Νομίζω πως είναι αστείο να λέμε Ελληνικό, βουλγάρικο, βουλγαρομακεδόνικο κλπ. Αν πας στη Θράκη και τους βάλεις ν’ ακούσουν αυτό, θα σου πούνε -Ναι, έτσι έπαιζαν και οι παλιοί, σήμερα αυτά έχουν ξεχαστεί. Και πολύ φοβάμαι ότι και στον τόπο όπου ηχογραφήθηκαν, ίσως έχουν και εκεί σήμερα ξεχαστεί. Υπάρχουν έστω κάποιες ενδείξεις για χρονολόγηση των ηχογραφήσεων;
Περικλή, στις πρώτες σου δημοσιεύσεις μιλάς για (κατασκευαστική) ιδιαιτερότητα του οργάνου, με την τρίτη να χαμηλώνει ή να ψηλώνει ώστε να έχουμε μια ουσάκ, μια ράστ απ’ την ίδια βάση. Εννοείς αυτό που εγώ φαντάζομαι, δηλαδή αν παίξεις λίγο με τη δακτυλοθεσία επιτυγχάνεις αυτή τη μετατόπιση της συχνότητας;
Μάλιστα πριν καμιά 20ριά χρόνια πιθανόν να ξίνιζαν και τα μούτρα τους: έτσι έπαιζαν οι παλιοί, ευτυχώς αυτά έχουν ξεχαστεί! Ωστόσο πιστεύω ότι σ’ εμάς έχουν διατηρηθεί κάπως καλύτερα.
Ό,τι βλέπεις βλέπω…
Δες το #16 με το σχεδιάγραμμα. Η ιδιαιτερότητα είναι ότι η πάνω πάνω τρύπα (στον δείκτη του πάνω χεριού) δε δίνει απλώς την επόμενη νότα από εκείνην του προηγούμενου δαχτύλου, αλλά ένα ημιτόνιο παραπάνω από οποιαδήποτε άλλη τρύπα πιο κάτω είναι ανοιχτή. Αυτή η τρύπα, που είναι και πολύ μικρότερη από τις υπόλοιπες, δημιουργεί τελείως άλλο πλαίσιο για τις δαχτυλοθεσίες απ’ ό,τι σε άλλα πνευστά.
Το σχεδιάγραμμα ορίζει τις νότες χονδρικά, δηλαδή ημιτόνιο=περίπου ημιτόνιο, Σι = περίπου Σι κλπ. (δεν μπαίνει στη λεπτομέρεια του αν είναι συγκερασμένο ή πόσο αποκλίνει από το συγκερασμένο). Στην πράξη γενικά το Σι είναι λιγάκι χαμηλό όπως πάντα. Με τους απλούστερους δυνατούς δακτυλισμούς παίζεις Λα, Σι, Ντο#, Ρε, Μι, ενώ με το κόλπο της μικρής τρύπας μπορείς επίσης να βγάλεις και το Ουσάκ (Σι + μικρή τρύπα = Σι# = Ντο).
Με τις ίδιες ακριβώς δαχτυλιές μπορεί να σχηματιστεί και το κανονικό ραστ, ένα τόνο πιο κάτω από το ουσάκ και με προσαγωγέα και όλα τα κανονικά του γνωρίσματα (όπως ακούγεται ατο «αντιπαράδειγμα» του #67), αλλά θα έρχεται σε διαφωνία με τον ισοκράτη.
Αν ξέραμε την εθνικότητα του μουσικολόγου που έκανε τις ηχογραφήσεις, ίσως το γεγονός ότι πέρασε και από Βουλγαρία να είναι ένδειξη του πότε έγιναν. Αν είναι γιουγκοσλαβικές ηχογραφήσεις, πρίν τον πόλεμο αποκλείεται, το Πετρίτσι και περιφέρεια φαίνεται ότι ήταν κράτος εν κράτει των κομιτατζήδων, που μάλιστα δολοφόνησαν ένα Βούλγαρο πρωθυπουργό λόγω της επαναπροσεγγιστικής πολιτικής του με τη Γιουγκοσλαβία.
Μπορεί να είναι βουλγαρικές ηχογραφήσεις από την εποχή του πολέμου και της κατοχής/προσάρτησης της γιουγκοσλαβικής μακεδονίας στην Βουλγαρία, αλλά τότε θα είχε και ανάλογες ηχογραφήσεις από την βουλγαρική ζώνη κατοχής στην Ελλάδα. Άρα μάλλον θα είναι γιουγκοσλαβικές ηχογραφήσεις αμέσως μετά τον πόλεμο.
