Σε προηγούμενο θέμα έγινε αρκετός λόγος για το ρεπερτόριο ενός τοπικού θεσσαλικού χορού, του Κλειστού Αργιθέας. Τη σχετική κουβέντα την ανακινούσα κάθε τόσο κυρίως εγώ, γιατί αφενός έχω εντυπωσιαστεί ιδιαίτερα με το εν λόγω ρεπερτόριο και αφετέρου ένας χρήστης, ο φίλος Άταστος, είναι Αργιθεάτης και ήξερε να μου λύσει πολλές απορίες. Τώρα λοιπόν έχω μια νέα απορία, είτε προς τον Άταστο είτε προς όποιον άλλο γνωρίζει να με διαφωτίσει. Θα μου επιτρέψετε όμως πριν την απορία να ανακεφαλαιώσω όσα δεδομένα γνωρίζω για το ζήτημα.
Ο Τσάμικος: Ο γνωστός χορός Θεσσαλίας, Ρούμελης, Πελοποννήσου, και περιοχών της Μακεδονίας και της Ηπείρου. Υπάρχουν άπειρα τραγούδια που χορεύονται τσάμικα, και επίσης αρκετά οργανικά κομμάτια, είτε δεδομένα (Ήλιος, Ιτιά) είτε αυτοσχέδια (βέρσα). Έχει τον χαρακτηριστικό ρυθμό 3/4 (πολύ διαφορετικό από άλλα 3/4), από τον οποίο αναγνωρίζεται. Υπάρχουν αργά, γρήγορα, μέτρια και πάρα πολύ αργά τσάμικα.
Ο Κλειστός: Τοπικός χορός της περιοχής Αργιθέας Αγράφων. Σ’ ένα χαρακτηριστικό σκοπό τραγουδιούνται πολλά τραγούδια με διαφορετικούς στίχους. Ο σκοπός ξεκινάει με ρυθμό σχετικά αργού τσάμικου, και μετά από αρκετές στροφές όπου επαναλαμβάνεται η ίδια μελωδία, ο ρυθμός αλλάζει σε δίσημο (ή τετράσημο, όπως θα τον μέτραγαν άλλοι). Ο χορός είναι τελείως άλλος από τον τσάμικο. Τον Κλειστό δεν τον αναγνωρίζουμε από το ρυθμό, που στο ξεκίνημα είναι ο ίδιος με του τσάμικου, αλλά από τη μελωδία. Ο Άταστος μάς πληροφορεί ότι υπάρχει τουλάχιστον άλλη μία μελωδία Κλειστού, όπου και πάλι τραγουδιούνται πολλά διαφορετικά τραγούδια, και που αλλάζει κι αυτή ρυθμό. Ιδού ένα δείγμα του πιο συνηθισμένου σκοπού του Κλειστού.
Η Αγγέλω: «Αγγέλω κρένει η μάνα σου». Πολύ γνωστό τραγούδι, που απ’ όσο ξέρω είναι τσάμικο. Ο ρυθμός του σίγουρα είναι αργό προς κανονικό τσάμικο, και είναι σταθερός από την αρχή μέχρι το τέλος. Όμως ο σκοπός (η μελωδία) είναι η ίδια με του Κλειστού.
Η απορία λοιπόν είναι: αν η Αγγέλω είναι τσάμικο, αλλά είναι στον ίδιο σκοπό με τον Κλειστό, και ξεχωρίζουν μόνο στο ότι μετά από τα πρώτα 5 λεπτά ο Κλειστός αλλάζει ρυθμό, τότε όταν ακούει κανείς την (κοινή) οργανική εισαγωγή, πώς ξέρει τι χορός είναι; Υποθέτω ότι ο Τσάμικος χορεύεται και στην Αργιθέα.
Πρέπει να σημειώσουμε ότι ο σκοπός ανήκει σε μια μεγάλη κατηγορία μελωδιών που αν τις τραγουδήσει κανείς εντελώς «ξερά», ως μελωδικό σκελετό χωρίς καθόλου στολίδι, θα περιοριστούν σε μόλις 2-3 νότες. Έτσι η ερμηνεία στηρίζεται σ’ ένα σχεδόν υπερβολικό, μερικές φορές, μελισματικό ξόμπλιασμα από τους τραγουδιστές και τα όργανα. Τα στολίδια μπορεί να δίνουν την εντύπωση ότι οι δύο σκοποί διαφέρουν, αλλά νομίζω ότι στην πραγματικότητα διαφέρουν απλώς οι ερμηνείες και όχι οι σκοποί.
