Μπορεί να έχω ήδη παραθέσει αυτό το γαλλικό άρθρο…αν είναι έτσι, ζητάω συγγνώμη!
1 «Μου αρέσει»
Nομίζω ότι κάτι σχετικό είχαμε συζητήσει εδώ, σχετικά με την Basma Zerouali.
Αυτό νομίζω κι εγώ! Μάλλον έχω αναφέρει το άρθρο παλιότερα. Μια που μιλάμε για μανέδες σε άλλο νήμα, πρόσεξα αυτήν την παραπομπή για τους αλατούρκα και τους αλαγκρέκα αμανέδες:
Blockquote
Le gazel ou amané (αμανές 29) relève selon les Grecs smyrniotes de deux catégories : les « amanédes turcs » et les « amanédes grecs »30. La première catégorie ne diffère des gazels turcs contemporains que par l’instrumentation31. Elle ne constitue cependant qu’un tiers de l’ensemble des amanédes figurant sur les catalogues discographiques antérieurs à 1922 (ill. 1). Bien que les Grecs Smyrniotes n’y demeurent pas insensibles, ils lui préfèrent visiblement la seconde catégorie, qui se distingue notamment de la première par l’absence totale de passages a capella, passages qui, à la fin du xixe siècle et au début du xxe, constituent la norme pour la première catégorie, un ostinato instrumental n’y apparaissant qu’occasionnellement.
Η συγγραφεας αναφέρει τον Hedzaz manés του Τσανάκα, που τον συγκρίνει με ένα τούρκικο γκαζελ:
1 «Μου αρέσει»
Στη δική μου εργασία, οι αντίστοιχοι όροι που σκέφτηκα ήταν ανατολικός και δυτικότροπος.
1 «Μου αρέσει»
Ποιππόν, με την ευκαιρία αυτή να αναφέρω και κάτι που μου θύμισε πριν λίγο καιρό ο Αλέξανδρος @Alk:
Αναφορές στους μανέδες και σ’ αυτή τους τη διάκριση, στον συσχετισμό τους με τούρκικα είδη τραγουδιών κλπ. έχει και ο Πένανεν, στο γνωστό του άρθρο «Nationalization…» που το έχουμε αναφέρει αρκετές φορές στο φόρουμ, π.χ. εδώ:
Νομίζω ότι πλέον κυκλοφορεί και ελεύθερα στο ίντερνετ. Αν κάποιος μου το επιβεβαιώσει, μπορώ να το ανεβάσω (δε θυμάμαι πλέον από πού το κατέβασα), ή να δώσει ένα λινκ.
Επειδή ούτε να κοπιπαστώσω κείμενο καταφέρνω από το πδφ, θα δώσω σε πρόχειρη μετά-/παράφραση το πιο ενδιαφέρον κατά τη γνώμη μου σημείο:
Το mani (πληθ. maniler) είναι είδος (τουρκικό, απ’ ό,τι καταλαβαίνω) τραγουδιού ή απαγγελόμενης ποίησης, συγγενές προς το γκαζέλ. Ένα είδος μανί είναι αυτό των Κ/πολιτών τραγουδιστών του καφέ αμάν, οι οποίοι γύρω στα 1900 εκτιμάται ότι ήταν χιλιάδες (οι τραγουδιστές!). Ένα τέτοιο μανί ήταν το Αντάμ αμάν, που έχει περάσει και στα ελληνικά (δεν το ήξερα). Άλλα συνηθισμένα μανί του «Οθωμανο-ελληνικού» (Ottoman-Greek, sic) ρεπερτορίου είναι το Σμυρναίικο Μινόρε, το Τζιβαέρι και το Ταμπαχανιώτικο. Αυτά τα κομμάτια έχασαν τον αυτοσχεδιαστικό τους χαρακτήρα και κατέληξαν σε μία μεγαλύτερη ή μικρότερη μελωδική και δομική τυποποίηση. (These pieces lost their improvised character and became more or less melodically and structurally standardized.)
(Άσχετη παρατήρηση: αν δεν αντιγράψεις, πληκτρολογώντας στο χέρι, έστω μια αράδα, δεν παρατηρείς λεπτομέρειες όπως οι ορθογραφίες improvised και standardized δίπλα-δίπλα! Με s είναι αγγλική, με z αμερικάνικη, και ως γνωστόν ο Πένανεν έχει μια τάση να αμφισβητεί τους παραδοσιακούς εθνικούς προσδιορισμούς.)
Οφείλω ευχαριστίες στον Αλέξανδρο, γιατί ενώ είχα διαβάσει το άρθρο δεν είχα συγκρατήσει ότι καταπιάνεται και μ’ αυτό το ζήτημα, το οποίο δε με είχε απασχολήσει τότε.
1 «Μου αρέσει»
Η δική μου άποψη:
Σχετικά με την ετυμολογία της λέξης, δύο απόψεις θα μπορούσαν να υποστηριχθούν: “manı” (ο τόνος στη λήγουσα) ονομάζουν οι Τούρκοι ένα είδος δημοφιλούς τετράστιχου που συχνά χρησιμοποιείται σε αυτοσχεδιασμούς στίχων αλλά και γενικότερα στη λαϊκή μουσική . Θα μπορούσε λοιπόν να υποστηριχτεί ότι είναι πιθανό οι ελληνόφωνοι πληθυσμοί να παρέλαβαν την ονομασία αυτή, τρέποντας το (άφωνο, στα Τουρκικά, όταν δεν έχει κουκίδα) -ı σε -έ, αφού “μανέδες” ονομάζονται γενικότερα και τα δίστιχα ή τετράστιχα, όπως αναφέραμε ήδη. Η προσθήκη του α- στην αρχή θα θεωρηθεί τότε ως ευφωνικό άλφα, αναγκαίο για κάποιες διαλέκτους της ελληνικής, ένα γλωσσολογικό φαινόμενο συνηθέστατο σε όλες τις γλώσσες. Να σημειωθεί εδώ ότι στην περιοχή της Σμύρνης η τοπική διάλεκτος δεν απαιτεί ευφωνικό α και έτσι, εκεί, έχουμε τον τύπο “μανές“.
(η δεύτερη άποψη είναι η προέλευση από την αραβική λέξη αμάν, που δεν την συμμερίστηκα.)
Εδώ είναι κανονικό i, όχι ι. Και ο πληθυντικός maniler: με ι θα έβγαινε νομίζω manιlar.
Νομίζω και εγώ ότι η κανονική ορθογραφία είναι mani:
Εδώ είναι ένας γλυκός τουρκοκρητικός που λέει “Giritlice maniler”
1 «Μου αρέσει»
Δηλαδή μαντινάδες! Και μάλιστα στον σκοπό του Ερωτόκριτου, παρατηρώ.
Girit είναι η Κρήτη, giritli = κρητικός, giritlice δεν ξέρω τι σημαίνει αλλά κάτι συναφές.
Ξεκινάει τραγουδώντας με φουλ κρητική προφορά. Σταδιακά ο λόγος του από εμμελής γίνεται απαγγελία, οπότε αρχίζει να αναδύεται η τούρκικη επιρροή στην προφορά του (χαρακτηριστική στο «χωρίς καράβι στο γιαλό»), και στο τέλος λέει σε άπταιστα τούρκικα: Έβετ!
1 «Μου αρέσει»
Ναι, mani είναι η λέξη, η φόρμα manı οφείλεται σε τωρινό δικό μου λάθος. Το κείμενο είναι δημοσιευμένο στο «Λαϊκό τραγούδι» τ. 16, Ιούλιος 2006 με mani βεβαίως.
Το συμπέρασμα που βγάζω εγώ είναι ότι οι ορολογίες είναι μάλλον μπερδεμένες! Τα πιο πολλά βίντεο με maniler που υπάρχουν στο y-tube είναι κάτι γλυκά γεροντάκια στα χωριά που απαγγέλνουν στίχους και λένε μερικά τραγούδια, όπως εδώ:
Μα βέβαια! Οι επεξηγήσεις του λήμματος mâni: (ουσιαστικό) 1. (εμπόδιο) εμπόδιο 2. (μουσική) μαντινάδα
(και *mani: μανία).
1 «Μου αρέσει»
Να θυμίσω πάντως, και από την ελληνική ορολογία, αυτό που λέει ο Νίκος:
Οι περισσότεροι, τουλάχιστον εδώ στο ρεμπέτικο φόρουμ, ξέρουμε ότι μανές σημαίνει αμανές. Και ορθά βέβαια, αφού όντως αυτό σημαίνει. Έλα όμως που σημαίνει κι αυτό που λέει ο Νίκος!
Η ποιητική φόρμα που είναι γνωστή κυρίως με το όνομα «μαντινάδα», δηλαδή ένα αυτοτελές ομοιοκατάληκτο δίστιχο από 15σύλλαβους ιαμβικούς στίχους, σε διάφορα μέρη ονομάζεται με τοπικές ονομασίες, μία εκ των οποίων είναι και «μανές» - το έχω συναντήσει στη Χίο, πιθανώς να λέγεται και αλλού. Και καθώς ο μανές με την άλλη σημασία, ο αμανές, έχει για κείμενο ένα τέτοιο δίστιχο, είναι δυνατόν να συζητάνε δύο άνθρωποι για «μανέδες» και να μη συνειδητοποιούν ότι άλλο εννοεί ο ένας (είδος διστίχου, στιχουργικός όρος) και άλλο ο άλλος (είδος τραγουδιού με τέτοια δίστιχα, μουσικός όρος).