Ο Τίτο γίνεται «αδέσμευτος» το 1948, ενώ η Βουλγαρία παραμένει στη σοβιετική σφαίρα επιρροής μέχρι το τέλος. Η αγγλική βικιπαίδεια λέει ότι ειδικότερα από το 1958 και μετά η Βουλγαρία αλλάζει πολιτική στο θέμα της σλαβομακεδονικής γλώσσας, και την θεωρεί διάλεκτο της βουλγαρικής. Αυτό το πολιτικό κλίμα μάλλον χρονολογεί τις ηχογραφήσεις στο 1945-48, το πολύ μέχρι 1958, αλλά όλα αυτά είναι ικασίες. Μπορεί να πρόκειται για πολίτη τρίτης χώρας , το Μπάρτοκ ή κάποιο επίγονο του.
Και ποιός μας βεβαιώνει, ότι κάποιες από αυτές τις ηχογραφήσεις δεν ήταν πράγματι από τη ζώνη κατοχής τους; Ό,τι πρέπει, για αποδείξεις ότι καλά έκαναν οι Γερμανοί και τους τα χάρισαν. Αν μάλιστα έβρισκαν και καν’να δυο γιαγιάδες να διηγηθούν παραμύθι στα Βουλγάρικα, και να εξηγήσουν ότι "πριν μας αναγκάσει η αστυνομία ν΄ αλλάξουμε το όνομά μας σε Παπαδόπουλος, λεγόμουν Μαρίγια Παπόφσκυι. Και επειδή τα μαγνητόφωνα εκείνες τις εποχές ήταν μόνο για ραδιοφωνικούς σταθμούς και στρατεύματα, ίσως να τα παραχώρησε ο γερμανικός στρατός; Φυσικά, στην υποχώρηση, τις μπομπίνες θα τις πήραν μαζί τους.
Ε λοιπόν, από το βιογραφικό αυτού του μουσικού προκύπτει ακριβώς τι πράγμα ήταν στη Γιουγκοσλαβία οι καθεστωτικές επεμβάσεις στην παραδοσιακή μουσική και τον χορό. Δε νομίζω ότι τα ήξερα αυτά τα πράγματα, ακριβώς έτσι όμως τα φανταζόμουν.
Πολύ παρόμοια έχω διαβάσει σε αλληλοδιασταυρούμενες πηγές για τη Βουλγαρία (το έχω ξανααναφέρει εδώ και εδώ). Έχοντας μια κάποια εικόνα της σημερινής παραδοσιακής μουσικής στη Βουλγαρία (από την πασίγνωστη χορωδία Mystere des voix Bulgares μέχρι κάποια επαγγελματικά φολκλορικά συγκροτήματα που έτυχε και γνώρισα σε κάποια περίσταση), ξέροντας επίσης όσα έχω διαβάσει για τις καθεστωτικές επεμβάσεις, και, τέλος, βλέποντας και ό,τι μπορεί κανείς να δει στο ίντερνετ από την αντίστοιχη βορειομακεδόνικη παραδοσιακή μουσική, ε, δεν είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι το ίδιο αποτέλεσμα θα πρέπει να έχει προκύψει από περίπου την ίδια διαδικασία!
Ωστόσο δε νομίζω πως είχε τύχει άλλη φορά να πέσω σε συγκεκριμένη τέτοια πληροφορία για τη Γιουγκοσλαβία.
Ανεβάστορας είναι ένας gaston88441, έχει όμως ανεβάσει μόνο 7 κομμάτια, μάλλον πριν 6 χρόνια. Απ’ ό,τι καταλαβαίνω, το σύνολο των ηχογραφήσεων, που μάλλον στον Αθανασόφσκι πρέπει να το πιστώσουμε, θα καταχωνιάστηκε σε αποθηκευτικούς χώρους κάποιου κρατικοδίαιτου γιουγκοσλάβικου ιδρύματος την δεκαετία ΄60, ξεχάστηκε απ’ όλους, και βγήκε στην επιφάνεια ξανά πολύ πρόσφατα, μάλλον για λόγους υποστήριξης της «Μακεδονικής εθνότητας» από κάποιους Βορειομακεδόνες, έναντι βουλγάρικων καταγγελιών για μη ύπαρξη τέτοιας εθνότητας. Υπάρχει κάτι ενδιαφέρον σε άλλες καταχωρίσεις στο γτ;
Α ναι μωρέ, ο γκαϊτατζής που λέγαμε μόλις προηγουμένως. Δεν είχα συγκρατήσει το όνομα.
