Οι αρχαίοι ήξεραν τις ζωικές κόλλες και δη την κουνελόκολλα που έχει τις ίδιες ιδιότητες με την ψαρόκολλα της οργανοποίας. Και δεν μιλάμε καν για ελληνιστικούς χρόνους που υπήρχε τεράστια ανάπτυξη σε βιοτεχνικό επίπεδο.
Μωρέ και την κουνελόκολλα την ήξεραν και την ψαρόκολλα την ήξεραν, είναι τόσο εύκολο δύο ξυλαράκια της φωτιάς πάνω στην οποία ψήθηκαν ψάρια να μείνουν κολλημένα, απ’ τα υγρά των ψαριών που έσταξαν πάνω τους… Το θέμα είναι, αν αυτές οι κόλλες τις συγκεκριμένες εποχές (προϊστορία!! ) είχαν τις αντοχές να αντιπαλέψουν τις τάσεις που δημιουργούσε η αφύγρανση κατά την ξήρανση του υγρανθέντος και καμφθέντος ξύλου.
Νίκο, τα ξύλα ακόμα και για τα πλοία που έφτιαχναν δεν τα έβαζαν χλωρά επάνω. Είχαν μάθει μια χαρά τις τεχνικές δεν ήταν χαζοί. Και δεν μιλάμε για προϊστορία. Μιλάμε για κλασικούς χρόνους που αναφέρεται και το άγαλμα της Μαντίνειας.
Θα το επαναλάβω. Χρειάστηκαν εκατοντάδες χρόνια για να ξεπεραστούν οι αρχαίες τεχνικές.
Και αυτό έγινε δυνατό στα μέσα του 18ου αιώνα.
Λουκά μου, μίλησα εγώ για χλωρά ξύλα; Ε, δεν είμαι και άσχετος… Και βέβαια οι αρχαίοι ήξεραν πώς να διαμορφώσεις μόνιμα ένα ξύλο, με άτμιση και άλλες παμπάλαιες τεχνικές. Εδώ όμως, σ’ αυτό το νήμα, μιλάμε για μουσικά όργανα. Σε αυτά δεν μπορείς τόσο εύκολα να εφαρμόσεις τεχνικές που δουλεύουν θαυμάσια στη ναυπηγική. Τα μουσικά όργανα δεν διάγουν τον βίο τους βουτηγμένα σε θάλασσα, με σύντομες μόνο ελκύσεις στη στεριά για βαψίματα κλπ.
Νίκο μου, η τέχνη είναι μία. Δεν μπορείς να κατέχεις τις τεχνικές για να φτιάχνεις πλοία που θα περάσουν τη ζωή τους σε εξαιρετικά αφιλόξενο περιβάλλον όπως το νερό, και δεν μπορείς να κολλήσεις δύο κομμάτια ξύλου μεταξύ τους για να αντέξουν τις τάσεις τριών εντέρινων χορδών. Δηλαδή αν στην διάρκεια κατασκευής ενός αγάλματος έσπαγαν κατά λάθος ένα χέρι ή πόδι, πέταγαν όλο το υπόλοιπο και το ξανάφτιαχναν από την αρχή, αντί να το κολλήσουν;
Όπως και να έχει η κουβέντα μας έχει ξεστρατίσει σε σχέση με το νήμα. Αν είναι να ανοίξουμε άλλο για αρχαίες τεχνικές και τεχνολογία.
Λουκά μου, άλλο η τέχνη, άλλο η ναυπηγική επιστήμη, άλλο η γλυπτική. Η τέχνη είναι μία, η ναυπηγική επιστήμη είναι μία, η γλυπτική τέχνη είναι μία Έκαστος εις το είδος του… Και μην μας διαφεύγει: Άλλο τέχνη, άλλο τεχνική!
