Δεν ξέρω αν αναφέρθηκε αλλά η διαφορά Τζουρά και Μισομπούζουκου είναι αποκλειστικά στο σκάφος, το Μισομπούζουκο έχει σκάφος από μαντολίνο, ενώ ο τζουράς έχει δικό του ξεχωριστό καλούπι για σκάφος (ειναι σχεδόν διπλάσιο του μπαγλαμά και μακρόστενο σε σχέση με εκείνο του μισο μπούζουκου)
Ενα κόλπο για να στηρίζεται τον τζουρά είναι να δοκιμάσετε να δέσετε μια μικρή ζώνη κιθάρας, βοηθάει αρκετά
Επ αφορμης του σκαφτού τζουρά του Ψαραντώνη και ενος βίντεου που χα δει παλιότερα -μαλλον εδω μεσα- με τον Καρεκλά (λύρα) και τον Δασκαλιό (τρίχορδο), ξέρουμε αν ο τζουράς συμμετείχε καθόλου στην κρητική μουσική;
Στα 20 και πλέον χρόνια που ασχολούμαι (πάντα ερασιτεχνικά) με την κρητική μουσική και ειδικά στα μισά από αυτά όχι μόνο μουσικά αλλά και ιστορικά, δεν έχει πέσει στην αντίληψή μου συμμετοχή του τζουρά σε αυτή.
Μπουζούκι σίγουρα υπάρχει, ειδικά εκεί γύρω στη δεκαετία του '70 αρχές του '80, τόσο σε ζωντανές εμφανίσεις, όσο και στη δισκογραφία.
Τον τζουρά τον έχω δει και εγώ πρώτη φορά με τον Ψαραντώνη σε αυτό το βίντεο, αλλά και σε ένα άλλο που παίζει σε συναυλία, το ίδιο πάλι τραγούδι (“Στον ψεύτη κόσμο ώστε να ζω”).
Ίσως να το χρησιμοποιεί ως υποκατάστατο του μπουλγαρί (που δεν είναι φυσικά).
Παιδια καλησπερα, ψαχνω πληροφοριες για το αγαπημενο μας τζουρα, ηταν οντως το οργανο των αρχαιων ελληνων??? πολλα συγχαρητηρια στα παιδια του σαιτ και ολους τους παραγοντες που συντελουν σε αυτο. να σται ολοι καλα. ΜΠΡΑΒΟ ΡΕ ΜΑΓΚΕΣ.
Τι πληροφορίες έχεις εσύ, φίλε Νικόλα, ώστε να αναρωτιέσαι αν ειδικά ο τζουράς ήταν το όργανο των αρχαίων Ελλήνων; Δες πάντως εδώ, κάτι θα ψιλομάθεις. Πάντως όχι, ΤΟ όργανο των αρχαίων δεν ήταν ο τζουράς.
Φιλε Νικολα, δεν αναρτησα το σχολιο μου σε διαβεβαιω με καμια ειρωνικη διαθεση, και ελλειψη σεβασμου για το αγαπημενο μας οργανο, η οτι αλλο μπορει να υπεθεσες, απλα καπου το ακουσα και απο οτι καταλαβα ειναι “πατατα”!. ευχαριστω για τις πληροφοριες σου, να σαι καλα.
Νικόλα, “πατάτα” δεν είναι αλλά ούτε και αποκλειστική αλήθεια! Ο Νίκος στην απάντηση του το είπε σωστά! Δεν ήταν ΤΟ όργανο των Ελλήνων, εννοώντας πως το κατεξοχήν όργανο τους ήταν άλλο (άλλα για την ακρίβεια: λύρα, αυλός κοκ.). Η πανδουρίδα (προφανώς αυτήν εννοείς) υπήρχε, αλλά μάλλον ήταν δανεική. Δες το νήμα που αναφέρει ο Νίκος.
“¨Δανεική” δεν ήταν η πανδουρίς. Εισήχθη (μάλλον από τη Μεσοποταμία), ενεδήμησεν και παρέμεινε για χιλιετηρίδες, με σημερινή μορφή της τα γνωστά τρίχορδα (άντε, και τετράχορδα) μπουζουκοειδή.