Της Αγγέλως την προέλευση δεν την ξέρω. Σήμερα πρέπει να είναι λίγο πολύ πανελλήνιας διάδοσης. Η παλιότερη ίσως ηχογράφηση (κλαρίνο Νίκος Τζάρας) είναι από την πόλη των Ιωαννίνων, στις καταγραφές της Μέλπως Μερλιέ, σήμερα στο δίσκο «Αυθεντικά Γιαννιώτικα του 1930» του ΜΛΑ - Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών.
αν προσεξεις δεν ειναι ακριβως ιδια η μελωδια…αν υποθεσουμε οτι παιζουμε ντο μινορε στον κλειστο η μελωδια ‘‘πεφτει’’ δυο φορες στο σολ…ενω στην Αγγελω μια…
Ο Κλειστός χορός ξεχωρίζει εκτός από την μικρή διαφορά στη μελωδία που παρατήρησε και ο colectorgram, και από το διαφορετικό τοπικό μελωδικό ιδιωματισμό. Βέβαια υπάρχουν και περιπτώσεις που όταν δεν παίζεται από ντόπιους μουσικούς που γνωρίζουν το σκοπό, και αυτοί που παίζουν, τον παίζουν κατά προσέγγιση, τότε δεν αποκλείεται κάποιος ακροατής στο άκουσμά του να μπερδευτεί.
Ίδια ακριβώς μελωδία με της Αγγέλως έχουν και τα τσάμικα τραγούδια: “Τρικαλινή μου Πέρδικα”, “Να 'ημουν στην Αράχωβα”, ίσως και κάποια άλλα.
Φυσικά ο Τσάμικος χορεύεται αρκετά και στην Αργιθέα.
Έτυχε να βρω ένα δίσκο όπου ο ίδιος, ο Στέργιος Βλαχογιάννης (με ανώνυμους οργανοπαίχτες) λέει και ένα-δυο κλειστά και την Αγγέλω. Άμα τα ακούσεις δίπλα-δίπλα, η διαφορά είναι πράγματι εμφανής. Αλλά και πάλι δεν μπορώ να εντοπίσω πού έγκειται ακριβώς! Θέμα εμπειρίας μάλλον… Ίσως σιγά σιγά να μάθω.
)Ο Σ.Βλαχογιάννης ήταν ένας μεγάλος τραγουδιστής ,δυστυχώς δεν ζει πια ,είχε ένα ξεχωριστό τρόπο να ερμηνεύει τα τραγούδια του τόπου του ( Θεσσαλία)ίσως και ο Νάκας ,το συγκεκριμένο τραγούδι στα μέρη τα δικά μου είναι πολύ δημοφιλές ,η διαφορά είναι ότι οι μουσικοί το παίζουν αργά, όπως αργά παίζουν και χορεύουν όλα τα τσάμικα(είμαι από την Λιβαδειά).Αντίθετα τα τσάμικα της Πελοπονήσου είναι γρήγορα …μπορεί κανείς ν΄ακουσει τους κορυφαίους κατά την γνώμη μου τραγουδιστές της, Αμαλία Καρζή και τον Πανούτσο ,και θα καταλάβει.
Δυστυχώς ο συγκεκριμένος δίσκος είναι κακός. Ο μεν Βλαχογιάννης (παρόλο που ξέρω ότι στην ουσία ήταν μεγάλος τραγουδιστής) ξεπέφτει σε φιγούρες και παπατζηλίκια εντυπωσιασμού, ο δε παραγωγός του δίσκου έχει καταστρέψει όλα τα κομμάτια, προσθέτοντας από πάνω κάτι γελοία ηχητικά εφέ με σκύλους, πουλάκια, προβατάκια, κουδουνάκια κλπ. Σε όλη τη διάρκεια όλων των κομματιών!! Επιπλέον πρέπει να είναι αντιγραμμένος από κάποια παλιά κασέτα που είχε μείνει μέσα στο αυτοκίνητο όλο τον Αύγουστο και φαλτσάρει. Και πρόκειται για κανονικό σιντί εταιρείας με ταινία ασφαλείας! Βέβαια από “τα καλάθια” τον πήρα, οπότε δε δικαιούμαι να έχω αξιώσεις, αλλά με ποιο θράσος έκανε ο άλλος (ο παραγωγός εννοώ) αυτό το ανοσιούργημα πάνω στη μουσική των ανθρώπων;
Εγω εχω την κασέτα εδώ και χρόνια ,είναι το μοναδικό ντοκουμέντο γι΄αυτόν τον τραγουδιστή. Δυστυχώς κατι τέτοια βρίσκονται σε χέρια ασχέτων τύπων .Αυτή ήταν μια εταιρεία παραγωγής πέριξ της Ομόνοιας ,θυμάμαι σε κάποιον όροφο, και μόνο από εκεί μπορούσες να την αγοράσεις .Αιτία ήταν δύο επιτραπέζια το ʽʼΕκείνο τα΄αστέρι το λαμπρό που πάει κοντά στην πούλιαʼʼ και το ʽʼΧαριτωμένη συντροφιά ʽʼ Και πέφτω πάνω σ΄έναν θησαυρό ! Ναί pepe εχεις δίκιο αλλά δεν ξέρω τι μπορεί να γίνει .Είμαι σε επαφή με κάποιους συλλόγους Σαρακατσάνων καθ΄ότι Σαρακατσάνος κ΄εγώ ,αλλά οι απαντήσεις που έχω πάρει μέχρι τώρα είναι ……δυό λαλούν και τρείς χορεύουν !!
