Διάβασα το άρθρο του Pennanen “The develοpmenτ of chordal harmony in Greek rebetika and laika music, 1930s to 1960s”
Στο άρθρο αυτό υποθέτει ότι η ονομασία δόθηκε "πιθανόν για εθνικιστικούς λόγους".
Μήπως γνωρίζει κανένας πότε πρωτοεμφανίστηκε ο όρος αυτός και αν όντως ευσταθούν οι ισχυρισμοί του;
(Η λογική του συμπληρώνεται και με το άλλο άρθρο του “The nationalization of Ottoman Greek Music” που όμως ο Κώστας Βλησίδης στο βιβλίο του “Οψεις του Ρεμπέτικου” θεωρεί ότι δεν είναι επαρκής λόγο έλλειψης αναλυτικών παραδειγμάτων)
Τον όρο “Ρεμπέτικα” στον οποίο τσουβαλιάζονται μάγκικα, κουτσαβάκικα, πολίτικα, σμυρναίικα, πειραιώτικα και μεταπολεμικά ρεμπέτικα καθώς και παλαιά λαϊκά, τον καθιέρωσε ο Πετρόπουλος με το βιβλίο του. Οι λόγοι δεν ήταν εθνικιστικοί, αφού για τον άσχετο κοσμάκη ο όρος ρεμπέτικο θεωρείται (ενώ δεν είναι) τουρκικής προέλευσης (τον ίδιο τον Πετρόπουλο, δεν τον απασχόλησε τίποτα). Σήμερα βρισκόμαστε σε μία φάση όπου κάποιοι (μεταξύ των οποίων και εγώ) ψάχνονται για καθιέρωση διαφορετικών όρων, με πολυσυλλεκτικό γενικό όρο “Αστικό Λαϊκό τραγούδι”. Τα Σμυρναίικα ονομάστηκαν έτσι γιατί η λαϊκή μουσική του μεσοπολέμου, που άνθισε από τη δεκαετία 1920 μέχρι το ξεκίνημα του δεύτερου παγκόσμιου, διαμορφώθηκε σε μεγάλο βαθμό από καλλιτέχνες που ήρθαν από τη Σμύρνη και γενικότερα από πρόσφυγες.
Η δουλειά του Pennanen δεν είναι για πέταμα, αλλά συχνά βγάζει αυθαίρετα, ατεκμηρίωτα συμπεράσματα.
Ε, βεβαιότατα. Τα τραγούδια που εγώ ονομάζω “της σμυρναίικης σχολής” έχουν δικό τους, χαρακτηριστικότατο ηχόχρωμα που κανένα άλλο είδος του αστικού λαϊκού τραγουδιού δεν έχει. Σε αυτά βέβαια δεν μπορούν να ενταχθούν κάποια “δυτικότροπου, ελαφρού” ύφους του Τούντα και λίγων άλλων, όπως “έλα σκερτόζα μου”, “ζουμπουλένια μάτια” κλπ.
Αυτό ακριβώς αντιτάσσει ο Pennanen Νίκο. Θεωρεί ότι επειδή οι περισσότεροι ήταν από την Πόλη (Σκαρβέλης κ.α.) και τα τραγούδια αυτά λεγότανε στην Πόλη κυρίως, ο όρος Σμυρναίικα έχει εθνικιστικό περιεχόμενο γιατί επιχειρεί να ελληνικοποιήσει λαϊκή οθωμανική μουσική, ως επι το πλείστον.
Γι’ αυτό και μου γεννήθηκε η απορία για τη προέλευση του χαρακτηρισμού.
Αυτή είναι η πάγια θέση των Τούρκων εθνομουσικολόγων. Λένε ακριβώς ότι τα τραγούδια αυτά θα έπρεπε να λέγονται Πολίτικα, αφού εκεί ήταν το μουσικό κέντρο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ο αντίλογος είναι ότι μιλάμε για λαϊκά δημιουργήματα, φυσικά υπό πολυπολιτισμικές συνθήκες και έντονη επιρροή από την μουσική ince saz της Πόλης, αλλά δημιουργημένα σχεδόν αποκλειστικά από Έλληνες (πρόσφυγες ή ανταλλαγέντες) στην Αθήνα, με το Τουρκικό στοιχείο να απουσιάζει παντελώς από τη δημιουργία αυτή. Οι ρίζες τους ήταν και στην Πόλη, αλλά κυρίως στη Σμύρνη από όπου ήταν και η πλειοψηφία των δημιουργών και ερμηνευτών και όπου η μουσική ζωή ήταν εντονώτερη όσον αφορά το ελληνικό στοιχείο. Άλλο λαϊκή οθωμανική μουσική (τον όρο αυτόν δεν τον ξέρω, ξέρω μόνο για κλασική οθωμανική μουσική και λαϊκή τουρκική μουσική) και άλλο λαϊκή μουσική των ελληνόφωνων οθωμανών πολιτών στις πόλεις Κων/λη και κυρίως Σμύρνη.
