Από ξένο τόπο: Μελωδία

(Χρήστος Παναγιωτακόπουλος) #1

Τις προάλλες ανακάλυψα ότι το “Από ξένο τόπο” δεν το μοιραζόμαστε μόνο με τους Τούρκους αλλά και με τους Σέρβους (για τα κοινά Σέρβικης - Ελληνικής μουσικής συζητάμε εδώ), τους Βόσνιους, τους Αλβανούς και τους Άραβες.

Και έτσι έφτασα να ψάχνω το θέμα αρκετά. Η πρώτη ηχογράφηση της μελωδίας αυτής έγινε στην Αμερική το 1924 με τίτλο Der Terk in America και έκτοτε έχει πάρει άπειρες μορφές ανά τον κόσμο.

Το 2007 είχε γίνει στο φόρουμ μια αρκετά εκτενής συζήτηση για το θέμα που όμως ήταν κυρίως αναφορά στις διάφορες παραλλαγές της μελωδίας ανά τον κόσμο και λίγο επικεντρώθηκε στην αναζήτηση κάποιας ρίζας - προέλευσης.

Όμως το ζουμί της συζήτησης βρίσκεται στα παρακάτω μηνύματα απ’ όπου ουσιαστικά παίρνουμε τις εξής πληροφορίες:

1. Υπάρχει μια υποψία κοντά στο 1900 να μην υπήρχε τουρκική εκδοχή

2. Οι ελληνικοί στίχοι του κομματιού ενδέχεται να είναι πολύ παλιοί (έως και εποχή Ενετοκρατίας)

3. Σύμφωνα με απόψεις, το τραγούδι ξεκίνησε ως σχολικό τραγούδι σε αγγλικό κολέγιο.

Εδώ θα θέσω τα εξής ερωτήματα:

  1. Πόσες από τις διαφορετικές εκτελέσεις είναι “παραδοσιακές” δηλαδή ενσωματωμένες στην παράδοση του λαού που τις τραγούδησε. Πχ: η Βοσνιακή εκδοχή είναι παραδοσιακή, ή γράφτηκε μεταγενέστερα; (πχ: μες στον 20ο αιώνα).
  2. Από πού προήλθε αυτή η μελωδία και τί συνέβαλε στο να διαδοθεί σε τόσο ευρύ γεωγραφικά πεδίο. (Ναι τα Βαλκάνια είναι μια φρουτοσαλάτα λαών, αλλά είναι λίγα (ή και πολύ λίγα) τα μελωδικά θέματα που έχουν τόσο ευρεία διάδοση.

Ειδικά το πρώτο ερώτημα θεωρώ ότι είναι πιο σημαντικό και θα μας βοηθήσει να αναζητήσουμε και το δεύτερο.

Οπότε… να δούμε, μέσα στα 11 χρόνια που πέρασαν μετά από την συζήτηση εκείνη, έχουν διευρυνθεί οι συλλογικές μας γνώσεις;

#2

Εδώ υπάρχει αναφορά στην Κατιούσα για το συγκεκριμένο τραγούδι καθώς και λινκ για απόσπασμα από το ντοκυμανταίρ που γυρίστηκε με αφορμή αυτό.

Αυτό που έχω ακούσει εγώ ως εκδοχή είναι όπως αναφέρεται και στην προηγούμενη συζήτηση ότι είναι μελωδία που έπαιζε στρατιωτική μπάντα από την Σκωτία προσκεκλημένη του Σουλτάνου.
Τώρα σχετικά με τα ερωτήματα που θέτεις Χρήστο, κατά την γνώμη μου εφόσον ένα τραγούδι έχει ενσωματωθεί στα λαικά τραγούδια ενός τόπου τότε αποτελεί και μέρος της παράδοσής του. Δεν είναι η μοναδική μελωδία που έχει ταξιδέψει σε διαφορετικούς τόπους. Ίσως να είναι η πιο γνωστή ή με την μεγαλύτερη διάδοση αλλά δεν είναι η μοναδική.

