ισχύει αυτό που λες, αλλά από την άλλη οι οργανοποιοί (αν μιλάμε για μπουζούκια και κιθάρες, και όχι για μπαγλαμάδες της φυλακής) είχαν κάποια στάνταρ με βάση τις χορδές της εποχής και το κούρδισμα. ειδικά στους πρωτοκλασάτους μάστορες (δεν είχε ο μάρκος βέβαια μούρτζινο ή σταθόπουλο) η ακρίβεια στο κούρδισμα είναι σημαντική για την απόδοση του οργάνου.
αυτό βέβαια εμπίπτει στο
θα κουρδίσει στον αέρα μέχρι ν’ ακούσει κάτι που άκρες-μέσες του φαίνεται εντάξει.
Βεβαίως ο Μάρκος είχε μπουζούκι πρωτοκλασάτου μάστορα.Του Ντέλη.Λέει ο Μάρκος.“Πρώτα πρώτα εγνώρισα έναν πατριώτη μου Συριανό, που ʽχε κάνει 20 χρόνια φυλακή, ονομαζόμενος Κωσταντής Ντέλης. Έβγαλε τα καλύτερα μπουζούκια αυτός εδώ. Ήτανε άσσος στα μπουζούκια. Μέχρι τώρα τα μπουζούκια αυτουνού που υπάρχουνε τʼ αγοράζουνε, όπως ήτανε τα βιολιά του Στραντιβάριους. Αυτός έκανε και γόνατα, αλλά και από τα κολλητά. Ήτανε και άλλοι πολλοί που κάνανε όργανα, και κιθάρες και μπουζούκια. Είπαμε, από τη φυλακή εβγήκε ο Ντέλης και τον εγνώρισα εδώ στον Περαία κατά το 1930. Όταν εβγήκε ο Ντέλης από τη φυλακή, έπιασε εκεί στου Καραϊσκάκη, εκεί που ήτανε η αβέρτα πού ʽτονε οι παπατζήδες, οι πουτάνες, μην τα ρωτάτε, ένα μικρό μαγαζάκι, πολύ μικρό, κι άρχισε να κάνει όργανα. Επήρε ψυχογιό ένα παιδάκι μικρό, τον Ζοζέφ.” Απλά Μούρτζινο και Σταθόπουλο έχουμε την ευκιρία να δούμε,αλλά Ντέλη όχι συχνά.
πιο πολύ ανέφερα τον σταθόπουλο και τον μούρτζινο γιατί έχουν μετρημένα σκάφη με αναλογίες και συχνότητες. δεν ξέρω αν ο γκέλης είχε τέτοιες προδιαγραφές σε σχέση με το κούρδισμα, πάντως ο νίκος ο φρονιμόπουλος αναφέρει ότι υπήρχαν αναλογίες. σίγουρα το μπουζούκι του μάρκου ακούγεται υπέροχα στις ηχογραφήσεις.
Επ’ ευκαιρία, έχω μια απορία:
Ακόμα και οι σημερινοί οργανοποιοί, έχουν τον τρόπο να φτιάξουν ένα όργανο που εκ προδιαγραφής θα αντέχει σε Χ τάση και θα κλατάρει σε Ψ ή θα αποδίδει καλά σε Χ και τζούφια σε Ψ; Με τα φτωχά μου μαθηματικά και φυσική, μου φαίνεται ότι το πλήθος των παραγόντων που θα πρέπει να συνυπολογιστούν, και η απροσδιοριστία μερικών από αυτούς, μάλλον θα εγγίζουν το ανέφικτο.
Όταν πάλι ακολουθείται η αντίστροφη λογική, ότι πρώτα έχω το όργανο και μετά κοιτάω πού θα το κουρδίσω (κάτι που μπορεί να ισχύσει μόνο μεταξύ όσων δε χρησιμοποιούν τονοδότη), συχνά υπάρχουν περιπτώσεις όπου ένα όργανο σονάρει πιο ψηλά κι άλλο πιο χαμηλά.