Ο αυλός (μαζί με τη ζαμβύκη) εθεωρείτο από τους αρχαίους “παρακατιανό” όργανο, κατάλληλο για συμπόσια και όργια. Οι λύρα, κιθάρα, βάρβιτος ήταν τα “καθώς πρέπει” όργανα για τους εκλεπτυσμένους αστούς και η πανδουρίς το εύκολο οργανάκι για τους “ερασιτέχνες” μέσα στην αστική οικογένεια, κυρίως γυναίκες.
Μαλιστα, ευχαριστω Μανο, να σται καλα.
Επανέρχομαι στο θέμα . Στο βιβλίο “Μάρκος Βαμβακάρης, Αυτοβιογραφία”, της Αγγελικής Βέλλιου-Κάιλ, αναφέρει ο Μάρκος (σελ. 107+108):
“Ο τζουράς ήταν ένα μικρό οργανάκι, το μισό του μπαγλαμά, με 7 πιασίματα μόνο, 7 πατήματα ή 7 μπερντέδες, με 3 πρίμα μόνο. Αυτά τα όργανα (μαζί με τα τσιβούρια κ τα γόνατα που αναφέρει λίγο πιο πάνω) θεωρούνται πρόγονοι του μπαγλαμά και του μπουζουκιού.”
(Επίσης λέει ότι συνήθως φτιάχνονταν από λεμονιές.)
Εγώ πάντως είχα την αίσθηση ότι ο τζουράς (ως λέξη τουλάχιστον) ήταν μεταγενέστερος…Γνωρίζει κανείς περισσότερα? (για το όργανο που αναφέρει ο Μάρκος, όχι για το τι λέμε τζουρά σήμερα.)
Κάπου το 'χω ξαναγράψει: τζουρά (cura) είναι μια τούρκικη λέξη που προσδιορίζει ένα όργανο -οποιοδήποτε όργανο- πιο μικρό από το κανονικό μέγεθος. Στη Θράκη λένε τζουρά-γκάιντα την υψίφωνη γκάιντα, που είναι λίγο μικρότερη από την “κανονική”. Ως τζουράδες αναφέρονται (σε αφηγήσεις που μεταφέρει η Μαζαράκη, Το Ελληνικό Κλαρίνο) κάποια μικρά και υψίφωνα κλαρίνα που χρησιμοποιήθηκαν περιστασιακά στη δημοτική μουσική πριν οι παίχτες κατασταλάξουν στα συγκεκριμένα μοντέλα κλαρίνου που τελικά καθιερώθηκαν.
Αυτό που καταλαβαίνω από τον Μάρκο είναι ότι στον καιρό του υπήρχαν κάποια έγχορδα που ονομάζονταν μπαγλαμάδες αλλά δεν ήταν αυτό που ξέρουμε σήμερα (μινιατούρες του μπουζουκιού), ήταν ανεξάρτητο και αυθύπαρκτο είδος οργάνου με δικά του κουρδίσματα και γενικώς δική του παράδοση. Και ότι όταν αυτό το όργανο το έφτιαχναν σε πολύ μικρό μέγεθος, το έλεγαν τζουρά βάσει της παραπάνω λογικής.
Αν ισχύει η ανάγνωσή μου, τότε ο μπαγλαμάς της εποχής θα ήταν μεγαλύτερος από τον σημερινό. Το τι ακριβώς ήταν εκείνος ο μπαγλαμάς δεν μπορούμε να το πούμε με ακρίβεια, και πολύ πιθανόν να μην ήταν κάτι απόλυτα συγκεκριμένο - είναι γνωστό ότι εκείνη την περίοδο η μορφή και το μέγεθος του κάθε οργάνου δεν ήταν τόσο τυποποιημένη όσο σήμερα. Αυτό που μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα είναι ότι η λέξη μπαγλαμάς δεν πρέπει υποχρεωτικά να μας φέρνει στο νου μικρό μέγεθος. Μπάγλαμα ονομάζουν οι Τούρκοι το στάνταρ μέγεθος σαζιού, που είναι μεγαλύτερο από ένα δικό μας μπουζούκι. Και στον Ανωγειανάκη υπάρχουν αναφορές σε παραδοσιακά όργανα που ονομάζονταν μπαγλαμάδες και που πρέπει να ήταν περίπου σαν τα σημερινά μπουλγαριά.
