίας. Κάποιος ισοπεδωτισμός, κυρίως εκ μέρους των χοροδιδασκαλείων, και από κει και πέρα η φυσικά αναμενόμενη φολκλοροποίηση και τυποποίηση μιας εποχής που αφενός η μουσική είναι κυρίως επαγγελματική και αφετέρου η συγκοινωνία και η επικοινωνία με κάθε γωνιά της χώρας είναι ελεύθερη (που δεν ήταν μέχρι, χοντρικά, τον Δεύτερο Πόλεμο, όχι από την «κακία» κανενός αλλά γιατί δεν υπήρχαν τα μέσα). Και γενικότερα ό,τι είναι φυσικό και αναπόφευκτο χαρακτηριστικό της εποχής μας: από την πρόοδο στις επικοινωνίες μέχρι την πληθυσμιακή αφαίμαξη της περιφέρειας, τις ριζικές αλλαγές στην οικονομία κλπ. Πάντως βίαιες σωτηριολογικές παρεμβάσεις στη μουσική δεν είχαμε σε μαζική κλίμακα.
Ένας σωστός μουσικολόγος-ερευνητής φυσικά και δε θα τις μείωνε. Τα αν του αρέσει περισσότερο ο Καρναβάς ή η γιαγιά με το ένα δόντι που ξέρει τα παλιά τραγούδια θα το κρατήσει για πάρτη του, δε θα το μπλέξει με την έρευνά του και με τα συμπεράσματά της. Ανεξάρτητα από αυτό όμως, το να μπει ο Καρναβάς (ή ο Παπασιδέρης, ας πούμε) στο στούντιο και να γράψει ένα δίσκο δεν αποτελεί καταγραφή δημοτικής παράδοσης. Μπορεί να έχει μουσική αξία, μπορεί να έχει πληροφορητική αξία, αλλά για άλλου είδους πληροφορίες. Όχι για το τι τραγουδάει ο κόσμος στο τάδε ή δείνα μέρος.