Η παραπομπή σε τραγούδι σίγουρα είναι σωστή;
α) Περίεργη λέξη αυτά τα καταράκτια. Μήπως μονοπάτια;
β) Αμανέ με τίτλο/αρχή «Πρέπει να σκέφτεται κανείς» έναν μόνο βρίσκω, το Γκαζέλι Νεβά-σαμπάχ της Ρίτας, με άλλους όμως στίχους.
γ) Και αν ακόμα υπάρχει κι άλλος αμανές με την ίδια αρχή, το δίστιχο θα πρέπει να λέει: «Πρέπει να σκέφτεται κανείς […] / τα καταράκτια (μονοπάτια) της ζωής τα 'χω γκιζερισμένα». Δεν μπορώ να φανταστώ συμπλήρωμα για τον πρώτο στίχο που να καλύπτει και το νόημα και τη ρίμα. Μήπως λοιπόν δεν πρόκειται για αμανέ αλλά για άλλου είδους τραγούδι, που να έχει περισσότερα δίστιχα;
Εμ… είναι περίεργη…έως ανύπαρκτη!
Καταρχάς όταν παρατίθενται παραδειγματικοί στίχοι για ένα λήμμα, καλό θα είναι να διευκρινίζεται εάν αυτοί είναι δισκογραφημένοι ή εάν είναι "τσονταρισμένοι” μέσω της προφορικότητας, οπότε σκόπιμο είναι να δηλώνεται από πού αντλήθηκαν.
Στην περίπτωσή μας, βλέπω ότι οι παρατιθέμενοι στίχοι έχουν αντληθεί από τον Σχορέλη (Δ΄ τόμος, σελ. 362) Ωστόσο, μου φαίνεται προφανές ότι πρόκειται για παράκουσμα: “καταρράχια” εικάζω ότι είναι το σωστό και ή δεν το εκφώνησε ορθά ο πληροφορητής ή δεν το κατέγραψε ορθά ο Σχορέλης.
Συνεπώς, αν αντικαταστήσουμε τα “καταρράκτια” με τα “καταρράχια”, σα να βγαίνει νόημα, εφόσον “καταρράχια”= τα περίβλεπτα υψώματα, οι κορυφογραμμές, τα ψηλότερα σημεία της ράχης των βουνών
Υπάρχει πάντως και δημοτικό τραγούδι (καλαματιανός) όπου απαντά η λέξη, αν και σε κάπως αλλαγμένο τύπο:
Σύρε, γκιζέρνα τον ντουνιά και τον επάνω κόσμο [ … ].
Το «στόρυ» του συγκεκριμένου τραγουδιού είναι ότι όσο και να γκιζερίσης, Αριστείδη μου, τον ντουνιά και τον απάνω κόσμο, σαν κι εμένα δεν πρόκειται να βρείς.
Δεν προτάθηκε ως λήμμα το «καταράκτια ή καταράχια», αλλά το γκιζερίζω
[ το οποίο όντως παραθέτει ο Σχορέλης στη σελ. 361, τ. Δ’, με τίτλο:
«Πρέπει να σκέφτεται κανείς ή Γκαζελί Νεβά - Σαμπάχ»]
Και το οποίο [ απ’ ό,τι είχε προκύψει όταν προτάθηκε ως λήμμα, δεν υπήρξε αντίρρηση να ενταχθεί στο Γλωσσάρι] άλλωστε το συναντάμε και σε αρκετά δημοτικά τραγούδια και όχι μόνο, όπως φαίνεται και από το Λεξικό της Ακαδημίας.
Παραθέτω απόσπασμα από το συγκεκριμένο τραγούδι, όπως το παραθέτει ο Σχορέλης: « - Γεια σου, Λάμπρο μου, με το κανονάκι σου… - Να χαρώ το στοματάκι σου, Ρίτα μου… - Γεια σου, Σαλονικιέ μου…….»
Ακόμα και αν δεν ήταν δισκογραφημένοι, (*) σίγουρα οι στίχοι αυτοί θα λέγονταν έτσι ακριβώς στα πάλκα.
[* Πόσος χρόνος θα απαιτείτο, άραγε, να αναζητηθεί για κάθε λήμμα αν δισκογραφήθηκε με αυτήν ακριβώς την εκδοχή στίχων και πέραν τούτου (προσωπική εκτίμηση, πάντα…) δεν “βαραίνει” το Γλωσσάρι με την προσθήκη μερικών λημμάτων, ακόμα]
Το ξέρω. Το νήμα που άνοιξα λέει στον τίτλο «ερώτηση για το λήμμα γκιζερίζω», και η ερώτηση είναι μήπως υπάρχει λάθος στην παραπομπή σε τραγούδι. Και πράγματι υπάρχει:
Κάθε άλλο. Στη σελ. 361 πράγματι μεν ο Σχορέλης παραθέτει αυτό τον μανέ, που αυτονοήτως έχει ένα μόνο δίστιχο. Εκεί δεν περιλαμβάνεται τίποτε τέτοιο. Στη συνέχεια όμως, επί 3 σελίδες, παραθέτει άλλους 18 μανέδες χωρίς τίτλους, σκέτα δίστιχα. Δηλαδή, υπάρχει ένας μόνο τίτλος και από κάτω τρεις σελίδες δίστιχα, αλλά ο τίτλος αφορά μόνο το πρώτο! (Όποιος δεν πείθεται ότι ένας μανές δεν μπορεί να έχει 19 δίστιχα αλλά μόνο ένα, δεν έχει παρά ν’ ακούσει την ηχογράφηση στο λινκ του #1, όπου περιλαμβάνονται και οι προσφωνήσεις όπως ακριβώς τις καταγράφει κι ο Σχορέλης, άρα αυτήν άκουσε.)
Το σωστό λοιπόν είναι ότι το «γκεζερισμένα» ακούγεται σ’ έναν άτιτλο αμανέ, που παραθέτει ο Σχορέλης (πιθανόν γνωρίζοντάς τον προφορικά) στη σελ. 362, με δίστιχο:
Τα καταράκτια του ντουνιά τα 'χω γκεζερισμένα ν’ αφήσω αδέρφια και γονείς να περπατώ στα ξένα
…, στο οποίο η λέξη καταράκτια είναι κατά πάσα πιθανότητα παράκουσμα.
Μάλιστα εγώ θα προσθέσω ότι μοιάζουν να υπάρχουν κι άλλα παρακούσματα, γιατί το δίστιχο χωλαίνει συντακτικά και νοηματικά. Και μιας και αποκλείεται να το ακούσουμε ποτέ οι ίδιοι για να το διορθώσουμε, προτείνω να τα προσπεράσουμε όλα αυτά μ’ ένα sic και μια παραπομπή στον Σχορέλη, κι ας καθαρίσει εκείνος.
Αυτό ας μη μας μπερδέψει. Φυσικά και το βρίσκουμε σε δημοτικά, εμένα μού ακούγεται πολύ οικείο για δημοτικά ενώ δεν περίμενα να το βρω σε μανέ, αλλά άπαξ και το βρήκαμε σε μανέ αυτό φτάνει και περισσεύει, ακόμη κι αν δεν υπήρχε σε κανένα δημοτικό.