Νίκο, όταν μιλάμε για τέχνες έχουν όλες τις ίδιες βασικές αρχές είτε είναι στο ξύλο είτε στο μάρμαρο είτε στο σίδερο. Οι παλιοί μαστόροι π.χ. στην ναυπηγική, ήταν και επιστήμονες πάνω στο αντικείμενό τους και τεχνίτες. Μπορεί να το μάθαιναν πρακτικά και όχι θεωρητικά σε σχολές αλλά το αποτέλεσμα ήταν το ίδιο. Όσο και να το σχεδίαζαν οι θεωρητικοί οι μάστορες το έφτιαχναν και πολλές φορές διόρθωναν και σχεδιαστικά λάθη όπως συμβαίνει ακόμα και σήμερα που έχουν διαχωριστεί οι ρόλοι.
Ειδικά εκείνη την εποχή που μιλάμε οι δύο ρόλοι ήταν το ίδιο και το αυτό.
Η τέχνη εμπεριέχει την τεχνική. Αλλιώς μιλάμε για θεωρία.
Αλλά σου είπα αν θέλεις να ανοίξουμε άλλο θέμα.
Η Σ. Κιοσκέρογλου, στη μεταπτυχιακή διπλωματική της (Μεθοδολογία εκμάθησης ταμπουρά, ΕΚΠΑ 2020) σχολιάζει σχετικά (τα έντονα δικά μου):
"για να καθίσταται κατανοητό στον αναγνώστη, όταν στο σώμα της εργασίας γίνονται αναφορές στο επινοημένο σχολικό όργανο «ταμπουράς», θα χρησιμοποιούνται εισαγωγικά. Με τον τρόπο αυτό θα διαχωρίζεται από το ελληνικό όργανο ταμπουράς και από το οθωμανικό “ tanbur”."
Εδώ η διπλωματική:
3 «Μου αρέσει»
Ωχ αμάν, και πάλι αμάν! Τι 'ταν αυτό; Τι σφαλιάρα!!
Το διάβασα απνευστί. Κάπως γρήγορα, η αλήθεια είναι - δεν το μελέτησα. Αλλά ούτε και πήδηξα σελίδες ή παραγράφους.
Ο τύπος, ξεψαχνίζοντας σαν το εργατικό μυρμηγκάκι ένα πλήθος πηγές που όλοι αναφέρουν εδώ και δεκαετίες αλλά κανείς δε φαίνεται να τις είχε ελέγξει ποτέ, αποδομεί μεθοδικά Καρά, Ανωγειανάκη, Καρακάση, Μακρυγιάννη (τον στρατηγό: βασικά δεν αποδομεί τον ίδιο, τι του 'φταιξε άλλωστε, αλλά τον μύθο που του 'πλεξαν) κλπ. και δεν αφήνει τίποτα όρθιο.
Θα μπορούσε να γίνει εξαιρετική ταινία, κάτι μεταξύ ντοκιμαντέρ και αστυνομικού. Αλλά και στη μορφή που έχει, παραμένει συγκλονιστικό. Στο τέλος χρειάστηκε να ξαναγυρίσω στην πρώτη σελίδα για να βεβαιωθώ ότι πρόκειται για απλή πτυχιακή κι όχι για μάστερ, τουλάχιστον.
Να το διαβάσετε οπωσδήποτε.
Να το διαβάσετε αμερόληπτα, ανοιχτά. Αλλά και κριτικά, βεβαίως. Θα μπορούσα ίσως να πω ότι σε κάποια σημεία, αντιμέτωπος με τα ρομαντικά-εθνικιστικά τείχη που έκρυβαν τόση «επικίνδυνη» γνώση, ο συγγραφέας μουλαρώνει λίγο και τα βάζει με δικαίους και αδίκους. Στις ερμηνείες της απέναντι άποψης είναι φορτισμένος. Τα αντικειμενικά ωστόσο δεδομένα πάνω στα οποία μόρφωσε τη δική του άποψη είναι πραγματικά αποκαλυπτικά. Είναι πράγματα που θα έπρεπε να ξέρουμε, και ιδού που τα μαθαίνουμε.