η απάντηση είναι πως ναι. δεν είναι τυχαίες οι αναλογίες και τα σχήματα των οργάνων, ούτε οι κατασκευαστικές τεχνικές ή τα υλικά.
ειδικά για την τάση των χορδών που εξετάζουμε, όπως και για το υλικό, όργανα διαφορετικών μαστόρων είναι σαφώς κατασκευασμένα και σεταρισμένα για συγκεκριμένο τύπο και τάση χορδών (με δεδομένο το κούρδισμα).
ακόμα και για τις παραμέτρους που δεν είναι εύκολο να υπολογιστούν εκ των προτέρων σε σχέση με το τελικό αποτέλεσμα, η εμπειρία και η σταδιακή διαμόρφωση τελικά αποδίδουν καρπούς -μετά από αρκετά όργανα. για μένα αυτό διαχωρίζει κάποιον που κάνει μαζική παραγωγή από κάποιον που κάνει εξέλιξη βάσει της παραγωγής του.
Όλα είναι θέμα ρυθμίσεων,(προϋπόθεση να είναι σωστά στημένο το όργανο γεωμετρικά).Απλά υπάρχουν ρυθμίσεις που γίνονται κατά την κατασκευή,και είναι πιο δύσκολο να επέμβη ο οργανοποιός,π.χ. καμαροθεσία,και ρυθμίσεις που γίνονται και όταν είναι στημένο το όργανο,π.χ. ρύθμιση καβαλάρη.Πολλά όργανα σονάρουν κατά παραγγελία του πελάτη.
Νομίζω, πως πιο πολύ ισχύει το
Δηλαδή, δεν νομίζω ότι υπάρχει μεγάλη σαφήνεια αλλά στηρίζονται, όπως και παλιά, στην εμπειρία. Δεν αναφέρομαι στο αν ένα όργανο που έχει μήκος χορδής 69 καταπονείται πιο πολύ από ένα όργανο με μήκος χορδής 65 εκ, αλλά στην συγκεκριμενοποίηση και ποσοτικοποίηση της καταπόνησης, της αντοχής , της αστοχίας κτλ.
Κάπου έχω ξαναφέρει, ότι προσπάθησα πολύ για να βρω ειδικό βάρος των χορδών (που σχετίζεται με την τάση τους) και δεν …(εννοώ ότι ρώτησα και οργανοποιούς). Άρα, ακριβείς τάσεις, γιοκ. Επίσης, το ξύλο είναι ανομοιογενές υλικό, οπότε δεν είναι εύκολο να προσδιορίζεις την αντοχή του…Άσε που στα όργανα μπλέκονται διαφορετικά ξύλα μεταξύ τους…
Άρα, πιστεύω ότι ναι
αλλά βάσει, κυρίως, της εμπειρίας τους…
Πάντως μου φαίνεται λίγο απίθανο την εποχή εκείνη ο Μάρκος να έκανε παραγγελία μπουζούκι πιο ανθεκτικό, για να το έχει κουρδισμένο σε φα-ντο-φα αντί για ρε-λα-ρε. Βλέπω τρεις πιθανές εκδοχές.
Το εφουμέρναμ’ παίζεται καταπληκτικά σχεδόν σε όλα τα ντουζένια. Καραντουζένι, Συριανό, Ρεσισολ, ίσιο, και σε όλα τα ανοιχτά( σολ, σιb, ρε). Ο πλουραλισμός στο μεγαλείο του. Διαφορετικοί χειρισμοί, διαφορετικά ηχοχρώματα, διαφορετικό τραγούδι κάθε φορά. Στα καραντουζένι και συριανό πιο δύσκολο παικτικά αλλά και πιο μελωδικό άκουσμα ενώ στα υπόλοιπα παίζεται περίπου όπως παίζεται και στο ρελαρε. Εκεί όμως που πραγματικά νιώθω το Μάρκο να μου χαμογελάει είναι όταν το παίζω στο “Ανοιχτό σολ”. Εκεί νομίζω ότι το έγραψε και γι’ αυτό κουρδίζει σε φα-ντο-φα. Στο σολ ήθελε να φτάσει εκεί που πιθανόν να ταίριαζε και η φωνή του καλύτερα.