(Νίκος Πολίτης) #3

Τί σημαίνει παράδοση και παραδοσιακό τραγούδι, και πόσο χρονικό διάστημα (χρόνια, αιώνες, χιλιετίες….) πρέπει να έχει συμπληρωθεί από την πρώτη, χρονικά, καταγραφή του, προκειμένου ένα συγκεκριμένο τραγούδι να θεωρηθεί παραδοσιακό σε κάποια χώρα; Σφόδρα αμφιβάλλω για το κατά πόσον οι απανταχού της γης εθνομουσικολόγοι έχουν την ίδια απάντηση στα ερωτήματα αυτά. Για πολλούς εθνομουσικολόγους η παράδοση ξεκίνησε επί προϊστορίας και συνεχίζεται μέχρι τη στιγμή που διαβάζετε αυτό το μήνυμα. Οπότε για κάποιους, σε όλες τις χώρες όπου το έψαξε η Αντέλα Πέεβα (η δημιουργός του φίλμ που αναφέρει ο Λουκάς πιο πάνω), δηλαδή σε Σερβία, Βοσνία, Αλβανία, Βουλγαρία, Ελλάδα, Τουρκία, Συρία, Ισραήλ, Αίγυπτο (από μνήμης η πρόχειρη παράθεση) το τραγούδι εκτός από «δικό μας» και όχι «εισαγωγής» θεωρείται και παραδοσιακό, αφού πουθενά δεν βρέθηκε κάποιος με ονοματεπώνυμο, να διεκδικήσει πατρότητα.

Τώρα, για το δεύτερο ερώτημα, πολύ φοβάμαι ότι παρά τα μπόλικα χρόνια που πέρασαν απ’ την τοποθέτηση του θέματος, δεν βρισκόμαστε σήμερα κοντύτερα σε κάποια σαφή απάντηση….

(εκτός κι αν κάποιος βρεί το χρόνο και την όρεξη, να ψάξει στα αρχεία μουσικών συλλόγων Σκωτίας, Κων/λης, Σκούταρι κλπ. κλπ. και πέσει πάνω σε (χρονολογημένη, αν είναι δυνατόν!) παρτιτούρα)

#4

Οι στίχοι αυτοί τραγουδιούνται σε διάφορες τοπικές παραδόσεις, όχι μόνο σ’ αυτό τον σκοπό. Επίσης, ο ίδιος σκοπός απαντά και μ’ άλλους στίχους, όπως το «Από την Αθήνα ως τον Πειραιά» (που έχασε το μαντίλι κλπ.), οι οποίοι όμως αλλού πάλι τραγουδιούνται κι αυτοί και σε άλλους σκοπούς.

Δηλαδή, το ίδιο παιχνίδι που βλέπουμε με τη μεγάλη πλειοψηφία των παραδοσιακών μας τραγουδιών και με τα παλιά ρεμπέτικα της ανώνυμης δημιουργίας: ο σκοπός που συζητάμε δεν έχει κάποια ειδική σχέση με το στιχούργημα «Από ξένο τόπο».

(Πρέπει επίσης να πω ότι εμένα δε μου κάνουν και για τόσο παλιοί οι στίχοι, αλλά για να το λέει ο Αλέξης Πολίτης κάτι θα ξέρει…)

Λοιπόν, δε θυμάμαι αν στην παλιά συζήτηση είχε γίνει λόγος για όλο τον τεράστιο γεωγραφικό χώρο όπου απαντά αυτή η μελωδία, ούτε θυμάμαι πού ήταν που διάβασα ότι πέρα από τους λαούς που το διεκδικούν ως δικό τους παραδοσιακό υπάρχει επίσης ως ποπ, κινηματογραφικό και χίλια δυο άλλα είδη μουσικής και στις πέντε ηπείρους.

Η πλέον εντυπωσιακή περίπτωση, κατά τη γνώμη μου, είναι ένα τραγούδι που σαφώς δεν είναι παραδοσιακό, που μάλλον το ξέρουμε ή το έχουμε έστω ακούσει ξώφαλτσα όλοι οι κάτοικοι του Δυτικού τουλάχιστον κόσμου, και που ωστόσο δεν παρατηρούμε ίσως ότι έχει ενσωματώσει κάπου μια φράση από το «Από ξένο τόπο»:

(Eννοείται ότι αυτό δεν προσθέτει τίποτε στην αναζήτηση του Χρήστου. Μπορεί να είναι ακόμη και συμπτωματικό. Ως απλά αξιοπερίεργο το αναφέρω.)

(Χρήστος Παναγιωτακόπουλος) #5

Αυτό σε γενικές γραμμές απαντάει το 1ο ερώτημά μου.

