Μεταφέρω [b]τη συνέντευξη του Νίκου Διονυσόπουλου[/b] για την επίπονη - και αναγκαία, πια - προσπάθεια αποκατάστασης του ήχου σε παλιές ηχογραφήσεις:
[i]«Είμαι ένας παλιός, προπολεμικός δίσκος 78 στροφών. Εχω υποστεί ταλαιπωρίες από τους κάθε λογής ακροατές σε σπίτια και μαγαζιά. Τα τραγούδια που βρίσκονται καταγεγραμμένα στα αυλάκια μου ακούγονται με δυσκολία, θόρυβοι έχουν επικαλύψει τους πραγματικούς ήχους. Είναι δυνατόν να με ακούσεις καθαρά;» «Ναι, είναι» λέει ο Νίκος Διονυσόπουλος που έχει κάνει την αποθορυβοποίηση και την αναζήτηση του χαμένου ήχου σκοπό της ζωής του. «Αποθορυβοποίηση είναι η προσπάθεια να πάρουμε το μέγιστο μουσικό υλικό- που βρίσκεται καταγεγραμμένο στα αυλάκια των δίσκων- αποκαθαρμένο από τους σύμφυτους θορύβους που δεν είναι μουσικοί» λέει ο Νίκος Διονυσόπουλος, ερευνητής και «μάγος» του ήχου. Ο λόγος του είναι ζυγισμένος καθώς μας εξηγεί την (μάλλον) άχαρη και επίπονη (γι΄ αυτόν) πλευρά της μουσικής έρευνας και καταγραφής, δηλαδή την αποθορυβοποίηση και αποκατάσταση (restoration) των παλιών ηχογραφήσεων της παραδοσιακής, ρεμπέτικης, βυζαντινής και λαϊκής μουσικής.
Μήπως όλα τα παραπάνω συνιστούν αλλοίωση των αυθεντικών ηχογραφήσεων; «Δεν υπάρχει αποθορυβοποίηση χωρίς απώλειες. Αν θες να βγάλεις τη ζάχαρη απ΄ τον καφέ, αυτή θα βγει αλλοιωμένη. Κάποια στοιχεία βγαίνουν απ΄ τα ηχοχρώματα των οργάνων και της φωνής. Ποιο είναι το πραγματικό ηχόχρωμα όμως; Αν σου βάλω το ίδιο κομμάτι παιγμένο με διαφορετικές κεφαλές αυτό αλλάζει. Με την τεχνολογία που έχουμε στα χέρια μας όταν βγάζεις κάτι, παίρνεις υλικό και το προσθέτεις. Θυμίζει το Ρhotoshop. Η τεχνολογία σε κάνει και λίγο μαθητευόμενο μάγο» λέει ο μελετητής.
«Η επιτυχία είναι να αφαιρέσεις τους θορύβους και ταυτόχρονα να μην αλλοιώσεις τα όργανα και τις φωνές. Πρέπει να συγκρίνεις πάντα με το πρωτότυπο. Το πιο εύκολο είναι να αφήσεις τους θορύβους, το δύσκολο είναι να τους αφαιρέσεις, εξάλλου δεν υπάρχει στον ίδιο δίσκο ένας ενιαίος θόρυβος. Ο δίσκος περιστρέφεται με μια σταθερή γωνιακή ταχύτητα και από αυλάκι σε αυλάκι ο θόρυβος αλλάζει. Ποιον θόρυβο θα επιλέξεις να βγάλεις;» τονίζει και περιγράφει το δικό του «ταξίδι» στην αποκατάσταση του ήχου με αμέτρητα ξενύχτια πειραματισμών όπου οι πολύ προβληματικοί, παλιοί δίσκοι χωρίζονται σε κομμάτια και αποθορυβοποιούνται τμηματικά με ένα είδος μοντάζ. «Αν κάπου συναντάμε μια εντελώς χαλασμένη φράση (και την ξανασυναντάμε σε άλλο σημείο του τραγουδιού καθαρή) την αντικαθιστούμε».
Το μοιρολόι της Αλβανίδας αντηχεί στο ψηλοτάβανο διαμέρισμα. Κλαίει πάνω απ΄ το αυτοσχέδιο μνήμα (με τους ανάποδους τενεκέδες) τον θάνατο του στενού συγγενικού της προσώπου. Πίσω απ΄ το δέντρο ένας κύριος με μουστάκι καταγράφει την τραγική στιγμή με τα μηχανήματά του.
Το ηχογράφημα παίζει και ο Νίκος Διονυσόπουλος μας ξεδιπλώνει την απίθανη στιγμή απ΄ τα ταξίδια του για καταγραφές μουσικών και ήχων. «Η έρευνα αυτή είναι αφορμή και για ταξίδια, όπου βλέπω τις συνήθειες των άλλων και μπαίνω στην ουσία των πραγμάτων. Από αρκετά νωρίς βρήκα ενδιαφέρον στον ελλαδικό χώρο αλλά και στις εξωελλαδικές ελληνόφωνες κοινότητες όπου ανιχνεύω στοιχεία του παρελθόντος» θυμάται.