Σας το παρουσιάζω μαζί με ένα ταξίμι που κοπιάρει περάσματα από το ταξίμ σερφ (χαμηλώστε τη φωνή στο ταξίμι).
Νομίζω οτί στο θέμα του φα-ντο-φα έχω ήδή επισημάνει μετά από προσεχτικό άκουσμα οτί τις ηχογραφήσεις αυτές που ειναι τεσσερα κομμάτια σύνολο δηλαδη Αραπ-Καραντουζένι και Εφουμερναμ’ενα βραδυ/ταξιμ σερφ ο Μάρκος την μεσαία βάζει μονή .Προφανώς για να αλαφρώσει το όργανο.Και τα πάχη χορδών παίζουν ρόλο ,ελπίζω να το δοκίμασες στο οργανάκι σου.Μικρότερα όργανα πιο λεπτές χορδές.
Εδώ μια λίστα των κομματιών του μάρκου από τους τόνους στα οποία είναι
κουρδισμένη η πρώτη του χορδή (ρε),την ειχα κάνει παλιά λίγο πρόχειρα αλλά τώρα την βρήκα .
'Ολα τα κομμάτια εκτός τεσσάρων ή πέντε με αστεράκι,είναι κουρδισμένα σε κανονική διαταξη ρε-λα-ρε
Το τονικο υψος της πρωτης χορδης στα τραγουδια του Μαρκου.
Αράπ φα
Καραντουζένι φα
Εφουμέρναμ’ ένα βραδυ φα
ταξίμ σερφ φα
Δερβίσης ρε
Χαρμάνης ρε
Ο χασάπης ρε
Στα σίδερα με βάλανε ρε
Λόντος και κοριάνι μι
μαστούρας μι
μόρτισσα χασικλού μι
τραγιάσκες ρε#
ωρες με θρέφει ο λουλάς μι
συνάχης ντο#
κάποτε ήμουνα και εγώ ντο#
όταν πίνω τουμπεκάκι μι (κούρδισμα ανοιχτό ρε-σολ-σολ)*
μάρκος ο συριανός μιό
ταν με βλέπεις και περνώ ρε
η ξανθιά ρε
αλάνα πειραιώτισσα ρε
αραμπατζής ρε
χθες το βράδυ στο σκοτάδι ντο#
φραγκοσυριανή ντο#
αλανιάρης ρε
πρέπει να ξέρεις μηχανή ρε
πλημμύρα ρε κοντα
μ ‘έκαψες τσαχπίνα ρε#
κορόιδο ρε#
ισοβίτης ντο#
η γυναίκα μου γκρινιάζει ντο#
ο μάρκος καάνει σαρμάκο ντο+
μας ξανάρθες βασιλιά νο+
αντιλαλούν οι φύλακες ντο+ (κούρδισμα ρε-σι-ρε)*
σκύλα μ’ έκανες και λιώνω μι (κούρδισμα ρε-σι-σολ)*
το διαζύγιο μι
τώρα τη καλοκαιριά ρε
ο Μάρκος υπουργός ρε
Σύρος ρε
ζηλιάρα ρε
καραβοτσακίσματα μι
το 12 μι (πιθανώς)
Οσοι έχουνε πολλά λεφτά ρε
μαύρα μάτια ρε
μ’εκανες και χώρισα ρε
Ηθελ να μουν Ηρακλής ρε
δεν παύει πια το στόμα σου μι
μπουζούκι μου διπλόχορδο ρε
με έμπλεξες βρε πονηρή ?
ταξίμ ζειμπέκικο ρε
όλοι οι ρεμπέτες του ντουνιά ρε
στο φάληρο που πλένεσαι ρε
έχει όμορφες αφρατες ρε
μια γαλανομάτα στην αθήνα ρε
νόστιμο τρελλό μικρό μου ρε
κλωστηρού ρε#
τα μαγεμένα μάτια σου ρε#
κάντονε Σταύρο ντο#
αλανιάρα απο τον πειραία ντο#
πειραιώτικος μανές ρε
μωρή για το γινάτι σου ρε
θέλω μαστούρης να γινώ ρε# κοντά σε ρε ,κάπως ενδιάμεσα
κολπατζού, το ιδιο με το πανω
ο μάρκος πολυτεχνίτης ντο#
γέρασες και πια δεν σ’αγαπώ μι η ρε#
εγώ για σε βρε πονηρή ρε#
γρουσούζης ρε#
μάνα με μαχαιρώσανε ρε# μαλλον ρε#-λα#-ρε# ή ρε-λα-μι *
όλοι οι ρεμπέτες του ντουνιά ρε κανονικοό που ξεκινάει από το δεύτερο τάστο το κομμάτι
δεν τον θέλω μάνα μου απο μι, πιθανώς σαν ρε-λα-μι , όπως και το μανα με μαχαιρωσανε *
28 με 29 ρε κανονικα
10 με ρε#
4 σε φα
11 σε μι
12 σε ντο#
Ας αφήσουμε λίγο το Μάρκο κι ας πάμε στον Ανέστο. Ο Ανέστος στην ίδια ομάδα με Μάρκο και Μπάτη. Μάλιστα παίζει και μπουζούκι στα τραγούδια του Μπάτη που είναι ηχογραφημένα παιγμένα στα ντουζένια. Αυτονόητο είναι ότι παίζει ντουζένια στα τραγούδια του Μπάτη. Επομένως τα γνωρίζει και είναι προφανές ότι και στις παρέες παίζει σ’ αυτά. Μια παρέα Μπάτης, Μάρκος, Ανέστος κτλ… Για να δούμε πως κάθονται τα τραγούδια πάνω στα ντουζένια. Παραθέτω το σακκάκι και λόγο της ημέρας το Νίκο τον τρελλάκια παιγμένα σε ανοιχτό ΣΙb. Ο τρόπος που ξεδιπλώνονται τα τραγούδια στην ταστιέρα και το φτερούγισμα που αισθάνομαι στην καρδιά μου παίζοντας τα σ’ αυτό το ντουζένι μου λένε ότι κάπου εκεί κοντά είναι ο Ανέστος.
είσαι μερακλής! όπως λες, στο πειραιώτικο (ρε-σιb-σιb) παίζουν ο μπάτης το ταξίμι και ο δελιάς το ζεϊμπέκικο στο “ταξίμι αθηναϊκό και ζεϊμπέκικο”.
