Μπράβο ρε συ Δημήτρη, γνωστή φωτογραφία και πράγματι έλειπε.
Υποψιασμένος από όσα έχουμε συζητήσει εδώ, παρατηρώ κάτι που σιγά μην το έβλεπα πριν μερικά χρόνια: η κεφαλή είναι σαν σύγχρονου μπουζουκιού (μπουζουκοκέφαλος), ενώ όλο το υπόλοιπο όργανο είναι σαφώς ταμπουράς.
Έχω δει ένα περίπου τέτοιο όργανο, πολύ παλιό και σε κακή κατάσταση, άγνωστης προέλευσης (από παλιατζήδικο σε σπίτι γνωστού). Δε θυμάμαι πώς ήταν η κεφαλή, πάντως όλο μαζί ήταν έτσι μεγάλο και ογκώδες, μπράτσο σαν κουπί -καμία σχέση με του Μακρυγιάννη-, και αν θυμάμαι καλά είχε συρμάτινους μπερντέδες -όχι τάστα.
Μόλις μας κάνανε δώρο ένα λεύκωμα φωτογραφιών με τίτλο “Πολύγυρος, ο τόπος και οι άνθρωποι”, εκδεδομένο στον Πολύγυρο το 2010. Την επιμέλεια του λευκώματος, για το ακριβές του πράγματος, είχε ο Γιάννης Κανατάς.
Έκατσα λοιπόν στον καναπέ και το ξεφύλλισα. Πολλές φωτογραφίες πραγματικά εξαιρετικές. Ωστόσο το μάτι μου έπεσε σε μία, στην οποία διέκρινα ταμπουρά. Δεν είχα ξανασυναντήσει τέτοια αναφορά και εξεπλάγην ευχάριστα. Η λεζάντα της φωτογραφίας είναι η εξής:
“Οικονομάδες με τις οικογένειές τους γλεντούν μετά τη λειτουργία στο εξωκλήσι της Παναγίας.”
Η φωτογραφία είναι παρμένη την δεκαετία του 1910.
Δείτε στα παρακάτω λινκς την γενική φωτογραφία και την λεπτομέρεια που περιέχει τον ταμπουρά.
Στη λεζάντα αναφέρεται:
“Βοσκός, υμνών με αυλόν. (Λεπτομέρεια από την Γέννηση), Τοιχογραφία. 14ος αι. - Ι. Ναός αγίου Νικολάου της Στέγης κοντά στην Κακοπετριά. Κύπρος”
Ο Richard Dumbrill είναι ένας κορυφαίος στο είδος του αρχαιομουσικολόγος της αρχαίας Εγγύς και Μέσης Ανατολής.
Πολυτιμότατο το έργο του για πολλούς λόγους: μέσα από την αποκρυπτογράφηση της σφηνοειδούς γραφής αναλύει ύμνους, γενικά τα πρώτα σημάδια μουσικής γραφής, δημοσιεύει σφραγιδοκύλινδρους και άλλα εκθέματα με μουσικές σκηνές που υπάρχουν στις συλλογές του Βρετανικού Μουσείου και στο 3ο μέρος… από τη σελίδα 152 και μετά…οργανολογία και- - ειδικά - - αναφορά στα λαουτοειδή με παρουσίαση και ανάλυση όλων των ευρημάτων, από τη σελίδα 277 και μετά
Κατ’ αρχήν, η σύγκριση με τις κανάτες δείχνει ότι πρόκειται για αντικείμενο μήκους κάποιων δεκάδων εκατοστών. Ένα φουρνόξυλο, για να φτάσει στην άκρη του φούρνου δεν γίνεται να είναι κοντύτερο από ένα, ενάμισυ μέτρο, για επαγγελματικό δύο ή τρία. Αλλά και 20 εκατοστά μήκος να έχει, τέτοια μεγέθη τιμίου ξύλου δεν κυκλοφορούσαν ποτέ στην αγορά, άσε που αν είναι ένα και μόνο ένα ξύλο που δεν χρειάζεται να χαραχτεί απάνω του το σημείο του σταυρού για ν’ αγιάσει, είναι το ίδιο το (γνήσιο) τίμιο ξύλο, μόνο που σίγουρα έχει “εξαντληθεί” εδώ και αιώνες.