Λέγονται έτσι για τον ίδιο ακριβώς λόγο που αποκαλούν και τα 1821 - σήμερα “Νέα και σύγχρονη Ιστορία”.
Προσωπικά απορώ πως διαβάζετε για την Ελληνική Ιστορία της Μουσικής λαϊκής παράδοσης από ξένους συγγραφείς.
Αυτοί δεν ξέρουν τους όρους και την αργκό της κάθε εποχής.
Άλλα λέμε εμείς κι άλλα εννοούμε. Υπάρχουν όροι όπου τους πήρε λάθος ως ξένος.
Ας μάθουμε από τους παλιούς δικούς μας ανθρώπους και να γράψουμε ενα βιβλίο από αυτα που μας λένε.
Cris μην τους υποτιμάς τους ξένους για πολλούς λόγους. Πρώτον γιατί μερικές φορές είναι καλύτερα ενημερωμένοι και δεύτερον γιατί αυτά που γράφουν πολλές φορές τυγχάνουν μεγάλης δημοσιότητας και διαμορφώνουν την εικόνα του ρεμπέτικου στο εξωτερικό. Οπότε πρέπει να είμαστε ενήμεροι, είτε για να μαθαίνουμε, είτε για να απαντάμε αν έχουν λάθος.
Ποιους παλιούς εννοείς; Και ποιο βιβλίο να γράψουμε; Αν εννοείς βιογραφίες υπάρχουν πολλές. Αν εννοείς μελέτες επίσης.
Αν όμως εννοείς έρευνα τότε οι Ελληνες είναι μετρημένοι. Και όλοι τους, αν παρατηρήσεις, αναφέρουν τι γράφουν οι ξένοι. Γιατί από τη στιγμή όπου το Ρεμπέτικο γίνεται αντικείμενο επιστημονικής έρευνας δεν μπορεί να στεκόμαστε μόνο στα δικά μας, τα οποία φυσικά έχουν τη δική τους ξεχωριστή αξία.
Φίλε μου Cris, καλώς ήρθες στο φόρουμ. Η “συλλήβδην” απαξίωση ενός συνόλου ανθρώπων που ασχολήθηκαν σοβαρά με ένα θέμα, επειδή και μόνο είναι ξένοι, δεν είναι εύκολο πράγμα. Ο Risto Pekka Pennanen για να γράψει αυτά που έγραψε, ήρθε και έμεινε για πολλά χρόνια στην Ελλάδα, έμαθε Ελληνικά και έψαξε πολύ για να βρεί τα στοιχεία που χρειαζόταν. Μετά την παραμονή του στην Ελλάδα, παρέμεινε και σε άλλες χώρες της περιοχής μας, ψάχνοντας συνέχεια, πριν καταλήξει καθηγητής στο πανεπιστήμιο του Τάμπερε της Φιλλανδίας, από την οποία κατάγεται. Φυσικά, όλα αυτά δεν σημαίνει ότι κάνουν έναν ερευνητή αλάνθαστο, όμως ας είμαστε πιο προσεκτικοί με τις κρίσεις μας.
Όσο για την θέση σου, για τη σύνδεση Σμυρναίικων τραγουδιών και 1821, ενδιαφέρον θα ήταν να μας εξηγήσεις πώς κατέληξες σε αυτήν.
Τέλος, έχω διαβάσει πολλές εργασίες ξένων ερευνητών για θέματα της ελληνικής λαϊκής μουσικής. Όλες ήταν πρωτότυπες, που σημαίνει ότι, μέχρι τη δημοσίευση τους, κανείς Έλληνας δεν είχε ασχοληθεί με τα συγκεκριμένα θέματα.