Και βέβαια το ίδιο συμβαίνει με κάθε έννοια που σε διάφορες περιοχές οι εκάστοτε ντόπιοι την αισθάνονται πολύ δικιά τους. Το τι γίνεται ας πούμε μεταξύ διαφορετικών περιοχών με ονομασίες αγριολούλουδων (η ίδια λέξη για διαφορετικό λουλούδι και διαφορετικές λέξεις για το ίδιο λουλούδι) είναι απερίγραπτο.
1 «Μου αρέσει»
Σπάω το κεφάλι μου αλλά, χωρίς αποτέλεσμα, να ανακαλύψω πού είχα βρει, τότε που έγραφα την εργασία, περιγραφές για τα λεγόμενα “μανεδάκια”, δηλαδή κομματάκια χαρτί με κάποιο τετράστιχο γραμμένο απάνω, σε συσχετισμό με κάποιο λαϊκό δρώμενο. Κλήδονας ήταν; Ή μήπως από τον κύκλο της ζωής; (βαφτίσια κλπ.). Μικρασιάτιο πάντως, όχι Ελλαδίτικο.
Δεν ξέρω αν είναι σχετικό, ο Φράγκος αναφέρει μια πηγή σχετικά με την χρήση του όρου καφέ…αμάν,στην Αμερική κατα την ποτοαπαγόρευση:
Αναφέρει λοιπόν πως, σύμφωνα με μια μαρτυρία, οι θαμωνες όταν ζητούσαν καφέ…αμάν, εννοούσαν ότι θέλαν ούζο στο φλυτζάνι, πράγμα παράνομο ως γνωστό στην Αμερική κατα την ποτοαπαγόρευση.
Frangos, Stavros K. 2019. “Marika Papagika (1890-1943).” In Greek Music in America, edited by Tina Bukuvalas, 440-
445. Jackson: University Press of Mississippi.
Βρήκα ένα βιβλίο με μερικά άρθρα για την ιστορική εξέλιξη της λεγόμενης “manele” μουσικής της Ρουμανίας, που θεωρείται ένα είδος ανατολικής (oriental) μουσικής με Οθωμανικές καταβολές. Το ενδιαφέρον είναι ότι οι μελετητές ανάγουν την ονομασία manea/manele στο τουρκικό mani και παρόμοιάζει το είδος με το ελληνικό (α)μανές. Μπορείτε να κατεβάστε όλο το βιβλίο εδώ:
Προσωπικά βρήκα το πόνημα του Costin Moisil, “A history of the manea” πάρα πολύ ενδιαφέρον, ειδικά τις αναφορές στους Ορθόδοξους ψαλτάδες και κληρικούς του 19 αιώνα που γοητεύονταν με την κοσμική τουρκική μουσική! 
Αν δεν επιτρέπεται να κατεβάσεις κείμενα από ιστοσελίδες όπως το pdfcoffee, παρακαλώ τους αδμινάτορες να σβήσουν το μήνυμά μου.
1 «Μου αρέσει»
Δεν μου κάνει τη χάρη η σελίδα…
Εδώ είναι το κείμενο του Moisil, σε μορφή PDF. Οι παραπομπές είναι λίγο μπερδεμένες, αλλά οι υπόλοιπες σελίδες είναι στη σωστή σειρά.
Manele history.pdf (4,7 MB)
1 «Μου αρέσει»
Ευχαριστώ πολύ, Εύα!
Πράγματι, ένας μελετητής του μουσικού είδους manea (manele στον πληθυντικό) φέρεται από τον συγγραφέα της μελέτης να μιλάει για κάποιους φιλολόγους που φέρονται να ετυμολογούν τη λέξη από το τουρκικό mani αλλά αμέσως, κολλητά, αναφέρει και για «Τουρκικές ορχήστρες (mehterhane) που είχαν και οργανικά manele στο ρεπερτόριό τους». Δεν μπορούμε βέβαια να έχουμε ηχητικά δείγματα αυτών των «οργανικών μανέλε», αλλά οι «ορχήστρες mehterhane» ήταν βεβαίως στρατιωτικές ορχήστρες που δεν διέθεταν και «χανεντέδες» (τραγουδιστές, να τραγουδάν και αμανέδες…).
1 «Μου αρέσει»
Νίκο, σύμφωνα με το παρακάτω άρθρο, που αναφέρεται στις ορχήστρες mehterhane στις παραδουνάβιες ηγεμονίες, οι στρατιωτικές ορχήστρες εκτελούσαν και κομμάτια όπου οι μουσικοί συνόδευαν έναν τραγουδιστή. Τέτοιες “συναυλίες” γίνονταν και εν καιρώ ειρήνης στα παλάτια των ηγεμόνων, αν κατάλαβα σωστά. Πάντως, manea/manele φαίνεται να δηλώνει οποιαδήποτε μουσική/τραγούδι σε "ανατολικό/τούρκικο ύφος, όπως συμβαίνει και με την σημερινή manele μουσική…και όχι μόνο αμανέδες όπως τις ξέρουμε.
https://www.researchgate.net/publication/340019409_The_Musical-Artistic_Dimension_of_the_Mehterhane