Και όχι μόνο τα αντικειμενικά δεδομένα. Κυρίως διδάσκει οπτική των αντικειμενικών δεδομένων.
Μπράβο του. Και μπράβο στην Άρτα.
2 «Μου αρέσει»
Κάθισα και το διάβασα και εγώ ολόκληρο. Δεν ξέρω αν είναι “μουλάρωμα”. Έχω την εντύπωση ότι είναι λογική συνέχεια απέναντι σε δεδομένα που τα δεχόμασταν άκριτα πολλές φορές.
Το θέμα είναι ότι καταλήγει στο συμπέρασμα που αρκετές φορές έχει διατυπωθεί και εδώ.
- Ταμπουράς, ποιος ταμπουράς;
- Μα ο ελληνικ…
- ΠΑΦ! (Φάπα).
1 «Μου αρέσει»
Είναι αρκετά αυθαίρετος όμως (παραφράζω): Η Νικολέττα Δημητρίου γράφει αυτά στο Grove, άρα τα πήρε από τον Ανωγειανάκη.
Η Ν.Δ δούλεψε με τον Ττερλικκά, ο οποίος κατάγραψε ένα τραγούδι από τον γέρο τον Τζιαννή, ο οποίος του είπε ότι πριν το 74 στην Αγιά Μαρίνα το έπαιζε με ταμπουρά. Και γι αυτό ο Ττερλικκάς μετά το ηχογράφησε με τον Χρίστο Κωσταντίνου. Επίσης η ίδια η Δημητρίου πήρε συνέντευξη από ένα Λουρουτζιάτη που είπε ότι έπαιζε σάζι στους γάμους (την ίδια εποχή που οι Χριστιανοί ομόλογοι του άρχισαν να παίζουν μπουζούκι).
Και ο μεν Κωνσταντίνου δεν νομίζω να άκουσε τον Τζιαννή να παίζει, αλλά τώρα στην εποχή του YouTube έχουν εμφανιστεί παλιές ηχογραφήσεις του Τζιαννή (αν και δεν είμαι απόλυτα σίγουρος ότι το όργανο δεν είναι μπουζούκι). Και τα βίντεο του Αβέρωφ με τον Πίπη από το αρχείο του ΡΙΚ όπου εμφανίζονται κάποια όργανα σε κακή κατάσταση. Οπότε θα μπορούσε κάποιος να ψάξει όλα αυτά τα στοιχεία και να ξεκαθαρίσει λίγο η εικόνα, πιστεύω ότι το
απουσιάζουν αποδεικτικά στοιχεία για την κατασκευή του οργάνου, τη μορφολογία, την τεχνική εκτέλεσης καθώς και το ρεπερτόριο τραγουδιών που κάλυπτε
παραείναι μηδενιστικό για την κυπριακή περίπτωση.
Κατά τα άλλα συμφωνώ ότι
Συνεπώς, είναι αδύνατον να ταυτιστεί το όργανο που στην Κύπρο μαρτυρείται ως ταμπουράς, με το όργανο που ονομάζεται ταμπουράς σήμερα στην Ελλάδα.
όπως άλλωστε συμβαίνει με άλλες χώρες που είναι πιο κοντά στην Ελλάδα από ότι η Κυπρος π.χ. τουρκικό tanbur, βαλκανικές ταμπουρίτσες κλπ. Αλλά και το ένα όργανο που είναι γνωστό στην Ελλάδα, το μπουλγαρί του Φουσταλιέρη, δε μπορεί έτσι εύκολα να ταυτιστεί με το παίξιμο ή το ρεπερτόριο Μακρυγιάννη, Κασομούλη και λοιπών.