Πρώτον, να ζητήσω συγγνώμη διότι δεν μπόρεσα να βρω κάποια στοιχεία για τον συγγραφέα, διότι δεν ήξερα ολόκληρο το όνομά του.
Δεύτερον, να σου κάνω μια διόρθωση Νίκο, η χώρα λέγεται ΦιΝλανδία (με νι). Πολλοί κάνουν αυτό το λάθος και απορώ γιατί δεν το έψαξαν σε απλά βιβλία γεωγραφίας και σε γεωγραφικούς χάρτες.
Τρίτον, δεν είναι “θέση” είναι παρατήρηση που έχω κάνει και συμπίπτει με το λαϊκό τραγούδι. Για παράδειγμα, όταν πιάνουμε τα τραγούδια των 10ετιών 1920-1929,1930-1939,1940-1949, κλπ κλπ. βλέπουμε διάφορα είδη τραγουδιών. (μάγκικα, του τεκέ, ερωτικά, της αντίστασης, και άλλα πολλά), αλλά παρόλα αυτά τα αποκαλούμε ρεμπέτικα (τα ρίξαμε όλα μες στο καζάνι "ρεμπέτικο). Το ίδιο με την Ελληνική Ιστορία σπό το 1821 εώς σήμερα, τα ρίξαμε στο καζάνι “Νέα και σύγχρονη Ιστορία” (τώρα πόσο νέα και πόσο σύγχρονη είναι κυριολεκτικά αυτή μας η Ιστορία είναι άλλου παπά ευαγγέλιο!! ).
Ελπίζω να έγινα ολίγον τι κατατοπιστικός με ολίγον τι χιούμορ.
Φίλε Cris, δίκιο έχεις για τον τύπο Φινλανδία, δεδομένης της ηλικίας σου. Δίκιο έχω και εγώ, δεδομένης της δικής μου ηλικίας: στο γυμνάσιο (εξατάξιο, τότε) ο φιλόλογος μας εξηγούσε ότι το Finnland, που χρησιμοποιούν οι αγγλοσαξωνικές γλώσσες (οι ίδιοι έχουν το Suomi) έχει την έννοια “η χώρα των Φίννων” και είναι έτσι ευκολοπρόφερτο γι αυτούς. Η δική μας γλώσσα όμως δεν αποδέχεται εύκολα την ακολουθία των συμφώνων ννλ και αποδίδουμε τη λέξη ως Φιλλανδία (το ένα λάμδα “υποκαθιστά” το νι, αφού είναι και τα δύο υγρά σύμφωνα). Σήμερα βέβαια, με τη γενικότερη τάση να μιμούμαστε τους ξένους, έχουμε αποδεχτεί το Φινλανδία, αντιγράφοντας άκριτα τη λατινική γραφή της λέξης. Ψιλά γράμματα, τι να κάνουμε…
Για την κατάταξη των λαϊκών μας τραγουδιών σε κατηγορίες, πρώτον, δεν πηγαίνουμε κατά βήματα δεκαετιών γιατί δεν βρίσκουμε άκρη έτσι: άλλη η χρονολογική κατάταξη και άλλη η ειδολογική. Μία εκδοχή της δεύτερης χρησιμοποίησε καταλυτικά ο Ν. Γ. Πολίτης στο κλασικό του έργο “Εκλογαί από τα τραγούδια του ελληνικού λαού”, κατατάσσοντας τα δημοτικά τραγούδια σε “της αγάπης”, “ιστορικά”, “παραλογαίς” (sic) κλπ. Σε αυτή την κατάταξη βασίστηκε και ο Πετρόπουλος που, βεβαίως, αναγκάστηκε να προσθέσει επιπλέον κατηγορίες όπως χασικλήδικα και άλλα. Σήμερα η έρευνα άρχισε να ξεφεύγει από την προσέγγιση αυτή, ψάχνοντας για καινούργιους, πιο λειτουργικούς τρόπους κατάταξης. Προσπαθήσαμε εδώ στο φόρουμ, πριν κανα - δυο χρόνια, να κάνουμε κάτι ανάλογο για το αστικό λαϊκό τραγούδι, χωρίς επιτυχία. Οι προσπάθειες συνεχίζονται, χωρίς κάτι ανακοινώσιμο αυτή τη στιγμή.
Πολύ σωστά πάντως, κατά τη γνώμη μου, η ιστορία της ελληνικής επανάστασης κατατάσσεται στη νεώτερη ιστορία, αν θεωρήσουμε την ιστορία του ελληνικού έθνους συνεχή από την κάθοδο των ινδογερμανικών φύλων μέχρι σήμερα. Το 21 είναι το ορόσημο για το πέρασμα από την ιστορία της περιόδου της τουρκοκρατίας στη σημερινή, με ελληνικό πλέον κράτος κλπ.
H συνέχεια του Ελληνικού Εθνους έχει αμφισβητηθεί και από μέσα και από έξω. Πρώτος και καλύτερος ο Φαλμεράυερ, έχω διαπιστώσει επίσης πολλούς που αντιτίθενται στον εθνικισμό εν γένει, να θεωρούν ότι δεν υπάρχει σύνδεση με τους αρχαίους και ότι η σύγχρονη μας ταυτότητα: “απόγονοι των αρχαίων Ελλήνων” είναι επίπλαστη.
Κάποια πράγματα βέβαια δεν μπορούν να αμφισβητηθούν:
-Η συνέχεια της γλώσσας, παρά τις διαφορετικές γλώσσες όπως αρβανίτικα, τούρκικα, βλάχικα, σλαβομακεδόνικα, ιταλικά, ladino, που εμπεριέχονται στο σώμα του σύγχρονου ελληνικού έθνους.
-Η συνέχεια παραδόσεων όπως το καρναβάλι στις απόκριες, η πίστη στην παρθένα θεά, ο πολυθεισμός μέσω των πολλών αγίων και άλλα μικρά όπως το φτύσιμο για το μάτιασμα κλπ.
Στον αντίλογο:
-Η έλλειψη μνήμης του απλού κόσμου για τους αρχαίους Ελληνες, με εξαίρεση τον Μεγαλέξανδρο πριν την επανάσταση. Ο Κακριδής αν θυμάμαι καλά, έχει γράψει ένα ωραίο βιβλίο όπου λίγο ή πολύ οι Αρχαίοι παρουσιάζονται σαν γίγαντες από τον κοσμάκη λόγω των μεγάλων κατασκευών τους. Η ειρωνεία είναι ότι και οι αρχαίοι επίσης θεωρούσαν κάποια τείχη κυκλώπεια, έχοντας χάσει την ιστορική τους σύνδεση με τους κατασκευαστές τους.
-Τα πολλά φύλλα που παρείσφρησαν στον ελλαδικό χώρο και η περίφημη λειψανδρία του 6ου( αιώνα.
-Η αλλαγή θρησκείας και το κυνηγητό των αρχαίων Ελλήνων.
Και το πιο βασικό:
-Η σχεδόν απόλυτη εγκατάλειψη του όρου Ελληνας για πάνω από 1000 χρόνια από τον ελληνόφωνο πληθυσμό και η ταύτιση του όρου με τον ειδωλολάτρη. Ο Ελληνόφωνος χριστιανός είναι πλέον Ρωμιός.
Προσωπική μου γνώμη βέβαια είναι ότι η συνέχεια με τους αρχαίους είναι κυρίως πολιτιστική. Παρόλο που δεν συμμερίζομαι τη θεωρία “εξαέρωσης” της αρχαίας Ελληνικής φυλής, πιστεύω ότι τά ψήγματα αρχαίων Ελλήνων που πιθανόν να υπάρχουν δεξιά κι αριστερά (Πελλοπόνησος, Κορσική, Σικελία, Μικρά Ασία και αλλού) δεν είναι επαρκή για να δικαιολογήσουν την αγάπη και τη σύνδεση που αισθανόμαστε για τους αρχαίους Ελληνες, ανεξάρτητα από τη σύγχρονη ιδεολογία του νεοελληνικού κράτους.
Ισως η πολιτική αποτυχία του μπαμπά μας (Βυζάντιο) μας έκανε να ξαναθυμηθούμε τον ξεχασμένο( αλλά ένδοξο παππού μας (Αρχαίοι)
Θα βγώ και εγώ εκτός από το θέμα, αλλά ελπίζω να πρόκειται για σύντομη παρένθεση.