Τώρα, πώς φτάσαμε να λέμε μπαγλαμά ένα όργανο μικρότερο από τον τζουρά ενώ παλιά ίσχυε το αντίθετο;
Μπορεί κανείς απλώς να το αποδώσει στο σπασμένο τηλέφωνο της προφορικής μετάδοσης, ίδια όπως οι δρόμοι Σεγκιάχ και Χουζάμ, περνώντας από τα οθωμανικά στα ρεμπέτικα, αντάλλαξαν μεταξύ τους όνομα. Αλλά επειδή δε μ’ αρέσει η ιδέα ότι η προφορική μετάδοση είναι διάλογος κωφών, προτιμώ μια πιο λογική εξήγηση:
Τζουράς είναι το κάθε όργανο που είναι πιο μικρό από το στάνταρ. Παλιά υπήρχαν οι μεγάλοι μπαγλαμάδες, και η μικρή παραλλαγή τους, οι τζουράδες (δηλαδή τζουρά-μπαγλαμάδες, όπως τζουρά-γκάιντα κλπ., ήτοι “μικροί μπαγλαμάδες”, “σοπράνο μπαγλαμάδες” αν θέλετε ή “μπαγλαμάδες 2/4 ή 3/4”, για να δανειστούμε όρους από τη σημερινή δυτική μουσική πρακτική). Σταδιακά αυτοί οι μπαγλαμάδες, πέρα από το μέγεθος, απέκτησαν χαρακτηριστικά μπουζουκιού. Εντωμεταξύ το ίδιο το μπουζούκι άρχισε να μεγαλώνει (έχουμε ξαναχολιάσει ότι σε πολλές παλιές φτγρ βλέπουμε μπουζούκια που σήμερα θα τα λέγαμε μισομπούζουκα ή τζουράδες), χωρίς όμως να πάψει να λέγεται μπουζούκι. Οπότε κάποια στιγμή έφτασαν να υπάρχουν δύο όργανα με παρόμοια χαρακτηριστικά πλην του μεγέθους: το πιο μεγάλο ήταν το μπουζούκι (ίδιο με το σημερινό), το πιο μικρό έμοιαζε σαν μικρό μπουζούκι και άρα το είπανε τζουρά (υπονοώντας τζουρά-μπουζούκι = μικρό μπουζούκι).
Πώς το ακόμη πιο μικρό μέγεθος, αντί να ονομαστεί κάπως αλλιώς, διατήρησε το αυτόνομο όνομα μπαγλαμάς;
Εδώ πλέον μόνο να φανταστώ μπορώ. Υποθέτω ότι ίσως από παλιά κάποιοι έπαιζαν τον “τζουρά” του Μάρκου (τον μικρό μπαγλαμά της εποχής που ο κανονικός μπαγλαμάς ήταν μεγάλος) χωρίς να μπαίνουν στον κόπο να του δώσουν την ειδική ονομασία που προσδιόριζε το μέγεθος: γι’ αυτούς ένας μικρός μπαγλαμάς είναι πάντα μπαγλαμάς (ενώ για κάποιους άλλους ένας μικρός μπαγλαμάς είναι τζουρά-μπαγλαμάς και για συντομία τζουράς). Και έμεινε η ονομασία, ακόμη κι όταν ο μπαγλαμάς κάθε μεγέθους άρχισε να αποβάλλει τα ξεχωριστά του χαρακτηριστικά και να εξομοιώνεται προς το μπουζούκι, διατηρώντας μόνο το διαφορετικό μέγεθος.
Μέσα στις γενεές που πέρασαν, χάθηκε και η στενότερη επαφή με την τούρκικη γλώσσα. Οπότε από το “τζουράς σημαίνει μικρότερο μέγεθος” εύκολα περάσαμε στο “τζουράς σημαίνει ό,τι πεις”.
Σε κάθε περίπτωση, αυτά που αναφέρει ο Μάρκος ως μπαγλαμάδες είναι κάποια ή κάποιες από τις απειράριθμες παραλλαγές που βάζουμε σήμερα κάτω από την ομπρέλα “ταμπουράς”, και ειδικά οι μικροί τζουράδες με τα 7 τάστα ξέρουμε ακριβώς πώς είναι, υπάρχουν σε μουσεία και στο βιβλίο του Ανωγειανάκη.