Μα, νομίζω, είναι φώς φανάρι το τι περίπου συνέβη: Μαζεμένοι όλοι στο στούντιο για ν’ αρχίσει η ηχογράφηση. Το κομμάτι έχει μάλλον συμφωνηθεί να το πάρει ο Μπάτης. Ίσως να έχει ανακοινώσει “ζεϊμπεκάκι θα παίξω”. Ίσως και να συμφώνησαν να παίξει το κομμάτι που τελικά έπαιξε ο Δελιάς. Ξεκινάει ο Μπάτης το ταξίμι, αλλά φαίνεται ότι δεν του έρχεται κάποια έμπνευση, πώς να το συνδέσει μελωδικά με το κομμάτι που θα ακολουθήσει. Γύρω στο 00:32 βάζει μιά παύση, σαν να είναι έτοιμος να γυρίσει στο κυρίως κομμάτι, αλλά τίποτα! Συνεχίζει έτσι, μονότονα, για ακόμα 20 δευτερόλεπτα περίπου, οπότε κάπως εκνευρισμένη, φαντάζομαι, η Ρόζα, που παρακολουθούσε την ηχογράφηση, εκφράζει την ανησυχία της: “Γειά σου Μπάτη μου! Δε μας το γυρίζεις σε καν’να ζεϊμπεκάκι, αδερφέ μου;” και πριν σχεδόν τελειώσει τη φράση της, έρχεται πάλι η απαραίτητη πριν την έναρξη του κυρίως κομματιού στάση και οι τρεις πρώτες νότες του μπαγλαμά μετά από αυτήν. Αμέσως μετά, πατώντας με σιγουριά πάνω στη μπότα που έδοσε ο Μπάτης, παίρνει ο Δελιάς αποφασιστικά το κομμάτι επάνω του και ο μπαγλαμάς αποσύρεται από το σολάρισμα, μπαίνοντας στο ρόλο της συνοδείας. Δεν πρόκειται, φυσικά, να μάθουμε ποτέ το πώς ακριβώς έγιναν τα πράγματα, ποιά από όλες αυτές τις κινήσεις ήταν προσυνεννοημένη ή έγινε αυθόρμητα, το αν είχε προαποφασιστεί ποιό κομμάτι θα παίξει ο Μπάτης και το αν η παρέμβαση του Δελιά έγινε με συνεννόηση ματιών εκείνη τη στιγμή ή ήταν προαποφασισμένη. Δύσκολο το δεύτερο, αφού στην ετικέτα αναγράφεται ο Μπάτης ως εκτελεστής του κομματιού. Ούτε φυσικά θα μάθουμε ποτέ πόσο “ετοιμοπόλεμος” ήταν ο Μπάτης, τη στιγμή της ηχογράφησης, με τις αισθήσεις του όλες υπό πλήρη έλεγχο…
Μια που πιάσαμε τον Ανέστο ας μην τον αφήσουμε. Σούρα και μαστούρα σε Συριανό ντουζένι. Το τραγούδι ξεδιπλώνεται τόσο όμορφα πάνω στην ταστιέρα που με βάζει σε υποψίες. Πως γίνεται αυτά τα “δύστροπα” κουρδίσματα που για να παίξεις σ’αυτά πρέπει να κάνεις τα δάχτυλα κουβάρι, να γίνονται τόσο εύχρηστα σε κάποια τραγούδια;
Το συριανό ντουζενι υποτιθεται οτι εξυπηρετεί όλα τα Ρέ-Χιτζάζ κομμάτια (φυσικα στην πράξη δεν ισχύει αυτο). Ειναι φυσικό καποια απο αυτά να τσουλάνε πολύ ομαλά.
Συμφωνώ απόλυτα. Μάλιστα πολλές φορές νομίζω ότι τα ντουζένια ξεπερνάν τους δρόμους και έχουν να κάνουν με συγκεκριμένα περάσματα και πατήματα. Δεν ξέρω αν γίνομαι κατανοητός αλλά θα φέρω ένα παράδειγμα. Στο αραμπιέν λέμε ότι ταιριάζουν τα χουζάμ. Δεν ταιριάζουν όλα τα χουζάμ όμως, αλλά εκείνα που ακολουθούν τη συγκεκριμένη φόρμα του ντουζενιού. Έχω δοκιμάσει τραγούδια στο αραμπιέν και μου βγήκε η ψυχή. Υπάρχουν άλλα (κυρίως αδέσποτα) που κουμπώνουν απίστευτα. Και μόνος μου που δοκίμαζα να σκαρώσω κανένα σκοπό, πάλι υποχρεωνόμουν να σταθώ εκεί που ήθελε το κούρδισμα. Δηλαδή αν δοκιμάσει κάποιος να φτιάξει ένα πρόχειρο ζειμπεκάκι σε χουζάμ στο αραμπιέν θα μπορεί πολύ εύκολα να το περάσει στο ρελαρε. Το αντίστροφο όμως δεν ισχύει πάντα. Εκεί πατάει και ο συλλογισμός μου για τις πρώτες ηχογραφήσεις της τετράδας.
το συριανό είναι χτισμένο για το χιτζασκιάρ και το πειραιώτικο, που έχουν άλλη δομή από το χιτζάζ. όταν δοκίμασα να περάσω χιτζάζ στο συριανό δυσκολεύτηκα! για τα υπόλοιπα βλέπουμε αυτό που λέμε για μακάμια και δρόμους, κάποιοι κλάδοι ταιριάζουν κι άλλοι όχι τόσο.
Ναι ειναι και για Χιτζαζκιάρ και Πειραιώτικο φυσικά. Η Σιb είναι κοινή και σε ολους αυτους τους δρόμους.
Δεν εχω παίξει πολλά πράματα σε συριανό προσωπικά αλλά ελπίζω να βρώ χρόνο να το κάνω.
Δυσκολεύει όντως τοσο πολύ η διαφορά μεταξύ Ντό και Ντό#? Μάλλον θα εννοείς τροπικά στο ύφος πιο πολύ?
άμα δεις και το κείμενο για τους δρόμους, το χιτζάζ έχει τετράχορδο (στο ντουζένι σιb-μιb) ενώ το χιτζασκιάρ πεντάχορδο (σιb-φα) το χιτζάζ λοιπόν χρησιμοποιεί αρκετά το μιb (1ο τάστο στο καντίνι) ενώ το χιτζασκιάρ παίζει γύρω από την πέμπτη του (το φα, 3ο τάστο στο καντίνι). ειδικά στον πειραιώτικο, στο συριανό βγαίνει μια συμμετρική δαχτυλοθεσία 0-2-3-4 και στην μεσαία και στο καντίνι. εκεί βγαίνουν τα περισσότερα κομμάτια (μεμέτης, ξέμαγκας, ένας μάγκας στον τεκέ μου, κλπ).
αντίθετα, όταν δοκίμασα να περάσω το “δερβισάκι” που είναι χιτζάζ, δυσκολεύτηκα -κι ήμουν με τον σταύρο στο μαγαζί, ρόμπα έγινα! άλλη φρασεολογία, και δεν αξιοποιεί το ντουζένι. το καραντουζένι είναι σαφώς πιο ταιριαστό, γιατί σου δίνει σε ανοιχτές την υποτονική και την τέταρτη που είναι βάσεις των 4/5χόρδων του χιτζάζ.
Πολύ ωραίο παίξιμο!!
Εχω μια απορία μόνο, ήθελα να ρωτήσω, αφού είναι το ντουζένι σε σιb σιb ρε, η μελωδία δεν θα ήταν καλύτερο να παίζεται στη μεσαία για να ακούγεται στα ανοιχτά η ρε μαζί με τη σιb;
Συγχαρητήρια ξανά!
Δίκιο έχεις, δεν το είχα σκεφτεί. Το σακκάκι νομίζω να εννοείς γιατί ο τρελάκιας δεν παίζεται και τόσο καλά. Ίσως να φταίει που στο ντουζένι σιb έχω κουρδισμένο ένα οργανάκι με πολύ λεπτή ταστιέρα που κάνει πολύ δύσκολο το να παίζεις στη μεσαία και να χτυπάς και την κάτω ανοιχτά. Εκεί πρωτοέβγαλα τα τραγούδια αυτά και οδηγήθηκα από το όργανο στην κάτω χορδή. Στο παλιό μπουζούκι βέβαια με ταστιέρα για δάχτυλα μπετατζή όλα γίνονται πανεύκολα. Παρ’ολα αυτά δοκίμασέ το και με τους δύο τρόπους και βλέπεις πως πάει και στα δάχτυλά σου. Εμένα έτσι όπως το έπαιξα μου βγαίνει πιο αεράτα και τσαχπίνικα και μου φέρνει στο παίξιμο του Ανέστου