Αυτά τα αρχεία υπάρχουν διαθέσιμα online ώστε κάποιος να μπορέσει, να ξεκινήσει έστω, μια αναζήτηση;

@pepe αν και καταλαβαίνω σε πιο σημείο του τραγουδιού βρίσκεις την ομοιότητα, αν δεν το έλεγες δεν θα το παρατηρούσα και νομίζω ότι θέλει και λίγο παραπάνω φαντασία για να αναγνωρίσεις την μουσική φράση.

(Νίκος Πολίτης) #6

Δεν το έχω ψάξει, Χρήστο. Μιλάμε όμως για παρτιτούρα του 19ου αιώνα. Μπορεί λοιπόν η τυπωμένη αυτή παρτιτούρα να βρίσκεται πράγματι σε κάποιο αρχείο και να έχει και ψηφιοποιηθεί, πράγμα όχι και τόσο απίθανο. Σε τέτοια περίπτωση όμως, μάλλον θα χρειαστεί κάποιου είδους «πιστοποίηση» (φορέας της σχετικής έρευνας κλπ.) για να ανοίξει η πρόσβαση. Χρήστο, δεν έχεις παρά να δοκιμάσεις, αλλά και μόνο για τη Σκωτία να μιλάμε, μπορεί να μιλάμε ήδη για εκατοντάδες ωδεία και τα αρχεία τους. Και κάτι ακόμα: αφού βρεθούν και αρχειοθετηθούν οι υποψήφιες παρτιτούρες, πρέπει κάποιος να τις διαβάσει μία μία, μπας και αναγνωρίσει τη γνωστή μελωδία……

#7

Ούτε εγώ! :slight_smile:
Μου το 'παν ή, για την ακρίβεια, το διάβασα ή είδα κάπου (πιθανότατα στο ντοκιμαντέρ, δε θυμάμαι πια).

Ο πρώτος που την εντόπισε μόνος του σίγουρα είχε φαντασία. Άπαξ και σ’ το επισημάνουν όμως, η ομοιότητα είναι ξεκάθαρη.

#8

Η ομοιότητα του Rasputin και του ουσκουντάρ σχολιάζεται και στα σχετικά λήμματα στην αγγλική wiki. Εδω και εδώ.

#9

Όπου και ξεκαθαρίζεται ότι δεν είναι σύμπτωση (βρείτε, αν σας ενδιαφέρει, την αναφορά στην εκτέλεση του Ουσκουντάρ από την …Έρθα Κιτ!).

Μαθαίνουμε μάλιστα ότι είχε γίνει και κάποια μανούρα γι’ αυτό τον λόγο (πν. δικαιώματα;) με τους Μπόνεϊ Εμ.

Να σημειώσω ότι και το ίδιο το τραγούδι των Μπόνεϊ Εμ, εννοώ το κύριο (εναρκτήριο) θέμα του, που δεν έχει σχέση με το Ουσκουντάρ / Από ξένο τόπο, τουλάχιστον στην Ελλάδα είχε ξεπεράσει τα όρια της απλής ποπ επιτυχίας: από παιδί το θυμάμαι σαν μελωδία που κυκλοφορούσε σκόρπια και αυτόνομα, άλλοτε σε παιδικά τραγουδάκια (Στην Αγιά Σοφιά μιλούν ελληνικά …), άλλοτε (? - διορθώστε με) στα γήπεδα. Μάλιστα έχω μια θολή ανάμνηση της έκπληξης που ένιωσα όταν πρωτοάκουσα το κανονικό Ράσπουτιν στο ραδιόφωνο, και νόμισα φυσικά ότι το ξένο συγκρότημα είχε πάρει την παιδική μελωδία!

Οπαδικά συνθήματα και λοιπά ποδοσφαιρικά ⚽
(Χρήστος Παναγιωτακόπουλος) διαχώρισε αυτό το νήμα #10

3 posts were split to a new topic: Οπαδικά συνθήματα και λοιπά ποδοσφαιρικά

#11

Πω πω, τον ασκό του Αιόλου άνοιξα με την ερώτηση για τα γήπεδα. Ευτυχώς έβαλε ο Χρήστος μια τάξη!

Εν πάση περιπτώσει, ας κρατήσουμε ότι στην ερώτησή μου

…η απάντηση είναι «Ναι», και δύο ενδεικτικά παραδείγματα: