Γεια σου ρε Φώτη!
Ειδικά εδώ, το θέμα είναι να βρεθεί ο ίδιος ο δίσκος, να δούμε αν έχει την ηχογράφηση του Σίλαμπς (οπότε από τις δύο καταχωρίσεις του Σίλαμπς η σωστή είναι αυτή που λέει για δίσκο του '31) ή άλλην (οπότε η σωστή είναι αυτή που λέει για σπιτικιά ηχογράφηση το '60).
Γεια σου και σένα Περικλή με τα ωραία σου!!!
Όπως βλέπουμε η ετικέτα λέει «Ορχήστρα Πάρλοφων». Δε νομίζω ότι αυτό δίνει απαντήσεις…
Δεν ξέρω από που προέρχονται τα ονόματα αλλά από την ετικέτα δεν προκύπτουν. Ούτε ο Τούντας, ούτε ο Δραγάτσης, ούτε ο Στεφανίδης.
Και η άλλη πλευρά του δίσκου με το “Σταμπούλ Ουσάκ-Μανέ” είναι ίδια με αυτή του “Ντερλτή Χετζάζ-Μανέ”. Χωρίς επιπλέον στοιχεία δηλαδή, πέρα από το όνομα της Ρόζας και την “Ορχήστρα Πάρλοφων”.
Αυτή η ένδειξη για την ορχήστρα μάλλον ήταν λίγο τυποποιημένη κι έμπαινε μηχανικά. Και στον «Ντερτλή μανέ» του Νταλγκά (τον σκέτο Ντερτλή, αυτόν που λέει «Τίποτις δεν απόκτησα» και έχει την πράσινη ετικέτα), λέει ορχήστρα αλλά είναι ένα όργανο μόνο.
Είναι αρκετοί οι ηχογραφημένοι μανέδες που στον τίτλο της ετικέτας τους χαρακτηρίζονται εν αναφορά προς την Κωνσταντινούπολη. Επειδή το θέμα είναι λίγο σύνθετο, εδώ δε θα καταπιαστούμε με όλους. Θα γίνει μόνο ένα πρώτο ξεκαθάρισμα: θα εντοπιστούν όσοι συνδέονται με μανέδες άλλου τίτλου, και θα κοιτάξουμε μόνο όσους περισσέψουν.
Έχουμε και λέμε λοιπόν:
«Πολίτικος μανές», Ζουναράκης 1906, στίχος Πες μου αν είσαι ικανή νεκρού ζωή να δώσεις… (Σίλαμπς, ΥΤ): θα εξεταστεί αργότερα, μαζί με μια ομάδα μανέδων που τιτλοφορούνται «Σούστα μανές», «Σούστα μπάλος μανές», «Αρμενάκι σούστα» και άλλα συναφή.
«Πολίτικος μανές», Καρίπης 1930, στίχος Σε όρη σε ψηλά βουνά, εκεί να βγει η ψυχή σου… (Σίλαμπς / ΥΤ): Ομοίως.
«Η Πόλη και ο Βόσπορος - Σούστα πολίτικη», Νταλγκάς 1930, στίχος Η Πόλη και ο Βόσπορος είναι το όνειρό μου… (ΣΛ / ΥΤ): Ομοίως, επισημαίνω πάντως ότι αυτός ο τίτλος εμφανίζεται μόνο στο ΥΤ. Ο κανονικός τίτλος φαίνεται να είναι απλώς «Σούστα πολίτικη».
«Γαλάτα Πολίτικια / Πολιτάκια Γαλατά»: Εναλλακτικοί τίτλοι για τον Γαλατά μανέ ή Αδαμαμάν. Ο Γαλατά μανές εξετάστηκε ήδη εδώ στο #4, όχι εξαντλητικά όμως γιατί ήταν μόλις ο δεύτερος, και ούτε τις πηγές είχα οργανώσει ακόμη ούτε τη μεθοδολογία. Κανονικά θα πρέπει κάποια στιγμή να επανέλθω σ’ αυτόν, όπως και στο Σμυρναίικο μινόρε και σε καναδυό ακόμη, για να ολοκληρώσω την παρουσίαση με ηχογραφήσεις που αρχικά δεν είχα εντοπίσει. Εν πάση περιπτώσει, να πούμε ότι ο παράδοξος τίτλος «Πολιτάκια Γαλατά» είναι, μάλλον, τυπογραφικό λάθος της ίδιας της ετικέτας αντί «Πολίτικια Γαλάτα».
«Νιαβέντ Μανές Πολίτικος», Μαρίκα Φραντζεσκοπούλου 1929, και «Σταμπούλ Ουσάκ Μανέ», Ρόζα 1932: τελικά αυτοί οι δύο μένουν. Επειδή πήγε πολύ αργά, τους ακουμπάω εδώ και πάω για ύπνο. Θα τους δούμε αύριο ή το συντομότερο δυνατόν. Πάντως και μόνο από τους τίτλους καταλαβαίνει κανείς ότι είναι δύο διαφορετικοί μανέδες σε διαφορετικά μακάμια.
Το τραγούδι σύμφωνα με το sealabs κυκλοφόρησε πρώτα στην Zonophone X-102823, μετά στην The Gramophone Co 14-12948, κατόπιν στην HMV Ελλάδος AO-119 και τέλος στην VICTOR-63548
Έχει βρεθεί η ετικέτα μόνο από την VICTOR.
Μια αρκετά αξιοσημείωτη ηχογράφηση:
Το τραγούδι αυτό δεν είναι κατά κανένα τρόπο μανές. Είναι ένας κανονικός έρρυθμος σκοπός για δίστιχα.
Κι όμως, είναι ακριβώς η μελωδία του Τζιβαεριού, σε έρρυθμο! Είναι απολύτως το ίδιο.
Δε χωρεί αμφιβολία ότι δεν πρόκειται για σύμπτωση, αφού και η εισαγωγή είναι κοινή. Είναι η μοναδική φορά που συναντώ κάτι τέτοιο.
Τίτλος «Χήρα», Σμυρναίικη (ή Ελληνική;) Εστουδιαντίνα, δίσκος Odeon NO-46053 (αρ.μ. CX-1098), από το μακρινό 1906.
(Απλώς σημειώνω ότι αυτή η παλιά συζήτηση που ανακινήθηκε αυτόματα έχει ενδιαφέροντα στοιχεία που αφορούν και την παρούσα.)
Βρήκα άλλη μία, και την προσθέτω:
Ο Ρούκουνης ή Ρουκούνης ή Ρουκουνής ήταν Κρητικός μαντολινιέρης και τραγουδιστής, τον οποίον μόλις ανακάλυψα από ένα αρχαίο σχόλιο του Collectorgram. Τέσσερα τραγούδια του όλα κι όλα έχουν βρεθεί, κι όμως φαίνεται (?) να είχε δικιά του εταιρεία, ARTEMIS! Τα άλλα τρία, που είναι κρητικά, δίνουν την εντύπωση ενός μουσικού της παρέας που παίζει απλώς κεφάτα, χωρίς δεξιοτεχνία. Στο ίδιο στυλ λέει και τον μανέ, αξιοπρεπέστατα ωστόσο. Δε σε πιάνει η κατάνυξη που δημιουργούν ορισμένες φωνάρες όταν λένε μανέ, αλλά δεν υπάρχει ίχνος καλαμπορτζίας.
Στο τέλος οργανικό γύρισμα σ’ ένα γνωστό απτάλικο. Έχει δύο θέματα, που περιλαμβάνονται στα τέσσερα ή πέντε που έχει συναρμόσει η Παπαγκίκα στην πολυσύνθετη διασκευή της «Αθήνα και Περαία μου», που όμως είναι πειραιώτικος δρόμος. Ο Ρουκουνης το παίζει απλουστευμένο σε Χιτζάζ.
Ομολογώ όλο λέω πως θα πιάσω να διαβάσω το νήμα προσεκτικά απο την αρχή αλλά δεν έχω αξιωθεί.
Άκουσα όμως τους 2-3πρώτους ματζόρε μανέδες και διάβασα τα σχόλια σου
Με κίνδυνο να μου χει ξεφύγει πληροφορία απο το νήμα, νομίζω πως ο όρος ματζόρε αναφέρεται στα ματζόρε ρυθμικά αρπίσματα της συνοδείας τα οποία είναι…ματζόρε! (Νομίζω στο πρώτο παίζει πιάνο)
Είναι λοιπόν ένα ματζόρε ριφάκι πάνω στο οποίο κάνει αμανέ ο αμανετζής. Όρος που σίγουρα παραπέμπει σε υβριδική γλώσσα.
Προφανώς και ένα χιτζάζ θα συνοδευτεί με ματζόρε αρπίσματα, αλλά στην καρδιά του αμανέ (και του μακάμ), τη Σμύρνη ή την Πόλη, είναι πράγματι κάπως περίεργο, ηχογραφήσεις εμβληματικών για την αρχή του 20ού αιώνα μουσικών (Τσανάκας, Μενεμενλής κ. ά.) να μην ονομάζονται Χετζάζ μανές, αλλά Ματζόρε μανές. Φαντάζομαι, αυτό είναι που έκανε και στον Περικλή εντύπωση, και σ’ εμένα. Αιτιολόγηση όμως δεν έχω, πειστική….
Διότι τα αρπίσματα δεν είναι τροπική τεχνική. Η έννοια της 3φωνης συγχορδίας (βάση, τρίτη, πέμπτη) είναι θεμελιώδες στοιχείο τονικής μουσικής.
Σε ένα γκαζέλ θα περιμέναμε να ακούσουμε ίσως ρυθμικούς ισοκράτες, άντε και καμιά οκτάβα…
Εδώ όμως έχουμε τον αμανέ και ένα ματζόρε απο πίσω. Δεν υπάρχει χιτζάζ άρπισμα.
( μόνο σε κατι χιτζάζ σαζ σεμάι όπως του Αλπμάν θυμάμαι ένα αλλα και αυτό δυτικότροπο ακούγεται)
Για 1909 δεν δείχνει αρκετά μπροστά;
Δηλαδη μήπως ο τίτλος υποννοεί το πάντρεμα αμανε και ματζόρε;
Mα, αυτή ακριβώς η σκέψη ήταν που μου ήρθε πρώτα πρώτα στο μυαλό, αλλά συνειδητά την απέρριψα: Ένας πιανίστας που δεν είναι ο σολίστας, αλλά πρέπει να παίξει πιάνο γιατί υπάρχει στο ξενοδοχείο, μπορεί άνετα να δει το κομμάτι εκτός τροπικής προσέγγισης και να μιλήσει για ματζόρε, αλλά δεν είναι εκείνος που θα ερωτηθεί από τον υπεύθυνο της δισκογραφικής εταιρίας «- Πώς να το ονομάσουμε το κομμάτι;». Η ερώτηση θα απευθυνθεί βεβαίως στον ερμηνευτή, άντε και στον μαέστρο.
Ε, αυτό είναι που θα ήθελα να μην έχει συμβεί: να έχουν οι (διαστηματικά άψογοι ανατολίτες) ερμηνευτές της εποχής τόσο πολύ επηρεαστεί από την δυτική νοοτροπία, ώστε να ξεχάσουν την τροπικότητα (χιτζάζ) και να κρατήσουν την δυτικοτροπία = ματζόρε.
Ε ναι, είναι πολλά… Σημείωνα το καθτί που παρατηρούσα, καθώς δεν ήξερα από πριν ποιες παρατηρήσεις θα αποδειχτούν κάποιας αξίας στην πορεία. (Να πω παρεμπιπτόντως ότι δε θεωρώ πως το παράτησα, απλώς έχω καιρό να το συνεχίσω γιατί δεν αδειάζω. Επιφυλάσσομαι όμως…)
Όπως και να 'χει, ρίξτε μια ματιά στα παρακάτω σημεία + λίγο πριν και λίγο μετά από το καθένα:
Ορισμένοι, τουλάχιστον, από τους πιο κλασικούς τυποποιημένους μανέδες ΔΕΝ είναι μακάμ. Το γεγονός ότι άλλοι μανέδες είναι καθαρό μακάμ μάς κάνει να τους ακούμε όλους σαν να ήταν ίδια περίπτωση. Κι όμως, προσπαθήστε να ακούσετε το Σμ. Μινόρε, το Ταμπαχανιώτικο, το Ματζόρε, το Φα ματζόρε, το Τζιβαέρι, με το αφτί κάποιου που δεν έχει ακούσει ποτέ μανέ (αλλά έχει ακούσει μακάμ)!
Σχόλιο του Σ. Κούνα στο Ματζόρε Μανέ:
https://www.vmrebetiko.gr/item/?id=9875
Η διατριβή του Κούνα είναι πολύ ενδιαφέρουσα (αλλά δεσμευμένη έως Σεπτ. 2022) νομίζω.
Επίσης ενδιαφέρουσα εισήγηση:«Λαϊκοί Δρόμοι και Μουσική Πράξη, η περίπτωση του Ματζόρε στις Ηχογραφήσεις του Μανέ». Στο Γ. Κοκκώνης και Σ. Κοζιού (επιμ.), Αστικές Λαϊκές Μουσικές, σσ. 173-183. Καρδίτσα, Τμήμα Μουσικών Σπουδών Πανεπιστημίου Ιωαννίνων & Κέντρο Ιστορικής και Λαογραφικής Έρευνας «Ο Απόλλων», 2019.
Ωραία!
Έτσι ακριβώς όπως τα λέει. Απορώ γιατί το περιορίζει στους μανέδες Ματζόρε και Φα Ματζόρε. Ίσως επειρή στο Σμ. Μινόρε, το Τζιβαέρι ή το Ταμπαχανιώτικο οι ίδιοι οι τίτλοι καθιστούν σαφές ότι…
επανεκτελούνται ως συγκεκριμένες συνθέσεις και όχι ως αυτοσχεδιασμοί […]. Επομένως, μπορούμε να υποστηρίξουμε με βεβαιότητα ότι η ταυτολογία του μανέ ως φόρμα καθαρά αυτοσχεδιαστική είναι ελλιπής.
Πάντως, ενώ παρακάτω ο Κούνας συνεχίζει εξηγώντας ότι εδώ (Ματζόρε - Φα Ματζόρε) δεν έχουμε μακάμ, η παρατήρησή του που παρέθεσα ισχύει και για καθαρά μακαμίστικους μανέδες. Ίσα ίσα, το καινούργιο ερώτημα που έχει προκύψει εδώ είναι αν τελικά υπήρξαν ολωσδιόλου αυτοσχεδιαστικοί μανέδες.
Το μικρό απόσπασμα του Σπ. Κούνα που παραθέτει ο Κουνάδης, σχετικά με το ζήτημα που μας απασχολεί αυτή τη στιγμή ναι μεν συμφωνεί μαζί μας ότι «δεν προσιδιάζει (το «Σμυρναίικο ματζόρε» γενικώς) στην ομώνυμη ματζόρε κλίμακα», όμως δεν κάνει λόγο για χιτζάζ. Φοβάμαι πως θα μου ήταν κάπως δύσκολο να συμφωνήσω όμως μαζί του, σε αυτό που φαίνεται να αποδέχεται χωρίς συζήτηση, την ύπαρξη δηλαδή κάποιου είδους τραγουδιών (αμανέδων μόνο, άραγε; ) που τα ομαδοποιεί ως «Σμυρναίικο ματζόρε». Εκτός απ’ τη Σμύρνη, υπάρχει και η Κων/λη, όπου και εκεί ηχογραφούνται την ίδια πρώιμη εποχή μανέδες με αυτό το όνομα.
Δεν ξέρω γιατί προσθέτει τον προσδιορισμό «Σμυρναίικο», αλλά αναφέρεται συγκεκριμένα στον Ματζόρε μανέ, με τις πολλές επανακτελέσεις του (23 μέχρι στιγμής στο παρόν νήμα), σε ένα κομμάτι δηλαδή, όχι σε κάποιο είδος μανέδων ή άλλων κομματιών ή σε ένα είδος ματζόρε.
Εφόσον μάλιστα σχολιάζει και την ενορχήστρωση, προφανώς θα έχει εξετάσει κάποιες συγκεκριμένες ηχογραφήσεις, τις οποίες ίσως αναφέρει στο πλήρες κείμενο.
Άνθιμε, το 'χεις βρει σε κάποιο φυσικό κατάστημα; (Κατά προτίμηση όχι Καρδίτσα.) Είναι προφανώς τα πρακτικά αυτού του συνεδρίου. Κρίνοντας από το πρόγραμμα των εισηγήσεων, νομίζω ότι θα ενδιέφερε κι άλλους στο φόρουμ εκτός από μένα: έχει για Τσιτσάνη, για Χατζηχρήστο, για Καλδάρα, για Σκαρβέλη (το ζήτημα της εναρμόνισης), για τα πρώτα κέντρα με μπουζούκι, για αμανέδες (όχι μόνο του Κούνα), κλπ.
