Kι εμένα μου έκανε εντύπωση και το ξανάκουσα. Υψηλά ακούω, καθαρότατα. Δεν τους πείραζε να «το παίζουν και λίγο καθαρευουσιάνοι», μάλιστα φορές φορές το θεωρούσαν και σωστότερο από τη «δική τους» έκφραση.
Διαβάζοντας για «καπνοκοπτική μηχανή απλού τύπου, φέρουσα χειροκίνητον μάχαιραν» φανταζόμουν ένα μηχανισμό σαν αυτούς που κόβουν χαρτιά σε χοντρά πακέτα στα τυπογραφεία, με το καμπυλωτής κάμας μαχαίρι με ξύλινο χερούλι, σε μικρογραφία για καπνό. Όμως φαίνεται ότι η μάκινα για το «λιάνισμα» του καπνού είχε σχεδιασμό που θύμιζε γουδί και το γουδοχέρι του διέθετε το κατάλληλο μαχαιράκι κάτω.
Και στα αλβανικά:
havan-i, ο ύ σ. ά ρ. π λ η θ. —e, 1. τό γουδί, 2. καπνοκοπτήρι, κ ο ι ν. τό χαβάνι,
(Ν. Γκίνη, «Λεξικό Αλβανοελληνικό», Τίρανα 1971)
1 «Μου αρέσει»
ΚΑΡΤΠΟΣΤΑΛ, ΠΟΥ ΑΠΕΙΚΟΝΙΖΕΙ ΠΑΙΔΙ ΝΑ ΚΟΒΕΙ ΦΥΛΛΑ ΚΑΠΝΟΥ ΣΕ ΧΑΒΑΝΙ, ΜΙΑ ΣΤΡΟΓΓΥΛΗ ΜΙΚΡΗ ΣΚΑΦΗ ΜΟΝΟΞΥΛΗ ΜΕ «ΑΦΑΛΟ» ΨΗΛΟ, ΠΛΑΤΥ ΚΙ ΕΠΙΠΕΔΟ ΣΤΗ ΜΕΣΗ, ΠΟΥ ΠΑΝΩ ΤΟΥ ΨΙΛΟΚΟΒΟΤΑΝ Ο ΚΑΠΝΟΣ, ΜΕ ΕΝΑ ΚΥΡΤΩΜΕΝΟ ΜΑΧΑΙΡΙ ΣΤΕΡΕΩΜΕΝΟ ΣΤΗ ΣΚΑΦΗ. ΣΤΗ ΣΥΝΕΧΕΙΑ Ο ΚΑΠΝΟΣ ΖΥΓΙΖΟΤΑΝ ΣΤΗ ΜΙΚΡΗ ΖΥΓΑΡΙΑ ΑΡΙΣΤΕΡΑ ΚΑΙ ΠΟΥΛΙΟΤΑΝ ΣΤΟ ΚΑΠΝΟΠΩΛΕΙΟ.
(ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΤΣΙΓΑΡΟ 7 ΗΜΕΡΕΣ Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΑΘΗΝΑ 1997)
5 «Μου αρέσει»
Άρα σωστά το φανταζόμουνα και άρα, η πρωταρχική σημασία του havan πρέπει να είναι κάτι σαν αντικείμενο υποδοχής υλικού για περεταίρω κατεργασία. Απορία: αν είναι έτσι, γιατί οι Τούρκοι λένε havan το ορειχάλκινο γουδί, ενώ για το ξύλινο έχουν το dibek;
Προστέθηκε στο Γλωσσάρι :
χαβάνι (το)
στη συγκεκριμένη περίπτωση, πρόκειται για μηχανή κοπής του καπνού με χειροκίνητο μαχαίρι.
Ακούγεται στο στιχούργημα της ανώνυμης λαϊκής δημιουργίας «Μπαρμπα- Γιάννη σαν πεθάνεις»
σε ερμηνεία: Μ. Γενίτσαρη.
«…Μπάρμπα Γιάννη σαν πεθάνεις
το λουλά τι θα τον κάνεις;
το λουλά και το καλάμι
την νταμίρα, το χαβάνι…»
Προστέθηκε η συγκεκριμένη ερμηνεία του Γενίτσαρη.
3 «Μου αρέσει»
+«…όπως το τραγουδάει ο Γενίτσαρης» (?)
(Δεν ξέρω αν άλλες εκτελέσεις είναι διαφορετικές, φαντάζομαι ότι πιθανότατα ναι)
1 «Μου αρέσει»
Συμφωνώ με την επισήμανση του Περικλή, επίσης να προσθέσω ότι στις επίσημες ηχογραφήσεις της εποχής το χαβάνι δεν ακούγεται πουθενά. Ακολουθεί το κλασικό ‘‘θα τον βάλω προσκεφάλι…’’.