Και γιατί λες ότι αυτός θα πρέπει να είναι ο υπεύθυνος των καταγραφών; (Λάβε υπόψη σου ότι είναι πάμπολλες, καθώς μερικά από τα 374 βίντεο έχουν πολλά κομμάτια μαζί, και αρκετά ποικίλες: έχει αρκετές τελικά με φολκλορικές ορχήστρες/χορωδίες, πιο πολλές απ’ ό,τι νόμιζα στην αρχή, έχει άλλες με ένα ή με λίγα όργανα που δείχνουν πιο γνήσιες, έχει τραγούδια με μια γλυκερή άριστα κουρδισμένη διφωνία που όζει ωδείου και άλλα με κάτι άγριες, σκληρές πολυφωνίες που δύσκολα τις αντέχει κανείς και που αν είναι κι αυτές ωδειακές δεν μπορώ παρά να πω μπράβο στα ωδεία τους, έχει μερικές με κάποια υποτυπώδη πληροφοριακά σχόλια και άλλες χωρίς καθόλου, κλπ.)
Δεν έκανα βεβαίως επισταμένη έρευνα, αλλά π.χ. εδώ (από τα πρώτα ανεβάσματα χρονολογικά) αναφέρεται ότι παίζουν ο Pece Atanasovski and MRTV Traditional Instruments Orchestra, όπου MRTV μάλλον είναι Macedonian Radio TeleVision. Άλλα είναι πράγματι γνήσια λαϊκά, όλα υπάρχουν. Το λέω γιατί From 1960 on, he was director of the "Orchestra of Folk Instruments of Radio-Televizia-Skopje." και Pece also discovered and introduced many village singing groups who were recorded and heard on radio.
΄Πόσες φορές το 'πα ότι ψάχνω να βρω μια τέτοια παϊντούσκα και δεν υπάρχει πουθενά;
Ε λοιπόν, προς μεγίστη μου έκπληξη διαπίστωσα ότι ειδικά αυτό τον δίσκο τελικά τον είχα εδώ στο Ηράκλειο! Από λάθος πρέπει να μετακόμισε. Ιδού λοιπόν:
Πλέον δεν προσθέτω τίποτε στη συζήτηση, μόνο παραπάνω παραδείγματα. Αλλά ήταν μια μικρή δικαίωση ρε παιδί μου ν’ ακούσω το κομμάτι και να δω ότι ήταν ακριβώς όπως το θυμόμουν, ότι δεν τρελάθηκα, ούτε έγινα Δραμινός συνθέτης.
Επανέρχομαι στην συζήτηση περι αυτού του χρώματος.
ο Γεώργιος Χατζιδακις στο βιβλίο
Κρητικη Μουσική (δεν μπορώ να βρω ετος έκδοσης, πρέπει να ναι 1958)
αναφέρει στη σελίδα 32-33 καποιες δομές που ονομάζει Αρχαιοελληνικές.
Δεν ξέρω ποιές είναι οι πηγες του και πόσο έγκυρες είναι αλλα αναφέρει τη Δομη
ΡΕ ΜΙ ΦΑ ΣΟΛ ΛΑ ΣΙ ΝΤΟ ΡΕ
ανάλογα με τον διαχωρισμό σε 4χ και 5χ αυτή η δομή ειναι είτε το Λοκρικόν είδος
είτε ο Φρύγιος, ο οποίος έχει ως ΒΑΣΗ την τέταρτη βαθμίδα και καταλήγει στην τονική
υπέθεσα πως εννοεί δεσπόζοντα φθόγγο αλλα αν όντως παρατηρήσουμε τον Σίκειλο όντως γίνεται ακριβώς αυτό το πράγμα: Ξεκινάει στο Σολ και η αναφορά στη βαση γίνεται μόνο καταληκτικά.
μηπως αυτό το φαινόμενο προσπαθούμε να περιγράψουμε;
Και επιπλέον ξανατονίζω ότι εκτός από αυτοτελή κομμάτια αυτή η κλίμακα χρησιμοποιείται και ως πρόσκαιρη αλλαγή από Ουσάκ στη βαθμίδα που, εδώ, ονομάσαμε Σολ.
