Έχουμε και λέμε:
α) Ακριβής ορισμός του μουρμούρικου δεν υπάρχει. Εδώ δεν υπάρχει για το ρεμπέτικο! Αλλά αυτό δεν είναι κατ’ ανάγκην πρόβλημα. Δεν είναι κάθε λέξη ταξινομικός όρος. Για το μουρμούρικο, νομίζω ότι οι περισσότεροι το αντιλαμβανόμαστε ως αδέσποτο ρεμπέτικο με ελεύθερη συρραφή διστίχων και απλούς έως στοιχειώδεις σκοπούς. Ντάξει, χωράει νερό ως περιγραφή, αλλά έτσι είναι με κάθε ανθρώπινο δημιούργημα (μην ταραζόμαστε δηλαδή!).
β) Μουρμούρικα έχω ακούσει ως επί το πλείστον με συγκερασμένα όργανα. Είναι τραγούδια για μία κιθάρα, έναν μπαγλαμά, ένα μπουζούκι ντουζενιάρικο, άντε και τα τρία μαζί, όχι παραπάνω. Βιολιά, ούτια και τέτοια «αρχοντικά» πράγματα δεν πολυέχουν δουλειά εδώ. Κανένας Μάρκος με το ούτι, κανένας Πιπεράκης με τη λύρα μπορεί να έπαιξαν και τέτοια τραγούδια, αλλά θα έλεγα ότι πρόκειται για περιφερειακές έως περιθωριακές περιπτώσεις. Βασικά, δεν ήταν τραγούδια των μουσικών αλλά της παρέας. Κάποιοι μουσικοί βέβαια τα αποτύπωσαν και σε δίσκο, αλλά τον δίσκο πρέπει και να ξέρουμε να τον «διαβάσουμε»! Φυσικά, τίποτε δεν αποκλείει να παίζονταν παλιότερα και με ταμπουρομπουζουκοειδή με κινητούς μπερντέδες και άλλες κλίμακες - έτσι κι αλλιώς τροπικές μελωδίες είναι.
γ) Το Μινόρε του Γιοβανίκα είναι το Σμυρναίικο Μινόρε. Υπάρχει μία ηχογράφηση όπου φέρεται να παίζει βιολί ο ίδιος ο Γιοβανίκας:
Δεν ξέρω από πού προέρχεται η πληροφορία ότι ο ίδιος το συνέθεσε κιόλας, ούτε αν και πώς τεκμηριώνεται. Πρέπει να πω ότι την αντιμετωπίζω με επιφύλαξη: Το Σμυρναίικο Μινόρε έχει πολλές δεκάδες ηχογραφήσεις. Δεν έχω υπόψη μου άλλη επώνυμη δημιουργία που, μέσα στα χρόνια που ήταν ακόμη φρέσκια, να έχει ηχογραφηθεί τόσο πολλές φορές. Πέντε, εφτά, δέκα, εντάξει. Αλλά εδώ μιλάμε για πολύ περισσότερες. Πιστεύω ότι μάλλον ήταν δημώδης σκοπός της Σμύρνης.
δ) Το Σμυρναίικο Μινόρε είναι τέτοια σύνθεση, ώστε του ταιριάζει να παιχτεί συγκερασμένα. Όχι επειδή το Νιαβέντι είναι από τα σημεία όπου η συγκερασμένη και η ασυγκέραστη μουσική συναντώνται (συμβαίνει κι αυτό, σε κάποιο βαθμό, αλλά δεν είναι αυτό η αιτία).
Το Σμυρναίικο Μινόρε μοιάζει με μανέ, αλλά δεν είναι. Οι μανέδες είναι γραμμένοι σε κάποιο μακάμι. Το Σμυρναίικο όχι. Συνοπτικά θα έλεγα (ή μάλλον έχω ήδη πει):
Γιατί δυτικότροπου;
Αυτό δε χωράει συνοπτική εξήγηση. Το διερευνώ λίγο λίγο σ’ όλη τη διάρκεια της συζήτησης από την οπία είναι το παραπάνω παράθεμα, και το μόνο που μπορώ να πω εδώ συνοπτικά είναι ότι το πιστεύω σοβαρά για συγκεκριμένους λόγους, και ότι ισχύει όχι μόνο για το Σμυρναίικο Μινόρε αλλά για μια ολόκληρη ομάδα παρόμοιων αμανεδοειδών σκοπών που δεν είναι αμανέδες.
(Επ’ ευκαιρία, ας ξεκαθαρίσουμε και το άλλο: Σε κάποιο από τα παλιά μηνύματα εδώ ένας σχολιαστής μοιάζει να θεωρεί ότι «Σμυρναίικο Μινόρε» είναι όνομα δρόμου. Μπορεί κάποτε να υπήρξε και τέτοια ονομασία, δεν το αποκλείω, αλλά βασικά ο δρόμος λέγεται Νιαβέντ και «Σμυρναίικο Μινόρε» σημαίνει το κομμάτι και όχι κάποιο είδος [μινόρε] δρόμου.)
ε) Το Σμυρναίικο Μινόρε, όπως και οι άλλοι προαναφερθέντες παρόμοιοι σκοποί, είναι άλλης αισθητικής από τα μουρμούρικα. Είναι πλούσιοι, μελωδικά πολύπτυχοι, με έμφαση στη μικρολεπτομέρεια, πρόσφοροι για βιρτουόζους που θέλουν να δείξουν τα προσόντα τους εξυψώνοντας παράλληλα και τους ίδιους τους σκοπούς. Βρίσκονται στον αντίποδα του αδρού, λιτού, επαναληπτικού, «γήινου» μουρμούρικου. Θα υπήρξαν βέβαια άνθρωποι που αγαπούσαν εξίσου τα μεν και τα δε, γλεντούσαν και με τα δύο, έλεγαν οι ίδιοι και τα δύο, εκφράζονταν εξίσου και με τα δύο, αφού κανένας άνθρωπος δεν τρώει το ίδιο φαί κάθε μέρα και κάθε ώρα της ημέρας, αλλά βασικά πρόκειται για διαφορετικού πνεύματος ρεπερτόρια. Πιστεύω ότι αν ακούγαμε ένα μουρμούρικο από τον Νταλγκά λ.χ., και το ίδιο από έναν ανώνυμο μαχαλόμαγκα της εποχής (με χρονομηχανή: λέω για κείνους που ποτέ δε θα έβρισκαν τον δρόμο προς τη δισκογραφία, ούτε και θα τον γύρευαν άλλωστε), και μετά το Σμυρναίικο Μινόρε από τους ίδιους, τότε η εκτέλεση του Νταλγκά στο Σμυρναίικο θα ήταν αυθεντική, και του μαχαλόμαγκα διασκευή-προσαρμογή-απόηχος, ενώ για το μουρμούρικο το αντίστροφο: αυθεντικός ο ανώνυμος και διασκευή ο επαγγελματίας.
Συμπερασματικά: Απορρίπτω την υπόθεση του Φέρρη για πολλούς διαφορετικούς λόγους. Φυσικά, ο κυριότερος είναι ότι το πέρασμα από το ασυγκέραστο στο συγκερασμένο παίξιμο έγινε από τα όργανα και όχι από τα κομμάτια, πόσο μάλλον από ένα συγκεκριμένο κομμάτι, οπότε η όλη αναζήτηση δεν έχει λόγο ύπαρξης.