Ο σταύρος Κ. στο βιβλίο του περιγράφει τα 2 (ή δύο από τα) όργανα του Τσαούς αν θυμάμαι καλά. Ο μικρός ταμπουράς είναι ίσως αυτό που αναφέρεται ως μπαγλαμάς στους δίσκους του Τσαούς?Άρα, ίσως όντως ο μπαγλαμάς του τότε να ήταν μεγαλύτερος.
Στο βιβλίο, ο Σταύρος Κ. αναφέρει ότι το σκάφος του μικρού οργάνου είναι μικρό, σαν του (σημερινού) τζουρά. Εκτός και αν υπάρχει ακόμη πιο μικρό όργανο και είναι αυτό που αναφέρεται ως μπαγλαμάς στους δίσκους.
Διαβάζοντας από τη δημοσίευσή σου τα λεγόμενα του Μάρκου περί “τζουρά”, αυτόματα το μυαλό μου είπε “μα, αυτός είναι ο παλιός μπαγλαμάς”. Πηγαίνοντας μετά και στο βιβλίο, είδα κάτι που ίσως σου ξέφυγε: αμέσως πριν τις περιγραφές των επί μέρους οργάνων, ο Μάρκος παρατηρεί “Τους δε μπαγλαμάδες, τους λέγανε τζουράδες”.
Δεν θα βαρεθώ να επαναλαμβάνω, όσο μπορώ και δεν γίνομαι υπερβολικά κουραστικός, ότι σε παλαιότερες εποχές οι ονομασίες, τα μεγέθη, οι αρματωσιές και τα κουρδίσματα των μακρυμάνικων λαουτοειδών που ο λαός ονόμαζε “ταμπουράδες”, διέφεραν πάρα πολύ μεταξύ τους και δεν υπήρχε η παραμικρή έννοια “κατάταξης” μεγεθών, σχημάτων, ονομάτων, κουρδισμάτων καθώς και αντιστοίχισης. Σε κάποια μέρη π.χ. το λαούτο το έλεγαν ταμπουρά και κάπου αλλού συνέβαινε το αντίθετο. Στην εργασία “Από την Πανδούρα και το Τρίχορδον στο Μπουζούκι” έγραφα: Χαρακτηριστικό για την οικογένεια των ταμπουράδων είναι η ιδιαίτερα μεγάλη ποικιλία σχημάτων και μεγεθών, αλλά και αριθμού χορδών για ένα όργανο με δεδομένη ονομασία. Στις γραπτές πηγές, ένα όργανο με την ονομασία Ταμπουράς μπορεί να είναι οτιδήποτε, από οργανάκι μεγέθους σημερινού μπαγλαμά μέχρι ένα μεγάλο Μεϊντάν σάζι και το ίδιο ισχύει και για το όνομα σάζι, μπουζούκι, μπαγλαμάς κλπ. Μπορεί να έχει μία μόνο χορδή ή επτά και περισσότερες ακόμα. Ο λαιμός του μπορεί να έχει μήκος μόνο 20 εκατοστών περίπου, ή και περισσότερο από ένα μέτρο. Αυτές οι αοριστίες συνέχισαν να υπάρχουν και μέσα στον 20όν αιώνα και μόνο προς το τέλος του άρχισαν να δημιουργούνται κάποιου είδους ταξινομήσεις και στερεότυπα.
Η χρήση του τζουρά (εννοώ αυτό που εννοούμε σήμερα) κατά την πρώτη φάση της εξέλιξης του αστικού λαϊκού τραγουδιού στον 20όν αιώνα, ήταν εξαιρετικά περιορισμένη. Κανείς από τους “μεγάλους” δεν χρησιμοποίησε τζουρά. Ο πρώτος που χρησιμοποίησε αυτό το όργανο στην δισκογραφία της μεταπολεμικής περιόδου ήταν ο Μουφλουζέλης, στην πρώτη του δισκογραφική δουλειά το 1971. Η ονομασία “τζουράς” πάντως, υπήρχε και πολύ παλαιότερα, αφού και οι Τούρκοι χρησιμοποιούσαν τη λέξη στην οργανολογία τους.
. Αυτό εξηγεί τη σχέση τους ως προς το μέγεθος. Το μάνικο διαφέρει βέβαια (7 μπερντέδες κτλ) αλλά κρατάω αυτά που γράφτηκαν παραπάνω.