Παίζει ο Σωτήρης Καραμπίνης κλαρίνο από τα Κουμπουριανά - Αργιθέας και οι συγχωριανοί του Στέργιου Βλαχογιάννη, αδελφοί Καζιακούρα, Λάμπρος - βιολί και Χρυσόστομος - λαούτο.
Ο Στέργιος βλαχογιάννης ήταν ένας άνθρωπος απλός που του άρεσε πολύ το τραγούδι και η διασκέδαση. Από μικρός τραγουδούσε ερασιτεχνικά σε διάφορα γλέντια του χωριού του, Πετρίλια - Αργιθέας, αλλά και ως ποιμένας το συνήθιζε πολύ να τραγουδάει ψηλά στα βουνά.Το ρεπερτόριο του περιοριζόταν αποκλειστικά στην περιοχή Αργιθέα - Αγράφων. Επαγγελματικά εργάστηκε μετά τα 45 του χρόνια, (σιγά σιγά) μετά από παρότρυνση τοπικού συλλόγου, μέχρι και τα 55 του χρόνια πού έχασε τη ζωή του, μετά από ατύχημα που είχε το 1985 (γυρίζοντας από έναν γάμο, έπεσε με το αυτοκίνητό του σε γκρεμό).
Έκανε και κάποιες άλλες ηχογραφήσεις σε συνεργασία με κάποιους συλλόγους. Τα δύο επιτραπέζια, ʽʼΕκείνο τα΄αστέρι το λαμπρό που πάει κοντά στην πούλιαʼʼ και το ʽʼΧαριτωμένη συντροφιά ʽʼ είναι από την τελευταία προσωπική του δουλειά. Στην συγκεκριμένη ηχογράφηση παίζουν οι μουσικοί: Αποστόλης Τσιαχρής - Κλαρίνο από το Πετροχώρι - Αριθέας, Χρυσόστομος Καζιακούρας - βιολί, Κώστας Καζιακούρας - κιθάρα, Κώστας Πίτσος - λαούτο και Γιώργος Γευγελής - ντέφι.
Όχι ρε παιδιά! Εγώ που είμαι άσχετος, τον έχω σε αρκετές κασέτες. Το σιντί που λέω με τα ηχητικά εφέ δεν έχει τα τραγούδια που αναφέρετε. Λέγεται “Τα Άγραφα”.
Pepe, κατάλαβα ποιό σιντί λες, και σε αυτό παίζουν οι μουσικοί που προανέφερα, είναι από παλιά κασέτα όπως είπες, κακογραμμένο και φαλτσάρει. Τελευταία το δικό μου κάνει και διακοπές. Όμως και το σιντί που κάνει λόγο ο Μπάμπης Κάπουλας, έχει κι εκείνο παρεμφερή ηχητικά εφε όχι καθόλη τη διάρκεια αλλά στο κενό μεταξύ των τραγουδιών. Δεν ξέρω ποιανού ιδέα ήταν αυτά τα παπατζηλίκια.
Με την ευκαιρία, έχω την εξής απορία:
Τον χαρακτηρισμό “κλειστός” (και κατ’ αντιπαράθεση “ανοιχτός”) τον έχω πετύχει και σε άλλους παραδοσιακούς σκοπούς. Τι ορολογία είναι αυτή; Σχετίζεται με την μελωδία ή με τον χορό;
Πάντως ο αργιθεάτικος Κλειστός χορεύεται σε ανοιχτό κύκλο (άρα δε σημαίνει αυτό), μ’ ένα ιδιαίτερο πιάσιμο όπου οι χορευτές κλειδώνουν αρκετά σφιχτά ο ένας με τον άλλο (λες να σημαίνει αυτό;).