1 «Μου αρέσει»
Έχει ενδιαφέρον η εργασία και την χάρηκα.Θα σταθω σε ενα σημειο: Ο συγγραφέας υποστηριζει ότι ο Χρύσανθος όταν μιλάει για ταμπουρά εννοεί το ταμπούρ που θα γνώριζε απο τον Πέτρο.Αναφέρει μάλιστα απόσπασμα απο Μεγα Θεωρητικόν. Ας δούμε όμως ολόκληρη την παράγραφο:
Ο Χρύσανθος περιγράφει ένα μπερντελίδικο τρίχορδο και τίποτα παραπάνω.
Προσωπικά θα ήθελα μια δυνατότερη τεκμηρίωση. Ούτε γνωρίζω με βεβαιότητα αν έπαιζε ταμπούρ ο Πετρος, ούτε αν γνώριζε τον Χρύσανθο (προσωπικά μάλλον όχι, ο Πετρος ήταν παλαιότερος) , ούτε αν ο Χρύσανθος λέει πανδούρα κλπ αλλα εννοει Ταμπούρ. Όμως αυτό παρουσιάζεται σχεδόν ως αξίωμα απο τον συγγραφέα , με τρόπο που με βάζει σε σκέψεις.
Η άποψη αυτή δείχνει να είναι του Γράψα.
Το άλλο που με βάζει σε σκέψεις είναι η άρνηση του συγγραφέα του Ρος και του Γράψα για χρήση οργάνου σε εκμάθηση βυζαντινής.Και οι τρεις το θεωρούν περιττο αλλά απο την άλλη έχουμε σαφή αναφορά του Χρύσανθου για χρήση οργάνου σε εκμάθηση βυζαντινής! Δεν θα ήταν προτιμότερο να εξεταστεί κατά πόσο ιστορικά αυτό συνέβη παρά να το απορρίπτουμε;
1 «Μου αρέσει»
Κάποια σημεία που εγώ θα τα αντιμετώπιζα με επιφύλαξη, όπως τα θυμάμαι τώρα πρόχειρα:
- Ο Μακρυγιάννης δεν αναφέρει σε κανένα από τα αυτοβιογραφικά του κείμενα ότι έπαιζε ταμπουρά > εντάξει, δεν το αναφέρει ο ίδιος. Δεν το αναφέρει ούτε και κανένα άλλο κείμενο της εποχής;
- Δε γνωρίζουμε ποιος δήλωσε ότι αυτό το όργανο, όταν ο γιος του το δώρισε στην Ιστορική-Εθνολογική εταιρεία, ονομαζόταν ταμπουράς > ε ωραία, ας μην ονομαζόταν. Κι αν το έλεγαν μπουζούκι ή κάπως αλλιώς, τι αλλάζει;
- Αποδίδει με μεγάλη βεβαιότητα προθέσεις στον Ανωγειανάκη και άλλους συγγραφείς. Όσο δεν είσαι μέσα στο μυαλό του άλλου, κάτι τέτοιο δεν μπορεί παρά να είναι επισφαλές. Μείνε στα γεγονότα, που δεν είναι καθόλου λίγα, ασήμαντα ή τετριμμένα.
- Δίνει κάπως υπερβολική σημασία στο ζήτημα της ονοματολογίας των οργάνων. Η γλώσσα από την οποία προέρχεται ένα όνομα δεν είναι ασφαλής ένδειξη της προέλευσης του ίδιου του οργάνου. Το όνομα «λύρα» για τις σημερινές τοξωτές λύρες, που έχει περάσει και σε άλλες γλώσσες, είναι ελληνικής αρχής, η ίδια η λύρα όμως όχι. Απλώς δανείστηκε το όνομα ενός παλιότερου ελληνικού οργάνου, εντελώς διαφορετικού.