Στο άκρο του μπράτσου βλέπω κάτι σαν ένα μόνο μεγάλο στριφτάρι και κάτω από τον “σταυρό” δύο τρυπούλες που μπορεί να έγιναν σε μίαν αυτοσχέδια προσπάθεια για ιδιοκατασκευή καβαλάρη. Πάνω απ’ το σταυρό δύο αντίστοιχες μικρότερες τρυπούλες. Μήπως πρόκειται για παιδικό παχνίδι ή για τοπικό μονόχορδο όργανο, επιβίωμα ίσως και χιλιετηρίδων; κάποιος ντόπιος ίσως ξέρει. Στη Σερβία πάντως επιβιώνουν μονόχορδοι ταμπουράδες (σε σύγχρονο ωοειδές σχήμα, όχι τραπεζοειδές όπως αυτό), τα γνωστά Γκιουσλέ.
Επειδή έχω το δίσκο από τον οποίο προέρχεται η εικόνα, και έχω διαβάσει το φυλλάδιο στο οποίο γίνεται πολύς λόγος για μακεδονικούς ταμπουράδες, πιστεύω ότι ταμπουράς είναι αυτός στην εικόνα.
Άλλωστε στη μεγάλη εικόνα νομίζω ότι διακρίνω και τις χορδές, ψηλά στην αρχή του καπακιού.
Μπορεί να είναι δίχορδος, σαν του Άγκιστρου, και το δεύτερο στριφτάλι να είναι ανφάς και να μη διακρίνεται.
Το μονόχορδο Γκούσλε δεν το λες εύκολα ταμπουρά, είναι αρκετά διαφορετικό όργανο (δερμάτινο καπάκι, δοξάρι).
Ναι Περικλή, κι εγώ νομίζω ότι διακρίνω δύο χορδές (άμα σιγουρευτείς για τη μεγάλη εικόνα, τις βλέπεις και στη μικρή). Πολύ ενδιαφέρουσα, πάντως, η επιβίωση του τραπεζοειδούς σχήματος του σκάφους (σκάφης, μάλλον) που στην υπόλοιπη βαλκανική φαίνεται να υποκαθίσταται πολύ νωρίς από το σχήμα σταγόνας / δακρύου.
Άλκηστη, το βιβλίο έχει 560 σελίδες. Κάνε μία αντιγραφή του συγκεκριμένου χωρίου που εντόπισες και όποιος μπορέσει θα βοηθήσει, αν δεν χρειάζεται να παρατήσει τα πάντα για μέρες. Ίσως θα χρειαστεί κατέβασμα ολόκληρου του βιβλίου, γιατί έτσι όπως είναι, μόνο ολόκληρη σελίδα μπορείς να αντιγράψεις.
Βεβαίως και δεν είναι εύκολο, όπως λέει και ο Νίκος, να μεταφερθεί ολόκληρο βιβλίο τόσων σελίδων.
Απλά, μπορούμε να το αποθηκεύσουμε και να το μελετάμε, έστω τμηματικά, άλλωστε θέμα διαθεσιμότητας χρόνου όλοι λίγο - πολύ έχουμε.
Όσο για την ετυμολογία, εφόσον η έρευνα επιβεβαιωμένα αποδεικνύει την ύπαρξη λαουτοειδών, για πρώτη φορά στην ιστορία, στους Σουμέριους 4.500 χρόνια πριν από την εποχή μας, από τη ρίζα pan + tur αυτού του λαού λογικά θα προήλθε και η ονομασία, η οποία με δάνεια πέρασε και στους υπόλοιπους λαούς.
Ναι Γιάννη, αλλά όταν ακόμα και οι ελληνικές πηγές ετυμολογούν την πανδούρα από τη Μεσοποταμία, αποδίδοντας στους Ασυρρίους και την εφεύρεση του οργάνου : “ … τρίχορδον, όπερ Ασσύριοι πανδούραν ωνόμαζον, εκείνων δ’ ήν και το εύρημα.” (Πολυδεύκης, 2ος μ.Χ. αι.), γιατί να πάμε εμείς στους Δωριείς, που δεν εφηύραν καν το όργανο, επειδή δωρ στα πρωτοδωρικά σημαίνει ξύλο; και τι σημαίνει παν + ξύλο; οτιδήποτε ξύλο; μα τότε μπορεί να είναι και κουπί, δοκάρι, φουρνόξυλο, κορμός, πόρτα, ό, τι θέλεις. Γιατί να είναι και καλά και μόνο μακρυμάνικο λαουτοειδές νυκτό;
Λυπάμαι για τη φτωχή ποιότητα των φωτογραφιών. Μέσα στο μουσείο επιτρέπεται η φωτογράφηση αλλά χωρίς φλας, και γενικά επικρατεί ημίφως. Είναι ό,τι καλύτερο μπορούσα.