Τουλάχιστον στο πάλκο και τους δίσκους. Γιατί και σήμερα, οι τζουράδες σε πάλκα και σε δίσκους είναι ελάχιστοι σε σχέση με τα μπουζούκια, σταγόνα στον ωκεανό, από την άλλη όμως είναι πολύ συνηθισμένο όργανο στις παρέες και στους ερασιτέχνες. Σ’ ένα μαγαζί με όργανα, για κάθε 10 μπουζούκια μπορεί να βρούμε άλλους 10 τζουράδες στην ίδια βιτρίνα. Πού πάνε όλοι αυτοί οι τζουράδες; Κατά συντρριπτική πλειοψηφία, στην ερασιτεχνική πιάτσα.
Δεν διαφέρει! Οι παλιοί μπαγλαμάδες είχαν μόνο επτά μπερντέδες, το πιό πρίμο κομμάτι της ταστιέρας απλά δεν το εκμεταλλεύονταν. Όσο για το ταμπούρι του Γιοβάν Τσαούς, είτε το σχετικά μικρό είτε το σχετικά μεγαλύτερο, όχι δεν το έλεγαν μπαγλαμά. Πού ακριβώς βρήκες το όνομα μπαγλαμάς στους δίσκους;
Δεν θυμάμαι σε ποιά βίντεο ακριβώς αλλά σίγουρα την περιγραφη την βρήκα σε βίντεο στο youtube. π.χ εδώ. Δεν είναι δίσκος, αλλά ο συγκεκριμένος νομίζω ότι είναι αρκετά φερέγγυος σε αυτά που ανεβάζει…
Η περιγραφή στο βίντεο (το τραγούδι Γιοβάν Τσαούς στη γνωστή αυθεντική ηχογράφηση) πράγματι λέει:
ΖΕΪΜΠΕΚΙΚΟ του Γιοβάν Τσαούς. Ερμηνεύει ο Αντώνης Καλυβόπουλος. Ηχογραφήθηκε το 1935. Στο δίσκο ο Γιοβάν Τσούς παίζει μπαγλαμά και μπουζούκι ο Γιώργος Κικίδης.
Μπορεί ο Γιοβάν Τσαούς να παίζει κάτι που σήμερα το λέμε μπαγλαμά, ή κάτι που τότε το έλεγαν μπαγλαμά. Όσο και φερέγγυος να είναι ο ανεβάστορας Παν. Κωνσταντόπουλος, δεν μπορούμε να περιμένουμε να τα λέει όλα σύμφωνα με το λεξικό, όταν λεξικό ούτε υπάρχει ούτε μπορεί να υπάρξει. Εδώ στο φόρουμ, κάθε φορά που κάποιος ρωτάει κάτι για τα παλιότερα όργανα, απάντηση λιγότερο από 3-4 γραμμές δεν μπορεί να δοθεί -συχνά ολόκληρα δοκίμια. Όταν πρέπει να γράψεις μία μόνο λέξη, “ο τάδε παίζει το τάδε όργανο”, δεν μπορείς να τα χωρέσεις όλα.
(Πάντως εγώ δε νομίζω ότι ακούω δύο διαφορετικά όργανα…)
Πρέπει μάλλον να διευκρινήσω ότι εγώ θεώρησα (μάλλον εσφαλμένα?) ότι τη περιγραφή την πήρε από το δίσκο (αρκετές φορές αναφέρει αριθμούς δίσκων κτλ). Δηλαδή ότι τα όργανα μπαγλαμάς και μπουζούκι δεν είναι η άποψη του αλλά λέξεις τις οποίες πήρε από το δίσκο (δηάδη ότι είναι γραμμένο στο δίσκο ότι μπαγλαμά παίζει ο Τσαούς και μπουζούκι ο Κικίδης).
(Εγώ ακούω 2 φωνές οι οποίες παίζουν την βασική μελωδία, σε διαφορετικές οκτάβες!Αλλά δεν βάζω και το χέρι μου στην φωτιά…)
κ εδώ παρόμοια περιγραφή.
κ εδώ στο #3 σχόλιο του Σταύρου Κ, ότι στο δίσκο αναφέρονται μπαγλαμάς και μπουζούκι…