Ναι, πρώτος ήταν ο Φαλμεράιερ, αλλά όχι και καλύτερος: δεν κατέθεσε, στο πόνημά του, την παραμικρή επιστημονική τεκμηρίωση. Κατάφερε όμως να μας κάνει μαλλιά κουβάρια, γιατί έπεσε στην περίπτωση που φτιάχναμε την εθνική μας ταυτότητα, αγνοώντας πλήρως (σωστά, εν μέρει) το Βυζάντιο, αλλά χωρίς αρχαίους το γλυκό δεν έδενε με τίποτα. Έτσι, η λύση δόθηκε από τον Παπαρρηγόπουλο που “ανεκήρυξε” την (ανατολική αρχικά, αργότερα σκέτα) Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία σε Ελληνική. Σήμερα, όπως λέει και ο Διόνυσος, υπάρχουν αρκετοί που αμφισβητούν αυτή τη συνέχεια, αλλά όμως αφού πρώτα εξέλιπε ο λόγος ύπαρξής της: κανείς σήμερα δεν αμφισβητεί το δικαίωμά μας να λεγόμαστε Έλληνες, έχουν περάσει πάνω από δύο αιώνες που αποκτήσαμε ξανά αυτή την ιδιότητα. Άλλωστε, η εθνική συνείδηση είναι κάτι άϋλο, που δεν αποδεικνύεται με το (μη εφευρημένο ακόμα) “εθνικό DNA”.
Και κάτι ακόμα, επί της “ουσίας”, όπως τουλάχιστον την έθεσε ο Cris: Ακόμα και με μη συνέχεια, θα είχαμε Ιστορία των (αρχαίων) Ελλήνων και ιστορία του (νέου) ελληνικού Έθνους. Και πάλι, το 21 στη δεύτερη ενότητα θα καταταγεί.
Για να κλείσει το θέμα με την ιστορία ο φίλος άνοιξε ένα θέμα για τα Σμυρνέικα τραγούδια.
Καλώς ή κακώς αναφέρθηκε σε ένα βιβλίο ενός ξένου συγγραφέα.
Θα ήθελα να ρωτήσω τον φίλο μας, Διόνυσο, από που κατάγεται.
Αν και αυτές οι ερωτήσεις καλύτερα είναι να γίνονται με προσωπικό μήνυμα, από τη στιγμή που ρωτάς δημόσια, σου απαντώ δημόσια φίλε Κρις, είμαι Σαλονικιός με ρίζες από Μακεδονία, Ηπειρο και Πελλοπόνησο.
Τριπλός δηλαδή.
Αν τώρα πάρεις τα Ηπειρώτικα, που είναι και το πιο απλό, θα δείς διαφορές στο τραγούδι από περιοχή σε περιοχή.
Άλλα τραγούδια υπάρχουν στην περιοχή της Λάρισσας, άλλα στα Τρίκαλα και πάει λέγοντας. Αυτά είναι που ξεχωρίζουν στο όρο της μουσικής ως Ηπειρώτικα.
Όμως υπάρχουν και τα παν-ηπειρώτικα. Τραγούδια ή μουσικές που παίζοντα σε όλες τις περιοχές.
Έτσι και στα τραγούδια της Μικράς Ασίας. Μην ξεχνάμε πως έχουμε πολλές φυλές στην παρωδο του χρόνου αλλά και πολλές μουσικές παραλλαγές και ήχοι.
Αυτα δηλώνουν και λίγο τον τρόπο ζωής της κάθε περιοχής. Έτσι ο τρόπος με το οποίο παίζεται ένα κομμάτι, παρόλο που παιζεται σε ένα μεγάλο μέρος μιας γεωγραφικής περιοχής δηλώνει, με τον τρόπο που παίζετε, την περιοχή του - την ταυτότητά του.
Ωραία δεν είναι η μουσική;
Πολύ ωραία είναι η άτιμη Κρις, γι’ αυτό είμαστε και εδώ και γράφουμε σαββατιάτικα γι’ αυτήν.
Συμφωνώ σε αυτά που λές, τον παν-ηπειρώτικα δεν μου πολυκάθεται, αλλά κατάλαβα τι εννοείς.
Αν άνοιξα αυτό το θέμα είναι γιατί ψάχνω τον νονό ή τους νονούς. Ποιος τα είπε έτσι για πρώτη φορά (απόκομμα από εφημερίδα της εποχής, τίτλος πάνω σε δίσκο κλπ). Η μουσικολογική πλευρά του θέματος έχει να κάνει με τον αν ο όρος αυτός που αποδόθηκε είναι σωστός ή όχι.
