Ένα άλλο καταπληκτικό όργανο για το οποίο δεν έχουμε μιλήσει ιδιαίτερα είναι η λύρα της Δράμας. Οι ντόπιοι την ονομάζουν κεμενέ (με έψιλον, όχι κεμανέ σαν την καππαδόκικη).
Πάρτε πρώτα ένα δείγμα και συνεχίζω μετά:
Μορφολογικά δεν έχει καμία ουσιώδη διαφορά από τη θρακιώτικη λύρα. Ίσως οι Θρακιώτες σε σχέση με τους Μακεδόνες κατασκευαστές να έχουν αναπτύξει προτίμηση σε κάποιες λεπτομέρειες που τις κάνουν αλλιώς ετούτοι κι αλλιώς εκείνοι, αλλά στην πράξη οι δύο λύρες μόνο στο κούρδισμα διαφέρουν. Μπορείς να κουρδίσεις μια θρακιώτικη σαν δραμινή και αντιστρόφως.
Το κούρδισμα του κεμενέ της Δράμας, αν υποθέσουμε ότι η πρώτη χορδή είναι Λα, είναι: Λα, Λα (μια οκτάβα κάτω), Μι (μία 5η κάτω από την ψιλή λα και μία 4η πάνω από τη μεσαία). Σε σχέση με το Λα-Ρε-Σολ της θρακιώτικης, η διαφορά είναι θεμελιώδης και δημιουργεί διαφορετικές πραγματικότητες.
Στον κεμενέ η μελωδία παίζεται κυρίως στην ψιλή χορδή (και στη θρακιώτικη επίσης). Όταν όμως φτάνουμε σε νότες πιο κάτω από την ανοιχτή χορδή, τότε πηδάμε τη μεσαία και πάμε κατευθείαν στην τρίτη χορδή. Οι νότες της τρίτης χορδής δεν παίζονται πλαγίως με το νύχι, όπως γίνεται γενικά σ’ όλες τις λύρες, αλλά πατώντας με την ψίχα του δακτύλου τη χορδή στον αέρα. Μια τέτοια τεχνική είναι μοναδική στην Ελλάδα, έχει όμως το ανάλογό της στη βουλγάρικη [i]γκαντούλκα /i, παρόλο που συνολικά πρόκειται για ένα πολύ διαφορετικό τύπο οργάνου, με άλλη λογική κουρδίσματος, συμπαθητικές κλπ.
Παίζοντας σε οποιαδήποτε από τις δύο ακριανές χορδές, το δοξάρι πιάνει και τη μεσαία, η οποία δίνει ένα σταθερό ισοκράτημα στο χαμηλό Λα. Αυτό μας δεσμεύει ότι η τονική θα είναι υποχρεωτικά Λα. Άρα οι αλλαγές τρόπου (δρόμου) γίνονται στην ίδια τονική. Η δραμινή μουσική δεν έχει μεγάλες τροπικές αλλαγές βέβαια. Οι δύο βασικότεροι τρόποι όμως, το ας πούμε Ουσάκ και το ας πούμε Ραστ, υπάρχουν. Παίζονται όμως και τα δύο από Λα, αλλάζοντας το ύψος των υπόλοιπων νοτών (κυρίως της 3ης), ενώ στη θρακιώτικη θα παίζονταν με τις ίδιες νότες μεταφέροντας την τονική από το Λα στο Σολ. Το τελικό εφέ της αλλαγής τρόπου είναι τελείως διαφορετικό στις δύο περιπτώσεις.
Πρόκειται για τοπικό όργανο τεσσάρων συγκεκριμένων χωριών: Μοναστηρακιού, Πετρούσας, Πύργων και Ξηροποτάμου Δράμας. Συνοδεύεται από νταχαρέ, και συχνά παίζονται πολλές λύρες μαζί με πολλούς νταχαρέδες, δημιουργώντας ένα ιδιαίτερα υποβλητικό άκουσμα.
Δισκογραφία: εκτός από σκόρπια κομμάτια σε διάφορους «γενικά μακεδονικούς» δίσκους, υπάρχουν τρεις εκδόσεις αφιερωμένες ειδικά σ’ αυτή την παράδοση:
Μουσικοί θησαυροί της Δράμας
Μακεδονικά παραδοσιακά
και Κάλεσμα, ένθετος δίσκος στο τ. 11 του περιοδικού Χορεύω.
Βιντεάκια:
Πύργοι
Μοναστηράκι
Πετρούσα
Ξηροπόταμος