Το μικρόβιο της παραδοσιακής μουσικής και της καταγραφής της ήλθε βέβαια πολύ νωρίς- από τα φοιτητικά του χρόνια στο Πολυτεχνείοκαι ηθικός αυτουργός είναι ο μεγάλος δάσκαλος Σίμων Καράς.
«Πιάνω δουλειά ως φοιτητής στο περιοδικό “Ηχος” και πάω για συνέντευξη στον Σίμωνα Καρά.
Αυτό ήταν. Μένω για 6-7 χρόνια ως μαθητής του και μετά ως συνεργάτης του» σημειώνει ο κ. Διονυσόπουλος και περιγράφει μία από τις πρώτες επιτόπιες έρευνες στην οποία συμμετείχε.
«Την εποχή που μαθητεύω στον Καρά, κάνουμε μια αποστολή στα ελληνόφωνα χωριά της Κάτω Ιταλίας, καταγράφουμε και βγαίνει ένας διπλός δίσκος απ΄ το Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ιδρυμα.
Από εκεί μαθαίνει η Ελλάδα τα ελληνόφωνα τραγούδια της Κάτω Ιταλίας».
Στη συνέχεια της πορείας του, μια πολύ σημαντική στιγμή για τον ίδιο είναι το 1985, όταν του ανατίθεται η διοργάνωση ενός συνεδρίου για τη μουσική στους Δελφούς.
«Για την ακρίβεια, τρία διεθνή μουσικολογικά συνέδρια που επέδρασαν μέχρι σήμερα και διαπραγματεύτηκαν μουσικά θέματα μεταξύ Ανατολής και Δύσης. Μαζί με το συνέδριο υπήρξε και μουσική πράξη. Η μουσική τεκμηρίωνε όσα λέγονταν το πρωί και όσα λέγονταν το πρωί έβρισκαν εφαρμογή στις μουσικές συναυλίες» παρατηρεί και 25 χρόνια πριν να καθιερωθεί ο όρος «ethnic», σούφι, Τούρκοι, Τυνήσιοι, γάλλοι τροβαδούροι, Ισπανοί και Πέρσες παρελαύνουν από τους Δελφούς.
Μερικά χρόνια αργότερα του αναθέτουν τις μουσικές εκδόσεις των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης.
Η πρώτη του δουλειά αφορά τραγούδια της Μακεδονίας ενώ αμέσως κερδίζει το βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών (1990-91). Η συνέχεια περιλαμβάνει έκδοση για τα τραγούδια της Θράκης με τον Χρόνη Αηδονίδη ενώ η έρευνα στα ακριτικά μέρη βγάζει τους δικούς της «λαγούς»:
«Το τραγούδι “Γιάννης Δήμαρχος” είναι παλιό, παραδοσιακό και όλοι νόμιζαν ότι πρόκειται περί μυθικού προσώπου. Κάνοντας έρευνα, βρήκα ότι αποτυπώνει ένα ιστορικό γεγονός των αρχών του 19ου αιώνα.
Κατόπιν αυτού και ύστερα από έρευνα σε δημοτολόγια βρήκα ότι ήταν υπαρκτό πρόσωπο και πηγαίνοντας στο χωριό των Μεταξάδων βρήκα φωτογραφία του Γιάννη του Δήμαρχου σε σπίτι συγγενούς του» αποκαλύπτει και η ακάματη ενασχόλησή του έχει ακόμη δύο σημαντικούς κρίκους, την οριακή έκδοση «Λέσβος Αιολίς» - όπου τεκμηριώνεται η ευρύτερη διασπορά των χάλκινων οργάνων στην Ελλάδα και τη Λέσβο- και «Η Σάμος στις 78 στροφές».
Και κάπου εδώ η εμπλοκή του με την αποθορυβοποίηση γίνεται βαθύτερη- λόγω αναγκών για την τελευταία αυτή δουλειά και το… νερό των τεχνικών και του κόπου του κύλησε στο αυλάκι της μεγάλης περιπέτειας που λέγεται Μουσική και Παράδοση.
Η επιτυχία είναι να αφαιρέσεις τους θορύβους και ταυτόχρονα να μην αλλοιώσεις τα όργανα και τις φωνές.[/i]
Μια αναφορά στο πρόβλημα αποκατάστασης των προβληματικών ηχογραφήσεων του παρελθόντος.
Όπου οι θόρυβοι, τα φυσήματα, ο ήχος της βελόνας και το ταλαιπωρημένο αυλάκι του βινυλίου καθιστούν έως και αδύνατη την ακρόαση, αλλά και από την άλλη, καλούμαστε σήμερα - που έχουμε την τεχνική δυνατότητα αποκατάστασης του ήχου - να αποκαταστήσουμε μεν τον ήχο, χωρίς όμως να χάσουμε ούτε το ύφος ούτε το ήθος, γενικά το χρώμα της εποχής εκείνης.
Κάτι που υπερβαίνει τις γνώσεις και την εμπειρία ενός απλού ηχολήπτη, μια και καλείται όχι μόνο να πετύχει την αποθορυβοποίηση, αλλά και να αποδώσει όσο γίνεται πιο πιστά την πρώτη εκείνη ηχητική καταγραφή.
Υ.Γ. Ενδιαφέροντα και τα στοιχεία για το τραγούδι “Γιάννης Δήμαρχος” που αναφέρεται.