Στην παρούσα εκτέλεση ο Γενίτσαρης ‘‘αφήνεται’’ και χρησιμοποιεί παρωχημένο λεξιλόγιο, που έρχεται από παλιά απ’ τους τεκέδες. Λέξεις που από δεκαετίες, ήδη, θεωρούνταν ξεχασμένες, όπως αυτό το ‘‘δωράκι’’ περί χαβανιού!
1 «Μου αρέσει»
Πραγματολογικά, το χαβάνι σχετίζεται βέβαια με το ψιλοκομμένο τουμπεκί.
Υποθέτω πως για όσο ήταν εν χρήσει ο ναργιλές από τους χασικλήδες, θα ήταν και το χαβάνι και άρα και η ονομασία του. Και υποθέτω, και πάλι, ότι όλο αυτό πρέπει να πηγαίνει μαζί με τη χρήση του κανονικού ναργιλέ από μη χασικλήδες. Κάποια στιγμή όλες αυτές οι πρακτικές βρέθηκαν εκτός μόδας. (Όταν, στα χρόνια μας πλέον, ο κανονικός ναργιλές επανεμφανίστηκε, πρώτα στα αραβικά καφενεία και μετά στα τρέντικα, υπήρχε πλέον βιομηχανικό συσκευασμένο τουμπεκί.)
Καλά εννοείται αλλά άλλο το να χρησιμοποιείται μαζί με τα υπόλοιπα σύνεργα, άρα παραμένει σε ένα σχετικό κύκλο, όσο μεγάλος ή μικρός είναι αυτός και διαφορετική η αναφορά του σε κομμάτι, πόσο μάλλον σε συναυλία του 80 ( ; ).
Όσο για σήμερα, αυτοί οι αργιλεδες σκέτο τσίρκο είναι στην πλειοψηφία τους εμφανισιακά και αμφιβάλω αν ο μέσος θαμώνας σε τέτοια μαγαζιά που κάνει 3 στορυ κτλ κτλ, αναθεμα κι αν ξέρει τι είναι το τουμπεκί καλά καλά (μου χει τύχει άτομο…)
Κατά τη γνώμη μου, σήμερα το τουμπεκί δεν είναι παρά μία ρετρό, φολκλόρ λέξη για όταν αναφερόμαστε σε παλιούς ρεμπέτες. Ναι μεν ο καπνός για ναργιλέ είναι πολύ διαφορετικό πράγμα από τον καπνό για οποιαδήποτε άλλη χρήση (δεν είναι καν nicotiana tabacum, είναι κάποιο άλλο είδος νικοτιανής), αλλά αντικειμενικά η λέξη σήμερα είναι «καπνός για ναργιλέ». Έτσι αναφέρεται και σε σάιτ καπνοπωλείων, και σε εξειδικευμένα ιστολόγια ναργιλεδογνωσίας κλπ.
Εξάλλου, ακόμη και σε παλιά κείμενα, τη λέξη τουμπεκί την έχω πετύχει μόνο σε χασικλήδικα συμφραζόμενα, όσο μπορώ να θυμηθώ. Επομένως δεν ξέρω για σίγουρα αν είναι όντως το ίδιο που έβαζαν (και βάζουν ακόμη) στον κανονικό ναργιλέ.
Κρίμα, Περικλή, που δεν έχω πλέον πρόσβαση σε μιαν αφίσα που είχε κρεμασμένη στον τοίχο του σπιτιού του για χρόνια, ένας φίλος από δεκαετίες μακαρίτης. Την γκουγκλάρισα και χωρίς αποτέλεσμα. Η αφίσα, με ωραίο σχεδιασμό και έντονα χρώματα, εκτιμώ δεκαετίας ΄20 ή το πολύ ΄30, ήταν διαφήμηση αθηναϊκού καπνοπωλείου και με μεγάλα και καλλιτεχνικά, λοξά τοποθετημένα γράμματα, φάνταζε σε πρώτο πλάνο η λέξη «Τουμπεκοπωλείον».
Σωστά, δίκιο έχετε. Την είχα κι εγώ την αφίσα στο φοιτητικό μου δωμάτιο!
Βεβαιότατα! Λάθος μου, -εμπορείον, όχι -οπωλείον! Και, Καλαμιώτου, πιο κέντρο δεν γίνεται!
και… Οίκος ιδρυθείς τωι 1873!
Δείγματα άλλων εποχών, περασμένων ανεπιστρεπτί…
Εφόσον έχουμε εντοπίσει εξακριβωμένη ετυμολόγηση, θεωρώ ότι έπρεπε να ενσωματωθεί στο λήμμα (όπως έχουν ενσωματωθεί άλλωστε και σε άλλα λήμματα ετυμολογήσεις)