Ακριβώς. Άχρηστο μπορεί κανείς να το θεωρήσει επειδή επί αιώνες οι ψαλτάδες τα κατάφερναν και χωρίς το όργανο. Αυτό δε σημαίνει ότι ένα βοήθημα θα είναι άχρηστο. Και εν πάση περιπτώσει στα Μουσικά αποφάσισαν να θεσπίσουν τη χρήση του συγκεκριμένου βοηθήματος. Και άχρηστο ακόμη να είναι, συμβαίνει.
Κάτι άλλο τώρα:
Η εργασία είναι του 2019. Στη βιβλιογραφία της περιλαμβάνει και τον «Ταμπουρά» του @stavros_k (α’ έκδοση). Είμαι εκτός αυτή τη στιγμή και δεν μπορώ να κοιτάξω αν στη β’ έκδοση έχει περιληφθεί στη βιβλιογραφία η εργασία του Δραγατάκη. Αν τυχόν όχι, θα συνιστούσα στον Σταύρο να την κοιτάξει οπωσδήποτε εν όψει τυχόν τρίτης έκδοσης. Μην πω κιόλας, να τη θέσει στο κέντρο του σχεδιασμού της: πρόκειται για έναν ιδιαίτερα συγκροτημένο και πλήρη οδηγό πηγών, και για μία πρόταση ανάγνωσης και αξιολόγησης των πηγών από την οποία θα έβγαινε κερδισμένος ακόμη κι όποιος τελικά δεν την υιοθετήσει.
Παραμένοντας στον Χρύσανθο, η αρχική παράγραφος για μουσικά όργανα μας δίνει μια καλύτερη ιδέα για την χρήση τους:
1 «Μου αρέσει»
Όμως αυτό έχει και πλεονεκτήματα, γιατί μπορώ να κοιτάξω άλλα. Ο Χρύσανθος λοιπόν, σε άλλο σημείο από αυτά που δίνει ο @alk , έχει κι ένα σχέδιο που ίσως δίνει κάποια εικόνα για το ποιαν πανδουρίδα έχει κατά νου, αν υποθέσουμε ότι πρέπει να το πάρουμε τοις μετρητοίς.
Για λόγους που δεν μπορώ να καταλάβω, μου είναι αδύνατον να ανεβάσω φωτογραφία. Μιλάω για τη σελίδα 28 της έκδ. 1832, μ’ ένα σχέδιο που μοιάζει να δείχνει στάνταρ ταμπουρά και όχι ταμπούρ.
Ο ίδιος ο γιος του στρατηγού Μακρυγιάννη, Χρήστος, το δώρισε στις 14 /11/ 1926 σττο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο και ο ίδιος το αναφέρει ως ταμπουρά.
Από το Ημερολόγιο της Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας:
«ο υποστράτηγος κύριος Χρήστος Ι. Μακρυγιάννης εδώρησε τα κάτωθι αυτού κειμήλια με την περιλαμβάνουσα αυτά προθήκην».
Τα καταγράφει και τα περιγράφει αυτά τα κειμήλια και όταν φτάνει στο οργανάκι γράφει:
«Εις ταμπουράς τον οποίον ο στρατηγός Ιωαν. Μακρυγιάννης έπαιζε άδων αρματωλικά τραγούδια κατά το στρατιωτικόν αυτού στάδιον».
1 «Μου αρέσει»
Μια και αναφερόμαστε στον ταμπουρά του Μακρυγιάννη, δείτε και ένα τεκμήριο για τον κατασκευαστή του, Λεωνίδα Γάιλα. Ίσως να μην ήταν έτσι ακριβώς το επώνυμό του:
https://www.archaiologia.gr/blog/2024/03/22/ο-ταμπουράς-του-μακρυγιάννη/
2 «Μου αρέσει»
E, συνηθέστατη η ασάφεια στα επώνυμα, ιδιαίτερα εκείνη την εποχή!
1 «Μου αρέσει»
Αφήνω και αυτό εδώ, πρόκειται για ένα άλλο ιστορικό όργανο. Στο βίντεο μιλάει και ο @nikos_fronimopoulos
1 «Μου αρέσει»