Είμαι λίγο “εκτός” αυτόν τον καιρό, αλλά έτυχε να σας επισκεφτώ και είδα το μήνυμα του Διόνυσου. Έχω στα χέρια μου δύο άρθρα της Basma Zerouali που έχουν σαν θέμα ακριβώς τη μουσική των Ελλήνων της Σμύρνης και τις σχέσεις της με την αστική Οθωμανική μουσική, κυρίως της Πόλης. Θα πρέπει να τα διαβάσω πιο προσεκτικά…έχω κάποια γνώση της γαλλικής, αλλά χρειάζομαι λεξικό να καταλάβω καλά. Πάντως, μου φαίνεται πως η Zerouali έχει κάνει μια πολύ αξιόλογη ιστορική έρευνα πάνω στη πολιτιστική ζωή της Σμύρνης από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι την Καταστροφή. Δεν ξέρω αν γράφει πουθενά πότε αναφέρθηκαν πρώτα αυτά τα τραγούδια ως “σμυρνέικα”, αλλά αναφέρει πως οι Έλληνες μουσικοί της Σμύρνης ήξεραν τα βασικά είδη της Οθωμανικής μουσικής, όπως το sharki, canto, gazel, όπως επίσης τα είδη της δυτικής μουσικής. Δίνει και κάποια ονόματα γνωστών Σμυρνιωτών μουσικών της κλασσικής Οθωμανικής μουσικής όπως Tanburi Ali Efendi, Rakim Elkutlu, Cemal Efendi, Ishak Barki, Semtov Sikar, Isaac Algazi…όλοι τους Τούρκοι και Εβραίοι, βέβαια. Ένα γενικό συμπεράσμα της φαίνεται να είναι πως η μουσική των Ελληνών της Σμύρνης ήταν ένα κράμα ανατολικής και δυτικής μουσικής, που είχε ένα ιδιαίτερο ύφος σε σχέση με τις μουσικές των άλλων εθνοτήτων. Η Zerouali έχει γράψει μια ογκώδη διατριβή πάνω στο θέμα, αλλά δεν κατάφερα να τη βρω, παρόλο που επικοινώνησα με το INALCO ( Institut National des Langues et Civilisations Orientales).
Τώρα Διόνυσε με έβαλες σε σκέψη.
Πρέπει να περάσουμε σε φιλοσοφική συζήτηση τώρα. Διότι αν κρίνουμε στο τέλος ότι ο όρος είναι σωστός τότε πρέπει να κατοχυρωθούν οι παραλλαγές των μουσικών δρόμων και τα τραγούδι, ενώ αν δεν είναι πρέπει να καταργηθούν όλοι οι όροι που έχουνε δωθεί σε εκατομμύρια μέρη παγκοσμίως και να κάνουμε μια παγκόσμια οργάνωση Μουσικής που θα ερευνήσει, θα μελετήσει και θα ονοματήσει τους όρους αυτούς και κατόπιν θα πρωβεί στην ανάλογη κατοχύρωση των παραλλαγών και τραγουδιών-στίχων! (πραγματικά μια τραγελαφική σκέψη είναι όλη αυτή η ερώτησή σου)
Θα γίνει δηλαδή ότι έγινε με την φέτα, το κονιάκ, τα κρασιά, τον Καραγκιόζη και άλλα πολλά που μπορεί να ακολουθήσουν στο μελλόν και δεν περνάνε καν από το μυαλό μου.
Να βγει στο τελος και μια ιστοσελίδα κατοχύρωσης διαδικτυακών ψευδωνύμων, να πάω να κατοχυρώσω τα ψευδώνυμά μου!
(πλάκα κάνω, αλλά ποτέ δεν ξέρεις!)
Για σου Εύα. Οι γνώσεις μου για το θέμα είναι περιορισμένες αλλά νόμιζα ότι το kanto ειδικά ήταν κατ’εξοχή μουσική των μη μουσουλμάνων. Ακόμα και αν οι στίχοι ήταν στα τούρκικα οι τραγουδίστριες τουλάχιστο πριν το 22 ήταν αρμένισσες ή ρωμιές και η μουσική ήταν προσπάθεια απομίμησης της καντάδας (από όπου και το όνομα kanto και της οπερέττας.
αιώνα.