(Υποθέτω ότι ο Χατζιδάκις θα έχει κάποιο λόγο που ορίζει τις νότες έτσι, αλλά στα λυρο-γκαϊντίσια κομμάτια εξυπηρετεί να τις ονομάζουμε ένα τόνο απάνω, δηλ. Μι-Φα#-Σολ-ΛΑ-Σι-Ντο#-Ρε-Μι. Οπότε θα πούμε ότι οι καταλήξεις γίνονται στο Λα, και ότι όλο αυτό γίνεται και ως αλλαγή μέσα σε κομάτια από Λα Ουσάκ.)
Στο παρακάτω βίντεο έχει τρία κομμάτια, ηχογραφημένα στην Αγριανή Σερρών, με γκάιντα, και μάλιστα την τοπική πολύ οξύφωνη που αναφέρεται ενίοτε ως κουνούπ-γκάιντα. Μας ενδιαφέρει το δεύτερο, άγνωστος (σ’ εμένα) οργανικός χορός σε ρυθμό γρήγορου καρσιλαμά. Καθώς όμως το πρώτο είναι Τα παιδιά της γειτονιάς σου και το τρίτο το παμμακεδονικό Τώρα που στήσαν τον χορό και καπάκι το Μαντήλι καλαματιανό, δεν μπορώ να ξέρω αν και το δεύτερο είναι «γενικού ρεπερτορίου» ή ντόπιο.
Τέλος πάντων, πάμε να δούμε τι γίνεται με το τρίτο. Αρχίζει γύρω στο 1:57, όπου και ελπίζω ότι πηγαίνει κατευθείαν το βίντεο:
Μέσα στα 5 λεπτά που διαρκεί, μέχρι το 6:55, μου δίνει την εντύπωση ότι ενώνει τρεις διαφορετικούς σκοπούς του ίδιου ρυθμού. Ο πρώτος είναι σε καθαρή ουσακοειδή κλίμακα. Ο δεύτερος αρχίζει στην ίδια κλίμακα και την κρατάει την περισσότερη ώρα, όμως γύρω στο 4:55 γυρίζει λίγο και στην άλλη, με μεγάλη τρίτη. Στο 5:21 μπαίνει αυτό που νομίζω ότι είναι ο τρίτος σκοπός, που είναι κι ο πιο εύκολος να τον παρακολουθήσει κανείς: δύο τετράμετρες φράσεις, από δύο φορές η καθεμία και όλο αυτό επί δύο πλήρεις επαναλήψεις, όπου η πρώτη φράση έχει σταθερά μικρή τρίτη και η δεύτερη σταθερά μεγάλη. Μάλιστα στη δεύτερη η μελωδία κατεβαίνει και στην υποτονική (ένα τόνο κάτω, όπως Ουσάκ) και στην αποκάτω βαθμίδα (ημιτόνιο).
Θα έλεγα ότι εδώ, σε αντίθεση ίσως με άλλα παραδείγματα, ακούμε και πιο έντονα το χαμήλωμα της 2ης βαθμίδας του ουσάκ, που φυσικά παραμένει και όταν η 3η γίνεται μεγάλη αφού για την γκάιντα αυτό δεν είναι επιλογή αλλά by default. Το ότι στην συγκεκριμένη γκάιντα της ηχογράφησης αυτό είναι πιο έντονο απ’ ό,τι σε άλλες δεν ξέρω αν είναι τυχαίο (το μέγεθος της κάθε τρύπας και άρα το ακριβές ύψος της κάθε νότας χωράει κάποιο νερό) ή σταθερή προτίμηση της κάθε περιοχής.
Πάλι καρσιλαμάς. Χαλκιδική, δηλαδή Μακεδονία μεν αλλά τελείως άλλος μουσικός κόσμος από τις Σέρρες. Εδώ όλο το κομμάτι είναι στον δρόμο με μεγάλη 3η και με υποτονική έναν τόνο κάτω από την τονική.
(Σπάνιο ντοκουμένο, καθώς η γκάιντα φέρεται να έχει χαθεί πλέον από τη Χαλκιδική.)
Κοίτα να δεις που δεν το χα σκεφτει τοσο καιρό:
Παλιά κουρδίσματα λύρας ειχαν το μπάσσο στη μεση οπότε ηταν, απο ψηλα προς χαμηλα: Λα ρε σολ ( σολ -λα αποσταση τόνου)
οπότε, αν παίζαμε ραστ στην ψηλη χορδή , θα είχαμε μια 5τη κατω απο τη βαση μας, η δεύτερη μας βαθμίδα, με τον ισοκράτη Ρε θα χαμηλωνε ως 6τη μεγάλη και κάτω απο τη βάση μας θα είχαμε την Σολ ανοικτη χορδή , δλδ απόσταση τόνου
